Świąd i upławy – co to jest i kiedy są niepokojące?

Upławy to wydzielina z pochwy lub szyjki macicy. Fizjologicznie zmienia się ona w ciągu cyklu: może być przezroczysta, ciągnąca (około owulacji) lub biaława i gęstsza (tuż przed miesiączką). Za nieprawidłowe upławy uznajemy te, które:

• mają wyraźnie nieprzyjemny, rybi lub „zgniły” zapach,
• są zielone, żółte, szare, pieniste lub „serowate”,
• towarzyszy im świąd, pieczenie, ból, obrzęk sromu, dyskomfort przy stosunku (dyspareunia) lub oddawaniu moczu,
• występują z krwawieniem między miesiączkami albo po stosunku.

Świąd okolic intymnych najczęściej wynika z infekcji grzybiczej lub podrażnienia, ale czasem to objaw bakteryjnej waginozy, rzęsistkowicy, chorób skóry (np. liszaj twardzinowy), zanikowego zapalenia pochwy po menopauzie czy alergii kontaktowej.

Uwaga: poniższe informacje mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. Jeśli masz wątpliwości, jesteś w ciąży, karmisz piersią lub objawy są silne – skonsultuj się z lekarzem.

Kiedy pilnie skontaktować się z lekarzem

• Silny ból podbrzusza, gorączka, wymioty lub ogólne złe samopoczucie.
• Upławy o zielonej/żółtej barwie, pieniste lub o bardzo przykrym „rybim” zapachu.
• Krwawienie poza miesiączką, po stosunku lub po menopauzie.
• Ropne upławy z bólem podczas oddawania moczu lub stosunku.
• Owrzodzenia, pęcherzyki, rany w okolicach intymnych.
• Ciąża (każde nieprawidłowe upławy i świąd w ciąży wymagają konsultacji).
• Brak poprawy po 2–3 dniach domowego postępowania lub nawracające objawy.

Najczęstsze przyczyny świądu i upławów

Infekcje drożdżakowe (kandydoza, „grzybica” pochwy)

Objawy: intensywny świąd i pieczenie, zaczerwienienie sromu, biała „serowata” wydzielina, dyskomfort podczas stosunku i oddawania moczu. Często po antybiotykach, w ciąży, przy cukrzycy, po basenie lub przy ciasnej, nieprzewiewnej bieliźnie.

Bakteryjna waginoza (BV)

Objawy: rzadkie, szare lub białe upławy o charakterystycznym „rybim” zapachu, nasilającym się po stosunku. Świąd bywa niewielki lub nie występuje. Przyczyną jest zaburzenie równowagi mikrobiomu pochwy i spadek liczby pałeczek kwasu mlekowego.

Rzęsistkowica (Trichomonas vaginalis)

Objawy: obfite, pieniste, żółto-zielone upławy o przykrym zapachu, świąd, pieczenie, ból przy oddawaniu moczu. To infekcja przenoszona drogą płciową – wymaga leczenia także partnera/partnerki.

Choroby przenoszone płciowo (Chlamydia, rzeżączka i inne)

Objawy: ropna wydzielina, krwawienia między miesiączkami, ból podbrzusza, bolesność podczas stosunku. Często skąpoobjawowe – wymagają badań (NAAT) i leczenia antybiotykami.

Podrażnienia i alergie

Winowajcami bywają: perfumowane płyny do higieny, żele, płukanki dopochwowe, pachnące wkładki, podpaski i papier toaletowy, proszki i płyny do prania, lateks (prezerwatywy), lubrykanty z zapachami czy smakami. Objawy: świąd, pieczenie, zaczerwienienie, czasem wodniste upławy.

Atrofia pochwy (zanikowe zapalenie pochwy, głównie po menopauzie)

Spadek estrogenu powoduje suchość, podrażnienie, świąd, bolesność przy stosunku oraz wodniste upławy. Skuteczne są terapii miejscowe estrogenowe po konsultacji lekarskiej.

