Czym jest bakteryjne zapalenie pochwy (BV)?

Bakteryjne zapalenie pochwy, częściej nazywane waginozą bakteryjną (BV, od ang. bacterial vaginosis), to zaburzenie równowagi mikrobioty pochwy. W prawidłowych warunkach przeważają w niej bakterie z rodzaju Lactobacillus, które produkują kwas mlekowy, utrzymując kwaśne pH i chroniąc przed rozrostem innych drobnoustrojów. W BV dochodzi do spadku liczby pałeczek kwasu mlekowego i przerostu bakterii beztlenowych (m.in. Gardnerella vaginalis, Prevotella, Atopobium), co skutkuje charakterystycznymi objawami.

Ważne: BV nie jest klasyczną chorobą przenoszoną drogą płciową, ale aktywność seksualna i zmiany partnerów zwiększają ryzyko. Zaburzenie może pojawić się także u osób nieaktywnych seksualnie, zwłaszcza przy zachwianiu pH (np. po irygacjach, zmianie środków higienicznych, antybiotykoterapii).

Czy bakteryjne zapalenie pochwy wymaga recepty?

Krótka odpowiedź: tak — aby skutecznie wyleczyć waginozę bakteryjną, w Polsce potrzebne są leki na receptę. Podstawą terapii są antybiotyki (metronidazol, klindamycyna, rzadziej tynidazol lub seknidazol), które zwalczają nadmierny rozrost bakterii beztlenowych. Preparaty dostępne bez recepty mogą łagodzić objawy i wspierać odbudowę prawidłowego pH, ale same w sobie nie leczą przyczyny BV.

Dlaczego antybiotyk na BV jest na receptę?

• Antybiotyki wymagają właściwego rozpoznania i doboru formy (doustna vs. dopochwowa) oraz czasu terapii.
• Niewłaściwe stosowanie zwiększa ryzyko nawrotów, działań niepożądanych i oporności bakterii.
• Objawy BV nakładają się na grzybicę pochwy — nieprecyzyjne „leczenie na własną rękę” często pogarsza sytuację.

Co z lekami bez recepty?

Bez recepty kupisz żele i globulki dopochwowe z kwasem mlekowym lub prebiotykami, a także probiotyki (dopochwowe lub doustne). Mogą one:

• obniżać pH i ograniczać nieprzyjemny zapach,
• łagodzić dyskomfort,
• pomagać w profilaktyce nawrotów jako uzupełnienie po antybiotykoterapii.

Nie zastąpią jednak leczenia przy aktywnym BV. Jeśli nie możesz szybko skonsultować się z lekarzem, preparaty OTC można stosować tymczasowo, ale w razie typowych objawów wskazana jest konsultacja (stacjonarnie lub telemedycznie), aby uzyskać odpowiedni antybiotyk.

Objawy BV i różnice względem grzybicy

Klasyczne objawy waginozy bakteryjnej:

• cienka, mlecznoszara lub biaława wydzielina, często obfitsza niż zwykle,
• charakterystyczny „rybi” zapach, silniejszy po stosunku lub podczas miesiączki,
• pH wydzieliny wyższe niż 4,5,
• brak lub niewielki świąd, czasem pieczenie podczas oddawania moczu.

W grzybicy (kandydozie) najczęściej dominuje intensywny świąd, pieczenie i gęsta, grudkowata („serowata”) wydzielina. Zapach jest zwykle neutralny, a pH pozostaje prawidłowe. Pomylenie tych dwóch dolegliwości to częsty problem — a stosowanie leków przeciwgrzybiczych, gdy przyczyną jest BV, nie pomoże i może opóźniać właściwe leczenie.

Diagnostyka: w gabinecie i w domu

Jak lekarz rozpoznaje BV?

Rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym i prostych badaniach:

• Kryteria Amsel (spełnione ≥3 z 4): charakterystyczna wydzielina, pH > 4,5, „rybi” zapach po dodaniu KOH (tzw. whiff test), obecność tzw. komórek jeżowych (clue cells) w preparacie mikroskopowym.
• Skala Nugenta w barwieniu Grama wymazu z pochwy — bardziej „laboratoryjne” potwierdzenie.
• U niektórych dostępne są szybkie testy wykrywające markery BV.

Testy w domu: co ma sens?

• Paski do pomiaru pH pochwy mogą sygnalizować przesunięcie pH > 4,5, co przemawia za BV (nie za grzybicą). To jednak tylko wskazówka, nie diagnoza.
• Samodzielne wymazy i testy na infekcje intymne są coraz popularniejsze, ale interpretacja i dobór leczenia powinny odbywać się w porozumieniu z lekarzem.

Jeśli objawy są nietypowe, nawracające lub masz czynniki ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową, lekarz może zaproponować dodatkowe badania (np. w kierunku rzeżączki, chlamydiozy, trichomonozy), bo BV zwiększa podatność na te zakażenia.

Leczenie: co działa i jak wygląda terapia

Standardem leczenia BV są antybiotyki. Wybór drogi podania (doustna vs. dopochwowa) zależy od nasilenia dolegliwości, preferencji, działań niepożądanych oraz ewentualnej ciąży.

