- Jakie są ogólne zasady leczenia przeciwdepresyjnego?
- Główne grupy leków przeciwdepresyjnych
- Od czego zależy wybór leku przeciwdepresyjnego?
- Kto może decydować o odstawieniu leku lub zmianie jego dawkowania?
- O czym należy pamiętać przy stosowaniu leków przeciwdepresyjnych?
- Czy tylko leki przeciwdepresyjne stosuje się w depresji?
Jakie są ogólne zasady leczenia przeciwdepresyjnego?
Najważniejszym elementem w terapii depresji jest skuteczna współpraca z lekarzem prowadzącym. Kluczowe jest to, aby pacjent nie podejmował decyzji odnośnie zmian w leczeniu samodzielnie, lecz informował lekarza o wszystkich swoich objawach i obawach, aby ten mógł dobrać odpowiednie leczenie.
Podczas doboru leków dla konkretnej osoby, lekarz rządzi się kilkoma podstawowymi zasadami:
- Stosowanie najmniejszej skutecznej dawki leku, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych i zmniejszyć koszty terapii.
- Ocena skuteczności leczenia po 2-4 tygodniach, ponieważ leki przeciwdepresyjne mają wpływ na złożone procesy komórkowe, których modyfikacja wymaga czasu.
- Zmiana leku, jeśli po 6-8 tygodniach maksymalnej dawki pacjent nie dostrzega poprawy. Zazwyczaj lekarz zaleca podanie innego leku z tej samej grupy, a jeśli to nie przynosi efektu, proponuje lek z innej grupy.
- Po pierwszym epizodzie depresji zaleca się stosowanie leków przez co najmniej 6 miesięcy od ustąpienia objawów.
- W przypadku kolejnego epizodu depresji, terapię należy kontynuować dłużej - do 2 lat od ustąpienia objawów.
- Po trzecim epizodzie depresji lekarz może rozważyć długotrwałe stosowanie leków.
Główne grupy leków przeciwdepresyjnych
W miarę postępu nauki i odkrywania kolejnych mechanizmów, które mogą wpływać na objawy depresji, powstają coraz skuteczniejsze i bezpieczniejsze leki przeciwdepresyjne. Ogólnie leki te są podzielone na grupy zgodnie z ich mechanizmem działania. Jedną z wielu teorii wyjaśniających rozwój depresji są zaburzenia ilości neuroprzekaźników w centralnym układzie nerwowym, czyli substancji chemicznych w mózgu – obserwuje się zmniejszenie stężenia serotoniny, dopaminy i noradrenaliny, co wpływa na te nieprawidłowości za pomocą leków przeciwdepresyjnych.
Zwykle lekarz zaczyna leczenie pacjenta cierpiącego na depresję od leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Należą do nich: citalopram, escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina. Leki te uniemożliwiają transport serotoniny z powrotem do komórki nerwowej, zwiększając jej stężenie w mózgu. Ponadto leki z tej grupy mają działanie przeciwlękowe, a zaburzenia lękowe są często obserwowane w towarzystwie depresji.
Do najczęstszych działań niepożądanych leków tej grupy należą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bezsenność lub nadmierne senność, zaburzenia seksualne, zaburzenia masy ciała, hiponatremia, a także zwiększona skłonność do krwawień. Najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest zespół serotoninowy, który może stanowić zagrożenie życia i wymaga pilnego leczenia w szpitalu.
Leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI) zwiększają stężenie zarówno serotoniny, jak i noradrenaliny w mózgu. Należą do nich wenlafaksyna, duloksetyna i milnacipran. Mają także działanie przeciwbólowe, dlatego są zalecane dla pacjentów z depresją towarzyszącą bólowi.
Leki trójpierścieniowe (TLPD) hamują wychwyt zwrotny noradrenaliny i serotoniny, mają dodatkowe działania przeciwbólowe i są stosowane w „ciężkich przypadkach” depresji. Do nich należą: amitryptylina, dezipramina, imipramina, klomipramina, nortryptylina i doksepina. Działania niepożądane obejmują senność, zaburzenia koncentracji, suchość w jamie ustnej, problemy z widzeniem i inne.
Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) blokują enzymy odpowiedzialne za rozkład neuroprzekaźników, zwiększając ich stężenie w mózgu. Jedynym lekiem z tej grupy stosowanym w terapii jest moklobemid, który może wywoływać bóle głowy, niepokój, zaburzenia snu i inne.
Istnieje wiele innych leków przeciwdepresyjnych o różnych mechanizmach działania, ale większość z nich zwiększa stężenie serotoniny, noradrenaliny i/lub dopaminy w mózgu lub oddziałuje na receptory tych substancji chemicznych. Agomelatyna, działając na receptory melatoniny, imituje jej działanie i reguluje rytm sen-czuwanie, co jest istotne dla osób z depresją.
Od czego zależy wybór leku przeciwdepresyjnego?
Po ustaleniu szczegółowych informacji od pacjenta, lekarz może dobierać odpowiedni lek dla danej osoby, biorąc pod uwagę różne objawy depresyjne, z którymi się boryka. Nie każda depresja przebiega jednak tak samo - u niektórych pacjentów mogą wystąpić objawy niepokoju, zaburzenia snu, dolegliwości bólowe czy zmiany masy ciała. Ważne jest również informowanie lekarza o przyjmowanych lekach, w tym tych bez recepty oraz o innych schorzeniach pacjenta, które mogą wpływać na dobór odpowiedniego leku. Podczas kolejnych wizyt warto również informować o ewentualnych niepożądanych skutkach ubocznych, takich jak zaburzenia seksualne, które mogą być trudne do zaakceptowania, ale istnieją również leki przeciwdepresyjne, które mogą poprawić ten obszar funkcjonowania człowieka.
Kto może decydować o odstawieniu leku lub zmianie jego dawkowania?
Decyzję o odstawieniu leku lub zmianie jego dawkowania powinien podjąć jedynie lekarz. Należy unikać samodzielnego dokonywania takich zmian, ponieważ nagłe modyfikacje mogą skutkować objawami odstawienia, które są niebezpieczne dla zdrowia pacjenta.
O czym należy pamiętać przy stosowaniu leków przeciwdepresyjnych?
Liczne obawy, które lekarz psychiatra spotyka w swoim gabinecie, dotyczą strachu przed uzależnieniem od leków antydepresyjnych. Nieprawdziwym jest przekonanie, że tego rodzaju leki posiadają potencjał uzależniający. Objawy odstawienne po ich nagle odstawieniu wynikają z faktu, że wpływają one na różnorodne szlaki neuroprzekaźnicze w mózgu, które muszą się do nowego stanu dostosować pozbawione dotychczasowego dostarczania substancji. Nie towarzyszy temu jednak głód substancji ani pragnienie jej ponownego spożycia, co jest charakterystyczne dla zespołu abstynencyjnego po zaprzestaniu używania substancji.
Należy zaznaczyć, że chociaż poprawa nastroju może wymagać minimum 2-3 tygodni od rozpoczęcia stosowania leków antydepresyjnych, na samym początku terapii można zauważyć zmniejszenie uczucia lęku. Jest to szczególnie istotne u pacjentów z myślami samobójczymi, ponieważ może to zwiększyć tendencję do ich realizacji. W takich przypadkach bliscy powinni być nadzwyczaj czujni, a przy dużym ryzyku samobójstwa zaleca się rozpoczęcie leczenia pod nadzorem specjalistów w warunkach szpitalnych.
Czy tylko leki przeciwdepresyjne stosuje się w depresji?
Leki stosowane w leczeniu depresji to podstawowe narzędzia terapeutyczne, ale w zależności od towarzyszących objawów, często dodatkowo używa się leków przeciwlękowych, głównie benzodiazepin (z zachowaniem ostrożności, ze względu na ryzyko uzależnienia - zaleca się stosowanie krótkoterminowe). W przypadku objawów psychotycznych lub depresji lekoopornej, czyli gdy po zastosowaniu co najmniej dwóch różnych leków przeciwdepresyjnych nie ma poprawy, można sięgnąć po atypowe leki przeciwpsychotyczne, takie jak olanzapina lub kwetiapina.