Choroby skóry sromu

Liszaj twardzinowy, liszaj płaski, egzema czy łuszczyca mogą dawać przewlekły świąd, pęknięcia i dyskomfort. Wymagają oceny dermatologicznej/ginekologicznej i indywidualnego leczenia (np. maści sterydowe).

Inne przyczyny

• Ciało obce (np. zapomniany tampon).
• Leki (antybiotyki, glikokortykosteroidy) – sprzyjają kandydozie.
• Ciąża i wahania hormonalne.
• Cukrzyca, osłabiona odporność.
• Stres, brak snu – pośrednio przez wpływ na odporność i mikrobiom.

Co pomaga: sprawdzone sposoby na świąd i upławy

Poniżej znajdziesz metody łagodzenia objawów i leczenia, z podziałem na bezpieczne kroki domowe, środki dostępne bez recepty oraz kiedy konieczna jest konsultacja i leczenie na receptę.

Delikatna higiena intymna i zmiany stylu życia

• Mycie zewnętrznych okolic intymnych raz dziennie letnią wodą lub łagodnym, nieperfumowanym preparatem o fizjologicznym pH. Unikaj płukanek dopochwowych – zaburzają mikrobiom i sprzyjają infekcjom.
• Bawełniana, przewiewna bielizna; unikaj bardzo obcisłych spodni i długotrwałego noszenia mokrych strojów kąpielowych.
• Wymieniaj podpaski i wkładki często; ogranicz codzienne wkładki, zwłaszcza perfumowane.
• Po wypróżnieniu podcieraj się „od przodu do tyłu”, aby ograniczyć przenoszenie bakterii z odbytu.
• Do prania bielizny stosuj delikatne, nieperfumowane środki; dodatkowe płukanie może zmniejszyć ilość drażniących resztek.
• W razie suchości – używaj lubrykantów na bazie wody lub silikonu podczas współżycia; unikaj produktów zapachowych i smakowych.
• Chwilową ulgę może przynieść chłodny okład na srom (nie bezpośrednio na skórę; przez bawełnianą tkaninę, 5–10 minut).
• Do ochrony skóry sromu można stosować cienką warstwę emolientu/barierowego preparatu (np. wazelina biała) – tylko zewnętrznie.

Co pomaga przy „typowej” grzybicy (kandydozie)

Jeśli masz klasyczne objawy kandydozy (silny świąd, białe „serowate” upławy, zaczerwienienie sromu), a wcześniej zdiagnozowano u Ciebie takie infekcje i nie jesteś w ciąży, możesz rozważyć leczenie miejscowe dostępne bez recepty:

• Globulki lub krem dopochwowy z klotrimazolem – stosuj zgodnie z ulotką. Zewnętrznie można zastosować krem na srom, by złagodzić świąd.
• W ciąży unikaj leków doustnych na grzybicę; najbezpieczniejsze jest miejscowe leczenie po konsultacji z lekarzem lub położną.
• Jeśli objawy nie ustępują w 2–3 dni, nawracają lub nie masz pewności co do rozpoznania – zgłoś się do lekarza (potrzebna może być diagnostyka i inny schemat leczenia).

Uwaga: wielokrotne „profilaktyczne” stosowanie leków przeciwgrzybiczych bez rozpoznania może maskować inne choroby i sprzyjać nawrotom.

Co pomaga przy bakteryjnej waginozie (BV)

W BV najbardziej skuteczne są antybiotyki na receptę (np. metronidazol, klindamycyna). Preparaty bez recepty z kwasem mlekowym lub wspierające mikrobiom mogą przejściowo złagodzić objawy, ale nie zawsze usuwają przyczynę. Jeśli podejrzewasz BV (rybi zapach, szare/rzadkie upławy), umów wizytę – właściwe leczenie skraca czas trwania dolegliwości i ogranicza nawroty.

Co pomaga przy rzęsistkowicy i innych STI

Rzęsistkowica oraz zakażenia Chlamydia/Gonorrhoea wymagają leczenia na receptę i często terapii partnera/partnerki. Do czasu zakończenia leczenia i ustąpienia objawów unikaj współżycia lub stosuj prezerwatywy.

