Czym są „nawracające infekcje intymne”?

Za nawracające uznaje się infekcje, które powracają wielokrotnie w ciągu roku mimo leczenia. W praktyce klinicznej najczęściej mówimy o:

• Nawrotowej kandydozie sromu i pochwy (RVVC) — ≥3–4 epizody w ciągu 12 miesięcy.
• Nawrotowym bakteryjnym zapaleniu pochwy (BV) — >3 epizody w roku lub uporczywe objawy po leczeniu.
• Nawrotowej rzęsistkowicy — rzadsza, ale możliwa, często związana z nieleczeniem partnera/-ki.

Nawracające „infekcje intymne” to także często nieinfekcyjne problemy (dermatozy, zanikowe zapalenie pochwy, podrażnienia), które naśladują infekcję. Dlatego kluczem jest właściwe rozpoznanie.

Najczęstsze przyczyny nawrotów

• Kandydoza (grzybica pochwy) — zwykle Candida albicans, czasem gatunki mniej wrażliwe (np. C. glabrata). Nawracanie sprzyja: cukrzyca, antybiotykoterapia, immunosupresja, ciąża, antykoncepcja z dużą dawką estrogenów, ciasna/syntetyczna bielizna, wilgoć.
• Bakteryjne zapalenie pochwy (BV) — zaburzenie mikrobioty (spadek Lactobacillus, wzrost bakterii beztlenowych). Czynniki ryzyka: współżycie bez prezerwatywy, nowy liczny partner, palenie, płukanie pochwy, wkładka wewnątrzmaciczna u części kobiet.
• Rzęsistkowica — infekcja przenoszona drogą płciową (Trichomonas vaginalis). Często bezobjawowa u partnerów; brak leczenia partnera powoduje nawroty.
• Zanikowe zapalenie pochwy (atroficzne) — spadek estrogenów w perimenopauzie/menopauzie, po porodzie lub podczas karmienia piersią; sprzyja infekcjom i podrażnieniom.
• Dermatozy sromu — np. liszaj twardzinowy, łuszczyca, egzema kontaktowa; dają świąd/pieczenie i pęknięcia, ale wymagają innego leczenia niż infekcje.
• Inne STI — chlamydia, rzeżączka, opryszczka narządów płciowych — mogą dawać podobne objawy, dlatego przy nawrotach trzeba rozważyć badania w kierunku chorób przenoszonych płciowo.

Objawy: co sugerują?

• Intensywny świąd, pieczenie, serowate białe upławy, zaczerwienienie — najczęściej kandydoza.
• Rzadkie/szare upławy o „rybim” zapachu, nasilenie po stosunku lub miesiączce — typowe dla BV.
• Żółto‑zielone, pieniste upławy, nieprzyjemny zapach, pieczenie, kłucie przy oddawaniu moczu — możliwa rzęsistkowica.
• Suche, piekące, bolesne okolice, ból przy współżyciu — możliwe zapalenie zanikowe lub dermatoza.

Uwaga: Objawy nakładają się na siebie i nie pozwalają na pewne rozpoznanie „na oko”. Proste testy w gabinecie (pH, mikroskopia) lub badania molekularne zwiększają skuteczność leczenia.

Diagnostyka: zanim cokolwiek przepiszesz

Skuteczne leczenie zaczyna się od rozpoznania przyczyny. W praktyce pomocne są:

• Wywiad i badanie ginekologiczne — charakter upławów, świądu, bólów, relacje z cyklem, antybiotykami, współżyciem.
• pH wydzieliny pochwowej — niskie (≤4,5) sugeruje kandydozę; podwyższone (>4,5) — BV lub rzęsistkowicę.
• Mikroskopia preparatu na miejscu (tzw. wet mount) — szybka ocena drożdżaków, clue cells, trichomonas.
• Test aminowy („whiff test”) — ostry „rybi” zapach po KOH sprzyja BV.
• Posiew/identyfikacja gatunkowa Candida przy nawrotach lub braku odpowiedzi na standardowe leczenie (C. glabrata bywa oporna na flukonazol).
• Testy NAAT/PCR w kierunku rzęsistkowicy i innych STI, jeśli wskazane.
• Badania ogólne — glikemia/HbA1c (cukrzyca!), rozważ test HIV przy częstych nawrotach i czynnikach ryzyka.

