Zatrucie neurotoksyną jadu kiełbasianego to rzadkie, lecz groźne zatrucie pokarmowe wywołane spożyciem zanieczyszczonych produktów spożywczych. Neurotoksyna pochodząca z bakterii może być obecna w różnych rodzajach konserw. To silna trucizna atakująca układ nerwowy poprzez blokowanie przewodzenia nerwowo-mięśniowego, powodując poważne objawy zatrucia. Oprócz zatrucia pokarmowego, toksyna botulinowa jest także wykorzystywana w kosmetologii i medycynie do leczenia różnych schorzeń.

Jad kiełbasiany jest głównie produkowany przez bakterie , czasami także przez pokrewne szczepy takie jak i . Te bakterie występują powszechnie w glebie i najlepiej rosną w warunkach beztlenowych. W niekorzystnych warunkach tworzą zarodniki, które pozwalają im przetrwać w stanie uśpienia do momentu, gdy warunki stają się ponownie korzystne. Rozwój bakterii w żywności, ranach lub przewodzie pokarmowym niemowlęcia może prowadzić do zatrucia jadem kiełbasianym.

Istnieje pięć głównych rodzajów zatrucia jadem kiełbasianym. Najczęstsza forma to zatrucie pokarmowe spowodowane spożyciem żywności skażonej toksyną. Możliwe jest także zakażenie przyranne, które przypomina działanie tężca, gdy toksyna jest wytwarzana w zakażonej ranie przez bakterie Clostridium botulinum. Kolejnym rodzajem jest postać niemowlęca zatrucia, wynikająca z spożycia zarodników pałeczki jadu kiełbasianego, np. z miodu.

U najmłodszych dzieci, zarodniki Clostridium botulinum znajdujące się w miodzie mogą przetrwać w jelicie i produkować toksyny. Zjawisko to zachodzi ze względu na niedojrzałą florę jelitową. Bardzo rzadką formą zatrucia jadem kiełbasianym jest toksemia jelitowa u dorosłych (kolonizacja jelit dorosłych), która działa podobnie jak postać niemowlęca. Ostatnim rodzajem zatrucia jest jatrogenne zatrucie jadem kiełbasianym, które może wystąpić po przedawkowaniu toksyny botulinowej w celach leczniczych. Wszystkie rodzaje zatrucia jadem kiełbasianym mogą prowadzić do śmierci i wymagają natychmiastowego wezwania pomocy medycznej. Stanowią one zagrożenie dla zdrowia publicznego, ponieważ możliwe jest wystąpienie masowych zatruć po spożyciu skażonej żywności.

Czas pojawiania się objawów zatrucia, zwany okresem inkubacji, jest uzależniony od ilości toksyny i może wynosić od kilku godzin do 14 dni. Z reguły objawy stają się widoczne po 18-36 godzinach od spożycia zatrutej żywności. Im większa dawka toksyny, tym objawy pojawiają się szybciej.

Objawami początkowego stadium zatrucia są osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy oraz brak wilgotności w jamie ustnej. Pacjent odczuwa suchość w ustach z powodu zahamowania wydzielania śliny i śluzu, a także upośledzenie produkcji potu. Po kilku godzinach dołączają objawy związane z układem nerwowym, takie jak podwójne i nieostre widzenie, światłowstręt, zez zbieżny, opadanie powiek oraz rozszerzenie źrenic. Toksyna paraliżuje mięśnie gładkie wewnętrznych organów i mięśnie szkieletowe, co objawia się trudnościami w połykaniu i mówieniu, wzdęciami brzucha, zaparciami oraz problemami z oddawaniem moczu. Kolejnym etapem zatrucia jest porażenie mięśni szyi, kręgosłupa i oddechowych, co może skutkować śmiercią pacjenta. Nawet jeśli przeżyje, powrót do zdrowia jest bardzo powolny, zwłaszcza jeśli chodzi o wzrok i siłę mięśniową.

Chorzy niemowlęta wydają się być ospałe, nie chcą jeść i borykają się z zaparciami. Ciche kwilenie oraz obniżone napięcie mięśniowe są objawami paraliżu mięśni, który jest efektem działania toksyny botulinowej. W przypadku nieleczonego botulizmu niemowlęcego, objawy postępują, stopniowo powodując porażenie mięśni ramion, nóg i tułowia.

Najistotniejszym postępowaniem w przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym jest jak najszybsze podanie antytoksyny botulinowej, która posiada zdolność neutralizowania toksyny. Pacjenci wymagają hospitalizacji na oddziale intensywnej opieki medycznej. Bardzo istotne jest usunięcie toksyny poprzez np. wywołanie wymiotów, płukanie żołądka czy głębokie lewatywy. Niewydolność oddechowa związana z paraliżem mięśni oddechowych, która może wystąpić w ciężkim zatruciu jadem kiełbasianym, może wymagać wspomagania oddechu pacjenta za pomocą respiratora przez kilka tygodni lub miesięcy oraz intensywnej opieki medycznej i pielęgniarskiej. Paraliże ustępują stopniowo. Rany wymagają interwencji chirurgicznej celem usunięcia źródła bakterii produkujących toksyny, a następnie podania odpowiednich antybiotyków.

Zapobieganie zatruciu jadem kiełbasianym polega na unikaniu spożywania zepsutych produktów konserwowych, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Należy zwrócić uwagę na wszelkie objawy wskazujące na to, że konserwa mogła się zepsuć, takie jak wypukłe dno czy charakterystyczny dźwięk przy otwieraniu. Przestrzeganie odpowiednich zasad higieny podczas przygotowywania domowych przetworów oraz stosowanie właściwych metod konserwacji żywności może zapobiec większości przypadków zatrucia. Ważne jest także przechowywanie żywności w odpowiednich warunkach, aby uniknąć zepsucia oraz zapobiec zatruciom.

Istnieje wiele potencjalnych źródeł zatrucia tzw. jadem kiełbasianym, takich jak domowe przetwory warzyw o niskiej zawartości kwasów czy nietypowe produkty spożywcze zawierające toksyny. Dlatego też warto zwracać uwagę na sposób przygotowywania i przechowywania żywności, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji zdrowotnych. Wskazane jest również korzystanie z szybkowarów oraz przestrzeganie zaleceń dotyczących bezpiecznego konserwowania żywności.

W celu zapobieżenia zatruciom jadem kiełbasianym, należy przestrzegać zaleceń dotyczących higieny podczas przygotowywania i przechowywania żywności, stosować właściwe metody konserwacji oraz unikać spożywania produktów, które mogą być potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia. Warto również pamiętać o przechowywaniu niektórych potraw w odpowiednich warunkach, aby uniknąć skażenia i zapobiec ewentualnym zatruciom.

W USA i w Polsce zgłaszane są przypadki zatruć jadem kiełbasianym, głównie spowodowane spożyciem domowych przetworów. W USA dominuje postać niemowlęca, podczas gdy w Polsce najczęściej występują klasyczne postaci zatrucia. Często dochodzi do ognisk zatruć pokarmowych jadem kiełbasianym, zwłaszcza przy spożyciu przetworów przygotowanych w warunkach domowych. Botulizm przyranny zwykle wiąże się z używaniem dożylnym środków odurzających, szczególnie heroiny.

Lekarz podejrzewa zatrucie substancją toksyczną pochodzącą z kiełbasy, gdy badanie pacjenta i zebrany wywiad sugerują taką diagnozę. Jednakże objawy te nie są specyficzne wystarczająco, aby jednoznacznie stwierdzić zatrucie tym właśnie jadem. Podobne symptomy mogą występować także w innych schorzeniach, takich jak zespół Guillaina i Barrego, udar mózgu oraz miastenia. Dlatego konieczne są dodatkowe testy, by wykluczyć inne choroby (np. badania obrazowe mózgu i rdzenia kręgowego, punkcja lędźwiowa, badanie przewodnictwa nerwowego czy elektromiografia [EMG] oraz test tensilonowy, służący do wykrycia miastenii). Tylko niewielka liczba laboratoriów przeprowadza test na toksynę botulinową oraz izoluje bakterie odpowiedzialne za zatrucie kiełbasianym jadem.

Zatrucie trucizną z kiełbasy może prowadzić do zgonu z powodu problemów z oddychaniem. Jednakże postęp w standardach opieki zdrowotnej w ostatnich 50 latach spowodował, że odsetek zgonów wśród osób zatrutych trucizną z kiełbasy spadł z około 50% do 3–5% (dane amerykańskie). Osoby dotknięte poważnym zatruciem trucizną z kiełbasy mogą wymagać sztucznej wentylacji oraz intensywnej opieki medycznej przez wiele miesięcy, a niektórzy pacjenci mogą umrzeć z powodu infekcji lub innych powikłań związanych z długotrwałym osłabieniem mięśni i pobytu na oddziale intensywnej terapii. Osoby, które przetrwały zatrucie trucizną z kiełbasy, mogą przez długi czas odczuwać zmęczenie i duszności oraz potrzebować długoterminowego leczenia.

Toksyny produkowane przez bakterie są najpotężniejszymi znanymi toksynami biologicznymi, ponieważ uszkadzają układ nerwowy, są uważane za neurotoksyny. Bakterie wytwarzają nieaktywny biologicznie, pojedynczy łańcuch polipeptydowy, który później ulega rozszczepieniu przez enzymy proteolityczne. Miejsce działania toksyny botulinowej to zakończenia presynaptyczne nerwów w synapsach układu przywspółczulnego i połączeniach nerwowo-mięśniowych, powodując nieodwracalne zahamowanie uwalniania acetylocholiny. W wyniku tego dochodzi do porażeń wiotkich. Istnieje siedem rodzajów toksyny kiełbasianej, oznaczonych literami od A do G, ale tylko typy A, B, E i F są przyczyną zatrucia u ludzi.

Toksyna botulinowa może zostać użyta jako broń biologiczna w atakach powietrznych lub za pomocą skażonej żywności. Najskuteczniejszym sposobem ataku toksyną botulinową jest rozpylenie aerozolu, a średnia dawka śmiertelna wynosi około 0,001 µg/kg. Symulacje komputerowe wskazują, że przy dawce inhalacyjnej toksyny 1,5 µg śmiertelność wyniesie 50%, a przy dawce powyżej 2,4 µg nawet 99%. Badania nad wykorzystaniem toksyny botulinowej w celach militarnych były prowadzone w Japonii, Związku Radzieckim i USA. W latach 90. XX wieku japońska sekta Aum Shinrikyo kilkakrotnie próbowała rozpylić toksynę w centrum Tokio, ale bez skutku. Bakterie użyte przez terrorystów zostały pobrane z gleby.