Rak żołądka jest jednym z najczęstszych rodzajów nowotworów złośliwych, stanowiąc około 90% wszystkich przypadków tego rodzaju nowotworu. Inne nowotwory, które mogą wystąpić w żołądku, to chłoniaki, rakowiaki oraz guzy stromalne.

Około 95% przypadków raka żołądka to rak gruczołowy. Wyróżnia się raka wpustu (gdy nowotwór znajduje się w okolicy wpustu żołądka) i raka pozawpustowego.

W klasyfikacji opartej na obrazie histopatologicznym rozróżnia się między rakiem gruczołowym typu jelitowego a typu rozlanego. Najczęstszy jest rak pozawpustowy typu jelitowego, który z reguły rozwija się na podłożu przewlekłego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka spowodowanego zakażeniem .

Rak wczesny to nowotwór, którego naciekanie nie przekracza warstwy błony podśluzowej, niezależnie od obecności przerzutów w węzłach chłonnych.

Za rozwój nowotworu złośliwego zwykle odpowiadają uwarunkowania genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Oznacza to, że u osoby, u której występuje predyspozycja genetyczna do zachorowania przy wystąpieniu konkretnych czynników środowiskowych (czyli m.in. związanych z trybem życia) może dojść do wystąpienia nowotworu. Podobnie jest w przypadku raka żołądka.

Najczęstszym rodzajem raka żołądka jest rak gruczołowy typu jelitowego, który zwykle rozwija się na podłożu przewlekłego zapalenia błony śluzowej, które prowadzi do stopniowego zniszczenia gruczołów, a następnie do tzw. metaplazji jelitowej, dysplazji małego i dużego stopnia i ostatecznie – do raka. Główną przyczynę zapalenia stanowi zakażenie bakterią . Do czynników ryzyka zalicza się m.in. starszy wiek, płeć męską, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz czynniki genetyczne.

Rzadziej występujący rak gruczołowy typu rozlanego (rak rozlany) nierzadko rozwija się u osób młodych na podłożu zespołów predyspozycji genetycznej (1–3% raków żołądka), takich jak dziedziczny rozlany rak żołądka związany z występowaniem w młodym wieku raka żołądka typu rozlanego oraz raka piersi (podtyp zrazikowy) u kobiet. Występuje on z podobną częstością u kobiet i mężczyzn. W 30–50% dziedziczny rozlany rak żołądka jest związany z konkretną mutacją genetyczną – tzw. mutacją germinalną w genie CDH1 kodującym kadherynę E.

Rak żołądka to jedno z najczęstszych nowotworów złośliwych na całym świecie, rocznie notuje się około 1,1 mln nowych przypadków i około 800 000 zgonów spowodowanych tą chorobą. W Polsce odnotowuje się zwiększoną zapadalność na raka żołądka w porównaniu z innymi krajami Europy, chociaż w większości krajów rozwiniętych liczba zachorowań stale maleje od ponad 40 lat. Aktualnie rak żołądka jest piątym najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn i dziesiątym u kobiet w Polsce. Co roku notuje się około 6000 zachorowań i tyle samo zgonów związanych z tą chorobą. Mężczyźni częściej chorują niż kobiety, a większość przypadków diagnozuje się u osób powyżej 50. roku życia.

Jednak w ostatnich latach można zauważyć stałe zmniejszanie się liczby zachorowań - w latach sześćdziesiątych XX wieku w Polsce zanotowano 9,5 tysiąca przypadków rocznie, a w latach dziewięćdziesiątych - tylko 6,5 tysiąca.

Podobne trendy zauważono wcześniej w USA i krajach Europy Zachodniej. Prawdopodobne przyczyny zmniejszenia się zachorowalności obejmują:

• zmianę sposobu przechowywania żywności - tradycyjne metody, takie jak solenie, peklowanie i wędzenie, zastąpiono chłodzeniem i zamrażaniem, eliminując tym samym wiele czynników rakotwórczych z produktów spożywczych, np. nitrozamin
• większe spożycie owoców i warzyw
• zmniejszenie częstości zakażenia w niektórych populacjach
• wprowadzenie programów badań przesiewowych w kierunku raka żołądka (w Azji)
• skuteczne prowadzenie kampanii antynikotynowych (szczególnie w Wielkiej Brytanii i USA).

Wczesny rak żołądka często nie wykazuje żadnych objawów poza dyspeptycznymi, takimi jak dyskomfort w górnej części brzucha, wzdęcia, odbijanie i nudności. Natomiast rak w postaci owrzodzenia może powodować ból w górnej części brzucha. Objawy krwawienia z przewodu pokarmowego są rzadkie. Warto pamiętać, że wymienione dolegliwości mogą również występować przy innych chorobach.

Klasyczne objawy zaawansowanego raka żołądka to: brak łaknienia, utrata masy ciała, wczesne uczucie sytości, wymioty, problemy z przełykaniem, ból w nadbrzuszu, objawy krwawienia z przewodu pokarmowego, powiększenie węzła chłonnego i guz w górnej części brzucha. Wczesne rozpoznanie tej choroby jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Często w początkowej fazie rozwoju raka żołądka nie występują żadne symptomy. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek objawów, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym, który skieruje pacjenta na odpowiednie badania diagnostyczne.

Lekarz rozpoczyna od zebrania szczegółowego wywiadu, przeprowadza badanie pacjenta, a następnie skierowuje go na dodatkowe badania. Najważniejszym testem w diagnostyce raka żołądka jest badanie gastroskopowe (endoskopia). Gastroskopia umożliwia wykrycie raka we wszystkich stadiach zaawansowania, a także identyfikację stanów przedrakowych, takich jak rozległe zapalenie zanikowe żołądka, metaplazja jelitowa czy dysplazja. Podczas gastroskopii lekarz pobiera wycinki do badania histopatologicznego (pod mikroskopem), które pozwala określić histologiczny typ nowotworu, czyli jakiego pochodzenia jest rak.

Badania obrazowe nie są konieczne dla ustalenia diagnozy. Testy, takie jak USG i tomografia komputerowa, służą do oceny rozległości i głębokości zmian nowotworowych przed operacją oraz mogą wykazać przerzuty regionalne i odległe (np. w okolicznych węzłach chłonnych lub wątrobie).

Ponadto lekarz może zlecić badania krwi. Mimo że nie są one istotne dla diagnozy raka żołądka, mają znaczenie w ocenie ogólnego stanu pacjenta. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest często późnym objawem towarzyszącym zaawansowanym postaciom raka.

Rak żołądka może być, ale nie musi być widoczny w USG brzucha. Gastroskopia jest podstawowym badaniem do diagnozy raka żołądka. USG jamy brzusznej może pokazać guza w żołądku, ale zależy to od wielu czynników, takich jak wielkość guza czy jego lokalizacja. Podczas USG nie jest również możliwe określenie rodzaju guza bez pobrania wycinków, co można zrobić podczas gastroskopii.

W przypadku wczesnego stadium raka żołądka, leczenie endoskopowe jest rozważane jako pierwsza opcja. Polega ono na usunięciu guza podczas endoskopii. Jest to możliwe tylko u pacjentów z rakiem ograniczonym do błony śluzowej. W przypadkach, gdy guz jest bardziej zaawansowany, konieczne może być usunięcie części lub całego żołądka. Po leczeniu endoskopowym, lekarz może zalecić leczenie eradykacyjne w przypadku zakażenia bakterią H. pylori, aby zmniejszyć ryzyko raka metachronicznego.

W przypadkach zaawansowanego raka żołądka, jedyną opcją leczenia dającą szansę na wyleczenie jest operacja, polegająca na usunięciu żołądka i węzłów chłonnych. Dodatkowo, stosuje się chemioterapię lub radioterapię w okresie okołooperacyjnym. Część pacjentów może przystąpić do radykalnej operacji, po zastosowaniu leczenia systemowego.

Jeśli rak jest bardzo zaawansowany i operacja nie jest możliwa, zaleca się leczenie paliatywne, polegające m.in. na napromienianiu lub tworzeniu zespolenia między żołądkiem a jelitem cienkim. Wdrożenie wielodyscyplinarnego leczenia wspomagającego może poprawić jakość życia i wydłużyć przeżycie chorych.

Po operacji raka żołądka, rekonwalescencja trwa od 2 do 6 tygodni, w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta. Osoby po operacji paliatywnej mogą wracać do domu już po kilku dniach. Pacjenci po usunięciu żołądka mogą potrzebować suplementacji witaminy B12 i żelaza.