Bez tego łatwo o błędne koło: „globulka na ślepo” → chwilowa poprawa → szybki nawrót.

Co lekarz może przepisać (w zależności od rozpoznania)

Poniższe schematy odzwierciedlają aktualne, szeroko stosowane podejścia. Dobór leku, dawki i czasu trwania powinien uwzględniać Twój stan zdrowia, leki towarzyszące, ciążę oraz wyniki badań.

Kandydoza sromu i pochwy (grzybica)

Leczenie epizodu:

• Leki dopochwowe z grupy azoli (np. klotrymazol, mikonazol, ekonazol, sertakonazol) — zwykle 1–7 dni, w zależności od preparatu.
• Flukonazol doustnie — opcja jednorazowa przy niepowikłanej infekcji; przy cięższym przebiegu lekarz może zalecić 2–3 dawki w odstępach 72 h.

Przy nawrotach (RVVC):

• Faza indukcji (wyciszenie objawów) — np. flukonazol w dawkach powtarzanych lub seria azoli dopochwowo.
• Faza podtrzymująca — najczęściej flukonazol doustnie raz w tygodniu przez 6 miesięcy lub preparaty azolowe dopochwowo według schematu. To znacząco zmniejsza nawroty w trakcie terapii.
• Candida glabrata/oporność — rozważa się dopochwowe kapsułki z kwasem borowym jako terapia wspierająca lub nystatynę. Kwasu borowego nie stosuje się w ciąży ani doustnie; wymaga ścisłych zaleceń lekarskich.

W ciąży: preferowane są preparaty dopochwowe (azole) przez 7 dni; unika się flukonazolu doustnego. Partnerów rutynowo się nie leczy (chyba że mają objawy balanitis).

Bakteryjne zapalenie pochwy (BV)

Leczenie epizodu:

• Metronidazol — doustnie lub w żelu dopochwowym.
• Klindamycyna — krem dopochwowy lub doustnie (alternatywa, gdy metronidazol niewskazany).

Przy nawrotach:

• Terapia supresyjna — metronidazol w żelu dopochwowym 2× w tygodniu przez 4–6 miesięcy bywa skuteczny w utrzymaniu remisji.
• Strategia „3‑etapowa” u trudnych przypadków: kuracja metronidazolem → seria dopochwowego kwasu borowego → następnie metronidazol w żelu jako podtrzymanie. Stosowana w wybranych sytuacjach.
• Partnerzy — rutynowe leczenie partnerów nie jest zalecane (wyjątki rozważa się indywidualnie). Prezerwatywy zmniejszają ryzyko nawrotów.

Ciąża: objawowe BV leczy się ze względu na ryzyko powikłań; metronidazol i klindamycyna w odpowiednich formach są zwykle stosowane.

Rzęsistkowica

• Metronidazol lub tynidazol doustnie — schemat jednorazowy lub kilkudniowy; o wyborze decyduje lekarz.
• Kluczowe: leczenie wszystkich partnerów seksualnych oraz wstrzemięźliwość/prekzerwatywy do czasu wyleczenia. Brak leczenia partnera to najczęstsza przyczyna nawrotów.
• Kontrola wyleczenia — zalecane badanie kontrolne (NAAT) po leczeniu.

Atroficzne zapalenie pochwy (niedobór estrogenów)

• Leczenie przyczynowe: miejscowe estrogeny dopochwowe (np. estriol jako krem, tabletki lub globulki) — odbudowują nabłonek, obniżają pH, pośrednio zmniejszają skłonność do infekcji.
• Alternatywy/uzupełnienie: regularne lubrykanty i nawilżacze bez gliceryny, bez zapachu; w wybranych krajach istnieją też inne opcje (np. prasteron), w Polsce dostęp ograniczony.
• Decyzja o estrogenach wymaga oceny przeciwwskazań (np. przebyty rak piersi — konieczna konsultacja specjalistyczna).