Podrażnienia i alergie – jak złagodzić świąd

• Usuń potencjalny czynnik drażniący (perfumowane kosmetyki, pachnące wkładki, nowy proszek do prania, lateks – rozważ prezerwatywy z poliuretanu/polioizoprenu).
• Na zewnątrz można krótko (1–3 dni) zastosować krem z małą dawką hydrokortyzonu 1% na świąd sromu, unikając wprowadzania do pochwy. Jeśli brak poprawy – konsultacja.
• Lek przeciwhistaminowy na noc (doustny) może zmniejszyć drapanie – zapytaj farmaceutę o dobór i przeciwwskazania.

Probiotyki i żele dopochwowe – czy warto?

Probiotyki (Lactobacillus) doustne lub dopochwowe oraz żele z kwasem mlekowym mogą wspierać odbudowę fizjologicznej flory i złagodzić dolegliwości, zwłaszcza po antybiotykoterapii lub przy skłonności do BV. Dowody naukowe są mieszane – u części kobiet działają, u innych nie. Wybieraj preparaty dedykowane do stosowania intymnego; unikaj domowych metod wprowadzania produktów spożywczych do pochwy.

Czego unikać

• Płukanek dopochwowych (douching) – zwiększają ryzyko BV i innych infekcji.
• Perfumowanych kosmetyków, dezodorantów intymnych, płatków/kulek zapachowych do bielizny.
• „Domowych wkładek” z jogurtem, czosnkiem, olejkami – mogą podrażniać i wprowadzać bakterie.
• Samodzielnego stosowania antybiotyków bez diagnozy.

Plan działania krok po kroku

1. Obserwuj objawy: kolor, konsystencja i zapach wydzieliny; nasilenie świądu; ból; gorączka; związki z cyklem, lekami (np. antybiotyk), współżyciem.
2. Wprowadź łagodną higienę i unikaj drażniących produktów jak wyżej.
3. Jeśli podejrzewasz kandydozę i nie jesteś w ciąży – rozważ krótki kurs miejscowego leku przeciwgrzybiczego OTC zgodnie z ulotką.
4. Jeśli podejrzewasz BV lub STI (rybi zapach, pieniste zielono-żółte upławy, ból) – umów wizytę u lekarza; unikaj współżycia do wyjaśnienia.
5. Brak poprawy po 2–3 dniach, szybkie nawroty lub objawy alarmowe – skonsultuj się z lekarzem ginekologiem/POZ.
6. Po leczeniu rozważ wsparcie mikrobiomu (probiotyk intymny, żel z kwasem mlekowym) i wdrożenie profilaktyki nawrotów.

Jak wygląda diagnostyka u lekarza

Podczas wizyty lekarz zbierze wywiad, wykona badanie ginekologiczne i może zlecić:

• Ocenę pH wydzieliny i mikroskopię (tzw. „wet mount”).
• Wymaz z pochwy/szyjki do posiewu lub testów NAAT (m.in. Chlamydia, Gonorrhoea, Trichomonas).
• Cytologię zgodnie z programem profilaktyki (nie jest testem na infekcje, ale ocenia komórki szyjki).
• Badania krwi/ukierunkowane (np. glikemia, jeśli są nawracające drożdżyce).

Na tej podstawie dobierane jest celowane leczenie:

• Kandydoza: leki przeciwgrzybicze miejscowe lub doustne (u ciężarnych – preferowane miejscowe).
• BV: antybiotyki (metronidazol/klindamycyna) miejscowo lub doustnie.
• Rzęsistkowica: metronidazol/tynidazol i równoległe leczenie partnera/partnerki, kontrola po terapii.
• Atrofia pochwy: miejscowe estrogeny (po wykluczeniu przeciwwskazań), nawilżacze i lubrykanty.
• Choroby skóry sromu: maści sterydowe/immunomodulujące wg zaleceń specjalisty.