Rokowanie w przypadku wczesnego raka żołądka

Najlepsze rokowanie dotyczy pacjentów cierpiących na wczesny rak żołądka, gdzie naciekanie raka jest ograniczone do warstwy śluzówki lub podśluzówki żołądka. Około 90% tych chorych przeżywa 5 lat od operacji. Niestety w Polsce i innych krajach poza Japonią, jest to postać raka żołądka diagnozowana stosunkowo rzadko, ponieważ większość chorych (ponad 80%) ma zaawansowaną postać raka żołądka w momencie diagnozy. W tych przypadkach wskaźnik przeżycia 5-letniego wynosi 10–15%, a dla pacjentów poddanych operacji radykalnej - zakładającej całkowite wyleczenie - wynosi 30%. Decydujące dla rokowania po operacji radykalnej są rozmiar usuniętej zmiany, głębokość nacieku oraz ilość zajętych węzłów chłonnych.

Przeżycie pacjentów z zaawansowanym rakiem żołądka bez operacji

Czas przeżycia pacjentów z rakiem żołądka, u których nie prowadzono leczenia operacyjnego z powodu zaawansowanej choroby, jest różnorodny i wynosi od kilku tygodni do kilku lat. Różnorodność przeżycia zależy od biologii nowotworu, wieku, stanu ogólnego pacjenta, a także w dużej mierze od postawy psychicznej pacjenta. Chorzy o silnej woli życia, wierzący w sukces i o pozytywnym podejściu do życia, żyją dłużej. Brak dowodów na to, że postawa unikania wysiłku i oszczędzania energii ma korzystny wpływ na przebieg choroby, dlatego ważne jest, aby zachęcać pacjentów do aktywności i pracy.

Przerzuty w raku żołądka

Rak wczesny może prowadzić do przerzutów przez układ limfatyczny lub krwionośny, chociaż jest to rzadkie zjawisko. W raku zaawansowanym przerzuty mogą wystąpić w pobliskich węzłach chłonnych, a także w odległych miejscach, takich jak wątroba.

Osoby po zabiegach operacyjnych (radykalnych i paliatywnych) oraz pacjenci niekwalifikujący się do operacji powinni regularnie odwiedzać lekarza rodzinnego, chirurga lub onkologa.

Po usunięciu żołądka sposób odżywiania zależy od rodzaju choroby i stosowanego leczenia. Po radykalnej resekcji żołądka zaleca się spożywanie częstych posiłków (np. 6 razy dziennie) w niewielkich ilościach. Po pewnym czasie fragment jelita zastępujący usunięty żołądek zaczyna rozszerzać się, co pozwala na zwiększenie objętości każdego posiłku. Skład diety nie jest istotny, jednak w pierwszych miesiącach zaleca się unikanie potraw smażonych, ostro przyprawionych oraz produktów powodujących wzdęcia.

Osoby z zaawansowanym nowotworem, u których operacja nie była możliwa, często mają znacznie zmniejszoną ochotę na jedzenie. W takich przypadkach zaleca się podawanie pacjentom to, na co mają chęć spożywania.

Ważne jest, aby dieta zawierała wystarczającą ilość białka (mięso, ryby, sery, jajka, mleko), zamiast skupiać się na ziemniakach i pieczywie. Dodatkowo, jeśli to możliwe, zaleca się zachęcanie chorych do umiarkowanej aktywności fizycznej (spacer, zakupy, jazda na rowerze).

Należy leczyć infekcję oraz prowadzić zdrowy styl życia, na przykład zaprzestać palenia tytoniu, leczyć otyłość, zwiększyć spożycie świeżych owoców i warzyw. Ważne jest również przestrzeganie zaleceń lekarza w przypadku obecności stanów przedrakowych i zmian dysplastycznych w żołądku.

Stany przedrakowe w żołądku to zanik lub tzw. metaplazja jelitowa błony śluzowej żołądka. Są to niekorzystne zmiany, które zwiększają ryzyko rozwoju raka żołądka. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka spowodowane np. zakażeniem może prowadzić do tych stanów przedrakowych. Skuteczne leczenie infekcji (tzw. eradykacja) może zmniejszyć ryzyko raka żołądka, ale tylko jeśli jest zastosowane przed rozwojem stanu przedrakowego.