Szpiczak plazmocytowy to typ choroby nowotworowej, w której dochodzi do nadmiernej proliferacji komórek plazmatycznych. Komórki plazmatyczne, zwane również plazmocytami, powstają z transformacji limfocytów B, które są jednym z rodzajów białych krwinek odpowiedzialnych za reakcję immunologiczną organizmu na zewnętrzne bodźce, takie jak antygeny, czyli substancje takie jak bakterie lub wirusy. Proces ten zachodzi głównie w węzłach chłonnych i polega na stopniowej przemianie limfocytu B w plazmocyt, który jest zdolny do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko konkretnej substancji, na przykład pewnej bakterii.

Szpiczak plazmocytowy to rzadki nowotwór złośliwy, stanowiący około 1% wszystkich nowotworów i 14% nowotworów układu krwiotwórczego. Zapadalność roczna w Europie wynosi 4,5–6 na 100 000 osób. Częściej chorują mężczyźni, a szczyt zachorowań przypada na 7. dekadę życia, czyli około 70 lat. Osoby bezpośrednio spokrewnione z chorymi mają 3,7-krotnie większe ryzyko zachorowania.

Lekarz najpierw przeprowadza wywiad dotyczący objawów, czasu trwania dolegliwości, istniejących schorzeń, oraz stosowanych leków. Następnie przeprowadza badanie pacjenta.

W celu postawienia diagnozy konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań. Lekarz zaleca wykonanie morfologii krwi obwodowej (która często wykazuje niedokrwistość, a także rulonizację erytrocytów, rzadziej leukopenię), testów na małopłytkowość, oraz badania białek surowicy i moczu (gdzie obecne jest białko M będące pełną cząsteczką immunoglobuliny). Dodatkowo pobiera się próbkę szpiku kostnego i wykonuje inne badania laboratoryjne. W przypadku powstania guza plazmocytowego, konieczna może być biopsja tego guza.

W celu zbadania stanu układu kostnego wykonuje się badania obrazowe kości - takie jak RTG, TK, MR lub PET-TK.

Decyzja dotycząca sposobu leczenia zależy od ogólnej sprawności pacjenta i obecności innych chorób oraz przewidywanej toksyczności proponowanych schematów leczenia.

Aktualnie uważa się, że bezobjawowy szpiczak plazmocytowy (szpiczak mnogi) nie wymaga żadnego leczenia i pacjenci powinni być obserwowani co 3–6 miesięcy.

W przypadku rozpoznania odosobnionego plazmocytowego guza kostnego lub pozakostnego, leczeniem z wyboru jest radioterapia lub operacja.

Jeśli pacjent ma objawy szpiczaka plazmocytowego, wskazane jest leczenie systemowe, które może obejmować chemioterapię oraz nowe leki ukierunkowane molekularnie, takie jak talidomid, lenalidomid czy bortezomib.

Kryterium decydującym o rodzaju leczenia jest możliwość przeszczepienia szpiku kostnego. W przypadku możliwości przeszczepienia, pacjent jest poddany terapii megadawkowej, a następnie przeszczepowi krwiotwórczych komórek macierzystych.

Jeśli przeszczepienie nie jest możliwe, pacjentom podaje się mniej intensywne leczenie systemowe, zazwyczaj oparte na kilku lekach, w tym nowoczesnych preparatach.

W przypadku nawrotu szpiczaka plazmocytowego, decyzja o dalszym leczeniu zależy od wcześniejszego postępowania i stanu pacjenta. Dodatkowo stosowane jest leczenie wspomagające, dostosowane do potrzeb pacjenta.

Terapia pozwala na osiągnięcie remisji, przedłużenie czasu życia bez choroby oraz całkowite przeżycie. Skuteczność leczenia pogarsza się w przypadku każdego kolejnego nawrotu. Wprowadzenie nowych leków do terapii poprawiło wyniki i rokowania.