HPV, znany także jako ludzki wirus brodawczaka, jest wirusem zakażającym komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Istnieje ponad 200 różnych typów HPV.

Różne typy HPV mogą występować w różnych częściach ciała, co skutkuje podziałem zmian wywołanych przez ten wirus na:

1. skórne - występujące poza obszarem zewnętrznych narządów płciowych
2. lokalizujące się w okolicy zewnętrznych narządów płciowych i odbytu lub w innych błonach śluzowych (np. jamie ustnej, gardle, krtani).

Zakażenie HPV może zwiększyć ryzyko zachorowania na raka, w zależności od typu wirusa. Niektóre typy HPV mogą prowadzić do rozwoju nowotworu, takie jak typy niskoonkogenne (np. 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72) oraz wysokoonkogenne (np. 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59). Większość nowotworów związanych z HPV jest spowodowana przez typy 16 i 18.

HPV może być przenoszony drogą seksualną, poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi zmianami skórnymi lub błoną śluzową, a także podczas porodu (ryzyko zakażenia jest niewielkie). Szacuje się, że aż 50% osób będących aktywne seksualnie może mieć kontakt z HPV w ciągu życia.

Okres inkubacji HPV wynosi od kilku tygodni do 6-8 miesięcy.

Zakażenie wirusem HPV może być niewidoczne, wywoływać jedynie łagodne objawy lub poważne zmiany. Zwykle zmiany chorobowe w zakażonych obszarach rosną powoli (szybciej u osób z niedoborem odporności). Niemal w 90% przypadków dochodzi do samoczynnego wyleczenia.

Zakażenie HPV może spowodować powstanie zmian skórnych - brodawek, zwykle zlokalizowanych na dłoniach lub podeszwach stóp, które są guzkami o nierównej powierzchni, o różnej wielkości do kilku milimetrów, zazwyczaj bezbolesne. Jeśli się zlewają, mogą powodować ból podczas chodzenia. Mogą one również swędzieć.

Zakażenie HPV może prowadzić do rozwoju kłykcin kończystych. Są to zmiany zlokalizowane głównie w okolicach zewnętrznych narządów płciowych (srom, prącie, okolica odbytu) i przyjmują postać różowych, kalafiorowatych guzków, wypukłych lub płaskich. Ich powierzchnia może być gładka lub zrogowaciała.

Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być drobne, podobne do kłykcin, czasami płaskie, o białawym zabarwieniu.

Zakażenie HPV może prowadzić do wystąpienia zmian dysplastycznych w szyjce macicy. Zmiany nowotworowe zazwyczaj rosną szybko, zajmują coraz większe obszary i łatwo krwawią. Jednym z charakterystycznych nowotworów związanych z HPV jest rak brodawkujący, którego cechą jest występowanie olbrzymich kłykcin kończystych (tzw. guz Buschkego i Löwensteina), zazwyczaj zlokalizowanych w okolicach zewnętrznych narządów płciowych.

Epidemiologicznym odmianą rozległego przewlekłego zakażenia HPV jest uwarunkowana genetycznie dysplazja Lewandowsky’ego i Lutza (epidermodysplasia verruciformis - EV).

W zależności od lokalizacji zmian mogą one objawiać się trudnościami w oddawaniu moczu lub kału, bólem podczas stosunku seksualnego, chrypką.

Większość zakażeń HPV ustępuje samoistnie w ciągu 1-2 lat.

Zakażenie wirusem HPV może powodować zmiany dysplastyczne w obszarze szyjki macicy. Badania ginekologiczne lub cytologia przesiewowa mogą pomóc w wykryciu tych zmian.

Dysplazja jest stanem przedrakowym, a główną przyczyną raka szyjki macicy jest HPV. Regularne badania cytologiczne są więc bardzo istotne, ponieważ pozwalają na wczesne wykrycie dysplazji przed rozwojem raka.

Zakażenie HPV jest także powiązane z rozwojem nowotworów sromu i pochwy.

Wykazano, że zakażenie wirusem HPV jest powiązane z ryzykiem rozwoju nowotworów prącia.

Lekarz zazwyczaj stawia diagnozę na podstawie obrazu klinicznego, czyli po obejrzeniu zmian skórnych lub na błonach śluzowych. Jeśli istnieje podejrzenie nowotworu, przeprowadza się badania cytologiczne i histologiczne. Wykrywanie HPV jest stosowane do przesiewowej diagnostyki raka szyjki macicy oraz w identyfikacji przyczyny raka jamy ustnej i gardła. Do wykrywania HPV i określenia jego typu stosuje się techniki molekularne (RT-PCR).

Regularne badania cytologiczne u kobiet oraz kolposkopia w przypadku nieprawidłowego obrazu mikroskopowego są konieczne, podobnie jak anoskopia u osób z kłykcinami w okolicy odbytu.

U pacjentów z zakażeniem HPV lekarz może zalecić badania w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową: kiły, zakażenia HIV, HBV i HCV oraz chlamydiozy i rzeżączki.

Niestety, nie istnieje lekarstwo, które wyleczyłoby HPV.

Można stosować terapię miejscową w celu leczenia zmian chorobowych:

• terapie zachowawcze – polegające na miejscowym stosowaniu: środków immunomodulujących (interferon alfa, imikwimod), leków hamujących proliferację komórek (podofilotoksyna, 5-fluorouracyl), substancji keratolitycznych (kwas salicylowy, kwas trichlorooctowy, kwas dwuchlorooctowy), sinekatechiny (roślinnego pochodzenia o złożonym mechanizmie działania)
• terapie inwazyjne – takie jak wycięcie chirurgiczne (w przypadkach opornych na standardowe leczenie), krioterapia, elektrokoagulacja, czy laseroterapia.

W sytuacji podejrzenia raka skóry lub narządów płciowych związanych z zakażeniem HPV (takich jak prącie, srom, szyjka macicy, odbyt) lekarz skieruje pacjenta na odpowiednią diagnostykę i terapię onkologiczną.

Osoby zakażone HPV powinny być świadome ryzyka zakażenia partnerów seksualnych oraz możliwości rozwoju nowotworu złośliwego, co może wymagać regularnych badań (takich jak cytologia, kolposkopia, czy anoskopia).

Powikłania mogą być spowodowane umiejscowieniem zmiany oraz typem wirusa HPV. Mogą wystąpić między innymi przemiany nowotworowe, nadkażenia bakteryjne, krwawienia przy uszkodzeniu zmian, trudności z oddawaniem moczu lub stolca, trudności z połykaniem i oddychaniem, ból przy chodzeniu, niedrożność dróg oddechowych, problemy społeczne związane z wyglądem oraz problemy seksualne.

Przy zmianach, które nie są nowotworowe u osób z silnym układem odpornościowym prognozy są korzystne, jednak w przypadku nowotworów złośliwych, w których wirus HPV odgrywa rolę, perspektywy zależą od zaawansowania choroby w momencie diagnozy oraz możliwości terapeutycznych.

Wirus przenoszony jest głównie poprzez kontakty seksualne, dlatego ograniczenie liczby partnerów seksualnych zmniejsza ryzyko zarażenia. Najskuteczniejszym sposobem uniknięcia zakażenia HPV jest powstrzymanie się od aktywności seksualnej.

Istnieje możliwość zaszczepienia przeciwko szczepom HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych.