Czym jest grzybica pochwy i skąd się bierze?

Grzybica pochwy najczęściej wywoływana jest przez drożdżaki z rodzaju Candida, przede wszystkim Candida albicans. Objawy to zwykle świąd, pieczenie, zaczerwienienie sromu, obrzęk oraz gęste, „serowate” upławy bez intensywnego zapachu. Czynnikami sprzyjającymi są m.in.: antybiotykoterapia, nieuregulowana cukrzyca, ciąża, stosowanie estrogenowej antykoncepcji, immunosupresja, ciasna lub nieprzewiewna bielizna i podrażnienia okolicy intymnej.

Choć symptomy bywają charakterystyczne, podobnie mogą objawiać się inne infekcje (np. bakteryjna waginoza, rzęsistkowica, zapalenia kontaktowe). Dlatego przy pierwszym epizodzie, nietypowych lub ciężkich dolegliwościach, braku poprawy po leczeniu lub częstych nawrotach warto potwierdzić rozpoznanie u lekarza.

Kiedy potwierdzić rozpoznanie i skonsultować się z lekarzem?

• pierwszy epizod w życiu, ciężkie objawy (silny ból, rozległe zaczerwienienie/obrzęk, pęknięcia skóry), gorączka;
• brak poprawy po 3–4 dniach leczenia lub nawrót w ciągu 2 miesięcy;
• ≥4 epizody w roku (nawracająca kandydoza pochwy);
• ciąża, cukrzyca, immunosupresja, HIV, stosowanie leków immunosupresyjnych;
• podejrzenie zakażenia innym patogenem lub współistnienia bakteryjnej waginozy;
• podejrzenie gatunków non‑albicans (C. glabrata i inne) – mogą wymagać innego leczenia.

Leki bez recepty (OTC) stosowane przy grzybicy pochwy

W niepowikłanej, łagodnej do umiarkowanej grzybicy pochwy najczęściej wystarczają miejscowe leki przeciwgrzybicze z grupy azoli. Działają bezpośrednio w miejscu infekcji i przynoszą szybką ulgę w świądzie i pieczeniu.

Klotrimazol

Klotrimazol to najczęściej wybierany lek OTC na grzybicę pochwy. Dostępny jest w postaci globulek/kapsułek dopochwowych (krótkie schematy 1‑, 3‑ lub 6‑/7‑dniowe) oraz kremu do stosowania na srom w celu złagodzenia świądu i pieczenia.

Typowe schematy miejscowe:

• jednodniowy: 500–600 mg klotrimazolu dopochwowo jednorazowo;
• trzydniowy: 200 mg dopochwowo raz dziennie przez 3 dni;
• 6–7 dni: 100 mg dopochwowo raz dziennie przez 6–7 dni.

Zalety: wysoka skuteczność wobec C. albicans, dostępność bez recepty, szybka ulga w świądzie (często po 24–48 h). Działania niepożądane: przejściowe pieczenie, szczypanie, podrażnienie. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną.

Ważne: kremy/maści mogą osłabiać barierę lateksu – prezerwatywy i krążki dopochwowe mogą być mniej skuteczne do kilku dni po zakończeniu terapii (sprawdź ulotkę).

Mikonazol, ekonazol, fentikonazol

To również azole o porównywalnej skuteczności. Występują jako globulki/kapsułki dopochwowe w schematach 1‑, 3‑ lub 6/7‑dniowych. Część preparatów oferuje wygodną dawkę jednorazową (np. kapsułka 600 mg fentikonazolu). Działania niepożądane i uwagi są podobne jak przy klotrimazolu.

Kremy i żele na srom (leczenie objawów)

Do łagodzenia świądu i pieczenia sromu można krótkotrwale (1–3 dni) dołączyć krem z azolem na zewnętrzne okolice intymne. U niektórych pacjentek lekarz może zalecić na krótko słaby steroid miejscowy na srom (np. hydrokortyzon) w celu opanowania nadmiernego stanu zapalnego – zawsze pod nadzorem medycznym.

Nystatyna i natamycyna

Nystatyna i natamycyna są lekami przeciwgrzybiczymi starszej generacji. W części krajów są rzadziej stosowane w pierwszej linii, ale mogą być przydatne u pacjentek, które nie tolerują azoli lub w zakażeniach wywołanych przez niektóre szczepy non‑albicans. Dostępność OTC i schematy zależą od rynku; skuteczność bywa niższa niż azoli w zakażeniach C. albicans.

Leki na receptę stosowane w grzybicy pochwy

W umiarkowanych/cięższych objawach, przy nawrotach, braku poprawy po leczeniu miejscowym lub z przyczyn praktycznych można rozważyć leki na receptę.

Flukonazol (doustny)

Flukonazol to lek doustny o wysokiej skuteczności w niepowikłanej kandydozie pochwy. Standardowo stosuje się 150 mg jako pojedynczą dawkę. Przy cięższych objawach lekarz może zalecić 2 dawki: 150 mg w dniu 1 i powtórkę po 72 godzinach.