Leki na receptę, które zalecają wytyczne

Najczęściej stosowane schematy (przykładowe, ostateczny dobór należy do lekarza):

• Metronidazol doustnie: 500 mg 2 razy dziennie przez 7 dni.
• Metronidazol dopochwowo (żel 0,75%): raz dziennie przez 5 dni.
• Klindamycyna dopochwowo (krem 2%): raz dziennie przez 7 dni.
• Alternatywy: tynidazol (różne schematy) lub seknidazol (pojedyncza dawka w saszetce) — dostępność może się różnić w zależności od kraju.

Skuteczność powyższych terapii w eliminacji objawów sięga 80–90% w krótkiej perspektywie. Niestety, BV ma tendencję do nawrotów, dlatego tak ważna jest profilaktyka po leczeniu.

Działania niepożądane i bezpieczeństwo

• Metronidazol: najczęściej metaliczny posmak, nudności, dolegliwości żołądkowe. Zgodnie z ulotkami i praktyką kliniczną zwykle zaleca się unikanie alkoholu podczas terapii i co najmniej 48–72 godziny po jej zakończeniu.
• Klindamycyna dopochwowa: może osłabiać wytrzymałość lateksowych prezerwatyw i krążków dopochwowych nawet do kilku dni po zakończeniu terapii — w tym czasie rozważ alternatywną metodę zabezpieczenia.
• U części pacjentek może wystąpić kandydoza po antybiotykoterapii — jeśli pojawi się nasilony świąd i grudkowata wydzielina, skonsultuj dalsze postępowanie.

Czy leczyć partnera/partnerkę?

Rutynowe leczenie partnerów płci męskiej nie jest zalecane — nie zmniejsza to ryzyka nawrotów. W związkach jednopłciowych (kobieta–kobieta) obraz jest bardziej złożony: BV może współwystępować u obu partnerek, ale brak jest jednoznacznych dowodów, że równoczesne leczenie zawsze redukuje nawroty. Decyzję warto omówić z lekarzem.

Współżycie w trakcie leczenia

W trakcie objawowego BV lepiej ograniczyć współżycie, a jeśli do niego dochodzi — używać prezerwatyw. Pamiętaj, że niektóre kremy dopochwowe mogą osłabiać lateks. Zapach i dyskomfort często zmniejszają się już po kilku dawkach leku.

BV w ciąży

W ciąży objawowe BV warto leczyć, ponieważ wiąże się ono z większym ryzykiem powikłań, takich jak zakażenia wewnątrzmaciczne czy poronienie przedwczesne. Zarówno metronidazol, jak i klindamycyna są uznawane za bezpieczne w ciąży; terapię dobiera się indywidualnie. Niektórych leków (np. tynidazolu) w ciąży się unika.

Rutynowe badania i leczenie bezobjawowego BV u wszystkich ciężarnych nie są standardem — decyzja zależy od wywiadu, czynników ryzyka (np. wcześni przedwczesny poród) i oceny lekarza prowadzącego.

Czy BV przejdzie samo i jakie są powikłania?

U części osób BV może ustąpić samoistnie, ale przy nasilonych lub utrzymujących się objawach warto je leczyć. Dlaczego? Nieleczone BV wiąże się z:

• zwiększoną podatnością na zakażenia przenoszone drogą płciową (HIV, chlamydioza, rzeżączka, trichomonoza),
• wyższym ryzykiem zapalenia narządów miednicy mniejszej (PID),
• niekorzystnym wpływem na wyniki procedur ginekologicznych i położniczych (np. wczesne pęknięcie błon płodowych, zakażenia po zabiegach),
• dyskomfortem i pogorszeniem jakości życia.

Dlatego przy typowych objawach najlepszym rozwiązaniem jest krótka, celowana terapia antybiotykowa, a następnie profilaktyka nawrotów.

Co można zrobić bez recepty (OTC i domowe wsparcie)

Poniższe opcje nie zastąpią antybiotyku w aktywnym BV, ale mogą zmniejszać dolegliwości i wspierać leczenie oraz profilaktykę:

• Żele/globulki z kwasem mlekowym: pomagają obniżyć pH i ograniczyć nieprzyjemny zapach. Sprawdzają się także po antybiotykoterapii.
• Probiotyki intymne: szczególnie szczepy Lactobacillus rhamnosus GR-1 i Lactobacillus reuteri RC-14 badano jako wsparcie po zakończeniu antybiotyku; mogą zmniejszać ryzyko nawrotu. Wybieraj preparaty o udokumentowanych szczepach.
• Delikatna higiena: unikaj irygacji pochwy i płynów perfumowanych; podmywaj się łagodnymi środkami o fizjologicznym pH, myj okolice sromu (nie wnętrze pochwy).
• Bielizna: przewiewna, bawełniana; zmieniaj po wysiłku fizycznym; unikaj bardzo obcisłej odzieży syntetycznej.
• Prezerwatywy: stosowanie może zmniejszać nawroty; ograniczenie liczby nowych partnerów również wspiera równowagę mikrobioty.
• Rzucenie palenia: palenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem BV i nawrotów.