Profilaktyka i zapobieganie nawrotom

• Unikaj płukanek dopochwowych i perfumowanych produktów do higieny intymnej.
• Noś przewiewną, bawełnianą bieliznę; zmieniaj od razu po treningu/basenie.
• Dbaj o właściwy poziom cukru we krwi (jeśli masz cukrzycę) – nieleczona sprzyja kandydozie.
• Stosuj prezerwatywy przy nowych lub wielu partnerach seksualnych; regularnie badaj się w kierunku STI.
• Po antybiotykoterapii rozważ wspieranie mikrobiomu (probiotyki/żele z kwasem mlekowym).
• Używaj lubrykantów podczas seksu, jeśli masz suchość pochwy – zmniejsza mikrourazy i podrażnienia.
• Dbaj o higienę gadżetów erotycznych (mycie zgodnie z instrukcją, prezerwatywy na zabawki porowate).
• Nie zatrzymuj tamponów dłużej niż 4–8 godzin; nie zapominaj o ich usunięciu po miesiączce.

FAQ – najczęstsze pytania o świąd i upławy

Czy świąd bez upławów to też infekcja?

Może, ale nie musi. Sam świąd częściej bywa wynikiem podrażnienia, alergii, egzemy czy suchości (np. po menopauzie). Jeśli świąd utrzymuje się mimo eliminacji drażniących czynników, skonsultuj się z lekarzem – konieczne może być leczenie dermatologiczne lub hormonalne.

Czy mogę leczyć „na własną rękę” grzybicę?

Jeśli masz typowe objawy, nie jesteś w ciąży i podobny epizod był wcześniej potwierdzony, krótkie leczenie miejscowe OTC może być zasadne. Brak poprawy w 2–3 dni, nietypowe objawy lub nawroty 4+ razy w roku wymagają diagnostyki.

Czy w ciąży mogę stosować leki dopochwowe?

Wiele preparatów miejscowych przeciwgrzybiczych jest uznawanych za bezpieczne w ciąży, ale przed użyciem skonsultuj się z lekarzem/położną. Unikaj leków doustnych przeciwgrzybiczych bez wyraźnych zaleceń lekarskich.

Czy probiotyki naprawdę pomagają?

Dowody są umiarkowane: część kobiet zauważa mniej nawrotów i łagodniejsze objawy, inne – brak efektu. Jeśli decydujesz się na probiotyk, wybierz preparat dedykowany do okolic intymnych i stosuj zgodnie z zaleceniami producenta.

Czy mogę uprawiać seks w trakcie infekcji?

Lepiej wstrzymać się do ustąpienia objawów. W przypadku rzęsistkowicy i innych STI – obowiązkowe leczenie partnera/partnerki i powstrzymanie się od współżycia do zakończenia terapii. Prezerwatywy zmniejszają ryzyko przeniesienia zakażenia.

Czy są testy domowe na infekcje?

Dostępne są testy pH i niektóre szybkie testy na BV/rzęsistkowicę, ale ich czułość bywa ograniczona. Wynik dodatni lub utrzymujące się objawy powinny prowadzić do konsultacji i ewentualnych badań potwierdzających.

Kiedy objawy powinny ustąpić?

Przy lekkich podrażnieniach poprawa bywa szybka – nawet w 24–48 godzin po eliminacji czynnika drażniącego. W infekcjach poprawa zwykle pojawia się po 2–3 dniach od rozpoczęcia leczenia. Jeśli nie – skontaktuj się z lekarzem.

Podsumowanie: co pomaga przy świądzie i upławach

• Delikatna higiena, unikanie perfumowanych produktów i przewiewna bielizna to podstawa.
• Typowa grzybica często dobrze reaguje na miejscowe leczenie OTC, ale brak poprawy wymaga konsultacji.
• Rybi zapach, pieniste lub zielono-żółte upławy, ból i gorączka to sygnały, by szybko zgłosić się do lekarza.
• BV i STI wymagają celowanego leczenia na receptę – nie próbuj ich leczyć „na ślepo”.
• Wspieraj mikrobiom (rozważ probiotyki/żele z kwasem mlekowym) i dbaj o profilaktykę, aby ograniczyć nawroty.

Dbając o równowagę mikrobiomu, delikatną pielęgnację i szybką diagnostykę w razie niepokojących objawów, najczęściej można skutecznie i bezpiecznie uporać się ze świądem i upławami.