Zalety: wygoda, brak konieczności aplikacji dopochwowej, dobra penetracja tkanek. Potencjalne działania niepożądane: nudności, bóle brzucha, bóle głowy, wysypki; rzadko zaburzenia wątroby czy ciężkie reakcje skórne. Interakcje: flukonazol hamuje enzymy wątrobowe (CYP), może nasilać działanie m.in. warfaryny, niektórych statyn, leków przeciwpadaczkowych, sulfonylomoczników, cyklosporyny/takrolimusu, metadonu i leków wydłużających QT. Zawsze przeanalizuj listę leków z lekarzem lub farmaceutą.

Ciąża: nie zaleca się doustnego flukonazolu w ciąży. Bezpieczniejszą opcją są azole dopochwowe stosowane przez 7 dni. Laktacja: pojedyncza dawka flukonazolu jest zwykle uznawana za zgodną z karmieniem piersią; skonsultuj z lekarzem.

Itrakontazol i inne azole doustne

Stosowane rzadziej, zwykle w opornych przypadkach lub nietolerancji flukonazolu. Wymagają recepty i indywidualnego dobrania schematu. Również podlegają istotnym interakcjom lekowym.

Nystatyna i natamycyna dopochwowo (na receptę)

Mogą być pomocne szczególnie u pacjentek z nietolerancją azoli lub w zakażeniach non‑albicans. Często wymagają dłuższych schematów (np. 14 dni). Skuteczność wobec C. albicans bywa niższa niż w przypadku azoli.

Kwas borowy (dopochwowo)

Kapsułki dopochwowe z kwasem borowym (najczęściej 600 mg raz dziennie przez 14 dni) są rekomendowane w wytycznych jako opcja przy zakażeniach non‑albicans lub nawrotowych, opornych na azole. W Polsce preparaty te bywają dostępne jako leki recepturowe. Ważne zasady bezpieczeństwa:

• nie stosować w ciąży;
• wyłącznie dopochwowo; produkt jest toksyczny po połknięciu;
• chronić przed dostępem dzieci i zwierząt;
• omówić z lekarzem wskazania i czas terapii.

Leczenie w szczególnych sytuacjach

Ciąża

W ciąży zalecane są wyłącznie miejscowe azole dopochwowe stosowane przez 7 dni (np. klotrimazol, ekonazol, mikonazol). Nie stosuje się doustnego flukonazolu. W razie braku poprawy konieczna jest konsultacja lekarska w celu potwierdzenia rozpoznania i modyfikacji terapii.

Nawracająca grzybica pochwy (≥4 epizody/rok)

Wymaga dwuetapowego postępowania:

1. Faza indukcji: leczenie do ustąpienia objawów i eradykacji drożdżaków (np. flukonazol 150 mg w dniach 1, 4, 7 lub miejscowe azole 10–14 dni).
2. Faza podtrzymująca: zapobiegająca nawrotom przez 6 miesięcy (np. flukonazol 150 mg raz w tygodniu; alternatywy miejscowe, np. klotrimazol dopochwowo 500 mg raz w tygodniu lub 200 mg dwa razy w tygodniu – według zaleceń lekarza i dostępności).

Mimo terapii podtrzymującej nawroty mogą powracać po jej zakończeniu. Warto poszukać i modyfikować czynniki ryzyka (np. glikemia w cukrzycy, częste antybiotykoterapie, irygacje pochwy), a przy utrzymujących się infekcjach wykonać posiew z antymykogramem.

Zakażenia non‑albicans (np. Candida glabrata)

Te gatunki są często mniej wrażliwe na azole. Preferowane schematy to dłuższe leczenie miejscowe (10–14 dni), nystatyna lub kapsułki z kwasem borowym. W opornych przypadkach lekarz może rozważyć leczenie recepturowe (np. flucytozyna/amfoterycyna B dopochwowo) – dostępność jest ograniczona i wymaga współpracy z doświadczonym ośrodkiem.

Cukrzyca, immunosupresja, antybiotykoterapia

U pacjentek z nieuregulowaną cukrzycą, HIV lub w trakcie terapii immunosupresyjnej grzybica bywa cięższa i nawracająca. Konieczne są dłuższe schematy (10–14 dni) i dobra kontrola chorób współistniejących. Po antybiotykoterapii ryzyko wzrasta – rozważ profilaktykę tylko po indywidualnej ocenie, bo rutynowe „zapobiegawcze” stosowanie leków przeciwgrzybiczych nie jest zalecane bez wskazań.

Jak prawidłowo stosować leki dopochwowe?

• Aplikuj na noc – leżąca pozycja ułatwia utrzymanie leku w pochwie.
• Stosuj aplikator zgodnie z ulotką; umyj ręce przed i po aplikacji.
• Noś wkładkę higieniczną – możliwy jest wypływ resztek preparatu.
• W czasie leczenia unikaj współżycia lub używaj prezerwatyw poliuretanowych; kremy olejowe osłabiają lateks i mogą zmniejszać skuteczność prezerwatyw oraz krążków dopochwowych.
• Nie łącz globulek z tamponami lub kubeczkami menstruacyjnymi – zaburzają rozprowadzenie leku. Przy obfitej miesiączce rozważ przesunięcie terapii miejscowej lub porozmawiaj z lekarzem o opcji doustnej.
• Nie wykonuj irygacji (płukanek) – zaburzają mikrobiotę i mogą nasilać objawy.
• Kontynuuj leczenie przez cały zalecany czas, nawet jeśli objawy szybko ustąpią.

Co z probiotykami w grzybicy pochwy?

Probiotyki doustne i dopochwowe są szeroko reklamowane, ale dowody na ich skuteczność w leczeniu ostrej kandydozy są ograniczone i niespójne. Mogą mieć pewien potencjał wspierający w profilaktyce nawrotów u części pacjentek, jednak nie zastępują standardowej farmakoterapii. Jeśli chcesz włączyć probiotyk, wybieraj preparaty o udokumentowanych szczepach i skonsultuj to z lekarzem.

Czego nie zalecają wytyczne

• Samodzielnego, powtarzanego „leczenia na ślepo” bez potwierdzenia rozpoznania przy braku poprawy lub nawrotach.
• Irygacji pochwy, stosowania czosnku, jogurtu, olejków eterycznych czy sody – brak dowodów na skuteczność, istnieje ryzyko podrażnień i zaburzenia mikrobioty.
• Stosowania doustnego flukonazolu w ciąży.
• Długotrwałego, przewlekłego używania maści sterydowych bez nadzoru.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy partner wymaga leczenia?

Zwykle nie. Leczy się partnera, jeśli ma objawy zapalenia żołędzi (świąd, zaczerwienienie, nalot). Rutynowe leczenie bezobjawowych partnerów nie zmniejsza ryzyka nawrotów u kobiety.

Jak szybko powinny ustąpić objawy?

Świąd i pieczenie zwykle słabną w ciągu 24–48 godzin od rozpoczęcia leczenia, ale pełna poprawa może zająć kilka dni. Jeśli po 3–4 dniach nie ma poprawy, skontaktuj się z lekarzem.

Czy mogę leczyć się w trakcie miesiączki?

Tak, ale leczenie dopochwowe może być mniej wygodne i potencjalnie mniej skuteczne przy obfitym krwawieniu. W takich sytuacjach niektóre pacjentki wybierają krótką terapię doustną (po konsultacji). Nie używaj tamponów/kubeczka z globulkami.

Czy leki miejscowe wpływają na antykoncepcję hormonalną?

Nie obniżają skuteczności tabletek/plastrów/pierścienia. Mogą jednak osłabiać lateksowe prezerwatywy i krążki dopochwowe przez kilka dni po zakończeniu terapii.

Czy pojedyncza dawka flukonazolu jest zawsze wystarczająca?

W niepowikłanych przypadkach często tak. Przy cięższych objawach lekarz może zalecić drugą dawkę po 72 godzinach. Przy nawrotach konieczne jest leczenie indukcyjne i podtrzymujące.

Kiedy potrzebny jest posiew?

Przy nawrotach (≥4 epizody/rok), braku odpowiedzi na leczenie, nietypowych objawach lub podejrzeniu gatunków non‑albicans. Posiew z antymykogramem pomaga dobrać skuteczny lek.

Praktyczne wskazówki profilaktyczne

• Unikaj irygacji i agresywnych płynów do higieny intymnej; postaw na łagodne, bezzapachowe produkty.
• Noś przewiewną bieliznę (bawełna), unikaj bardzo obcisłych ubrań.
• Zmieniaj mokry strój po basenie i treningu jak najszybciej.
• W cukrzycy dąż do dobrej kontroli glikemii.
• Po antybiotykoterapii obserwuj objawy – skonsultuj profilaktykę z lekarzem, zamiast stosować ją „na wszelki wypadek”.

Podsumowanie: jakie leki na grzybicę pochwy wybrać?

W większości niepowikłanych epizodów najskuteczniejsze i bezpieczne są miejscowe azole (klotrimazol, mikonazol, ekonazol, fentikonazol) w schematach 1–7‑dniowych, z ewentualnym kremem na srom dla ulgi w świądzie. Alternatywą, zwłaszcza przy praktycznych trudnościach z aplikacją, jest doustny flukonazol 150 mg (pojedyncza dawka, a przy cięższych objawach – dwie dawki w odstępie 72 godzin), z uwzględnieniem interakcji i przeciwwskazań. W ciąży stosujemy wyłącznie miejscowe azole przez 7 dni. Nawracające lub oporne zakażenia wymagają diagnostyki (posiew) i często dłuższych, ukierunkowanych schematów – np. terapii podtrzymującej flukonazolem lub kapsułkami z kwasem borowym przy gatunkach non‑albicans.

Kluczem do skutecznego leczenia jest prawidłowa aplikacja leku, wykluczenie innych przyczyn dolegliwości i, w razie nawrotów, współpraca z lekarzem w celu dobrania optymalnej strategii.