Czego unikać? Antyseptyków i środków odkażających przeznaczonych do skóry (np. na bazie chlorheksydyny lub oktenidyny) wprowadzanych do pochwy — mogą podrażniać błonę śluzową i zaburzać mikrobiotę.

Nawracające BV: strategie i profilaktyka

Nawroty po skutecznym leczeniu są częste — 30–50% pacjentek doświadcza powrotu objawów w ciągu 3–6 miesięcy. Co można zrobić?

• Zmiana lub przedłużenie schematu: po kolejnym epizodzie lekarz może zalecić inny antybiotyk lub formę (żel/krem vs. tabletki) bądź terapię supresyjną.
• Terapia podtrzymująca: przykładowo metronidazol w żelu 0,75% 2 razy w tygodniu przez 4–6 miesięcy — zmniejsza częstość nawrotów u wielu pacjentek.
• Strategie z użyciem kwasu borowego: w wybranych, trudnych przypadkach lekarze stosują sekwencje obejmujące kurację antybiotykiem, następnie dopochwowo kwas borowy i później żel metronidazolowy. Taka terapia powinna być prowadzona wyłącznie pod nadzorem lekarskim; nie stosować w ciąży i trzymać z dala od dzieci (ryzyko toksyczności przy połknięciu).
• Probiotyki i modyfikacja stylu życia: jako uzupełnienie — regularne stosowanie wybranych szczepów Lactobacillus, prezerwatywy, rezygnacja z irygacji, rzucenie palenia.

Jeśli BV nawraca mimo leczenia, warto rozważyć konsultację ginekologiczną z poszerzoną diagnostyką (wykluczenie innych zakażeń, ocenę mikrobioty, chorób współistniejących, wpływu antykoncepcji).

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy mogę wyleczyć BV bez recepty?

Nie w pełni. Produkty OTC mogą złagodzić objawy i wspierać równowagę pH, ale do wyleczenia BV potrzebny jest antybiotyk na receptę.

Ile trwa leczenie BV?

Zwykle 5–7 dni, w zależności od schematu i formy leku. Poprawa bywa odczuwalna już po 2–3 dniach.

Czy BV jest zaraźliwe?

BV nie jest klasycznym STI, ale aktywność seksualna i nowi partnerzy wpływają na ryzyko. W relacjach kobieta–kobieta możliwe jest współwystępowanie BV u obu partnerek.

Czy w trakcie leczenia mogę współżyć?

Lepiej ograniczyć współżycie do ustąpienia objawów. Jeśli dochodzi do zbliżenia, stosuj prezerwatywy. Pamiętaj, że kremy z klindamycyną mogą osłabiać lateks przez kilka dni.

Czy potrzebna jest wizyta kontrolna?

Jeśli objawy ustąpią, zwykle nie ma potrzeby. W razie utrzymywania się dolegliwości, nawrotu lub ciąży — skontaktuj się z lekarzem.

Czy BV można pomylić z grzybicą?

Tak, bardzo często. BV daje „rybi” zapach i rzadką wydzielinę, grzybica — intensywny świąd i grudkowatą wydzielinę. Nie stosuj „na ślepo” leków przeciwgrzybiczych przy podejrzeniu BV.

Czy BV wpływa na skuteczność antykoncepcji hormonalnej?

Nie, BV nie obniża skuteczności antykoncepcji hormonalnej. Pamiętaj tylko o osłabieniu lateksu przez niektóre kremy dopochwowe.

Czy miesiączka pogarsza BV?

Krew ma wyższe pH, więc zapach może być silniejszy w czasie miesiączki. Leczenie zwykle można prowadzić zgodnie z planem.

Kiedy koniecznie skonsultować się z lekarzem?

• Objawy BV pojawiają się po raz pierwszy lub są nietypowe.
• Jesteś w ciąży i masz dolegliwości intymne.
• Objawy utrzymują się lub nawracają mimo wcześniejszego leczenia.
• Występują bóle podbrzusza, gorączka, krwawienia międzymiesiączkowe lub ból podczas stosunku.
• Masz nowego partnera i obawiasz się STI — warto wykonać testy.

W wielu sytuacjach wystarczy konsultacja telemedyczna, szczególnie gdy objawy są typowe i wcześniej rozpoznawano u Ciebie BV. Lekarz może wypisać receptę i omówić plan profilaktyki nawrotów.

Podsumowanie

Bakteryjne zapalenie pochwy to częste, uciążliwe, ale dobrze leczące się zaburzenie równowagi mikrobioty pochwy. Aby skutecznie je wyleczyć, potrzebny jest lek na receptę — najczęściej metronidazol lub klindamycyna w formie doustnej lub dopochwowej. Produkty bez recepty mogą złagodzić objawy i pomóc w profilaktyce, ale nie zastąpią antybiotyku. Pamiętaj o delikatnej higienie, unikaniu irygacji i wsparciu mikrobioty po leczeniu. Jeśli dolegliwości nawracają, porozmawiaj z lekarzem o terapii podtrzymującej.

Uwaga: Ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W przypadku wątpliwości skontaktuj się z lekarzem lub ginekologiem.

Źródła i wytyczne