Desquamative inflammatory vaginitis / aerobic vaginitis

Rzadsze, przewlekłe stany zapalne o mieszanej etiologii. Mogą wymagać:

• Kremu z klindamycyną dopochwowo przez kilka tygodni,
• Hydrokortyzonu dopochwowo krótkoterminowo,
• indywidualnych schematów oraz kontroli w gabinecie.

Uwaga na interakcje i bezpieczeństwo

• Metronidazol/tynidazol — interakcje z alkoholem (należy unikać), możliwe interakcje z warfaryną.
• Flukonazol — interakcje z wieloma lekami (statyny, warfaryna, niektóre leki przeciwcukrzycowe); ostrożność w chorobach wątroby.
• Kwas borowy — tylko miejscowo, nie w ciąży, poza zasięgiem dzieci; stosować wyłącznie zgodnie z zaleceniami.
• Antybiotyki dopochwowe mogą osłabiać lateksowe prezerwatywy/krążki przez kilka dni po użyciu (sprawdź ulotkę).

Leczenie wspomagające i profilaktyka nawrotów

Higiena i nawyki

• Unikaj płukanek pochwy i irygacji — zaburzają mikrobiotę.
• Wybieraj delikatne, bezzapachowe kosmetyki do okolic intymnych; myj zewnętrznie, 1× dziennie w zupełności wystarczy.
• Bawełniana bielizna, luźniejsze kroje, przebranie z mokrego stroju po pływaniu/ćwiczeniach.
• Prezerwatywy chronią przed STI i zmniejszają nawroty BV; unikaj środków plemnikobójczych (nonoksynol‑9) przy skłonności do BV.
• Jeśli masz cukrzycę, dąż do dobrej kontroli glikemii — to jeden z kluczowych czynników zapobiegających kandydozie.

Probiotyki i „przyjazne” preparaty

• Probiotyki z Lactobacillus (np. L. rhamnosus GR‑1 i L. reuteri RC‑14) mogą pomagać niektórym osobom w redukcji nawrotów, zwłaszcza BV, ale dowody są umiarkowane i preparaty nie zastępują leczenia przyczynowego.
• Żele z kwasem mlekowym mogą wspierać obniżenie pH i komfort, szczególnie po antybiotykoterapii.
• Nawilżacze dopochwowe i emolienty barierowe (z zewnątrz) zmniejszają mikrourazy i świąd, co ogranicza błędne koło podrażnień.

Antybiotyki a nawroty

• Przy koniecznej antybiotykoterapii ogólnej rozważ z lekarzem plan prewencji kandydozy (np. miejscowe azole).

Antykoncepcja a infekcje

• U niektórych kobiet zmiana metody (np. rezygnacja z plemnikobójczych środków lub rozważenie alternatyw przy nasilonych nawrotach BV) może pomóc.
• Decyzje o zmianie wkładki wewnątrzmacicznej czy metod hormonalnych podejmuj z lekarzem indywidualnie.

Kiedy koniecznie do lekarza?

• Objawy nawracają ≥3 razy w roku lub nie ustępują po standardowym leczeniu.
• Ciąża lub karmienie piersią.
• Silny ból, gorączka, ból podbrzusza, krwawienia kontaktowe, owrzodzenia, pęcherzyki — mogą wskazywać na inne schorzenia.
• Pierwszy epizod po nowym partnerze lub podejrzenie STI.
• Cukrzyca, immunosupresja, HIV — potrzeba indywidualnego podejścia.
• Brak poprawy po leczeniu bez recepty lub nawrót w krótkim czasie.

Najczęstsze błędy, które podtrzymują problem

• Samoleczenie „w ciemno” tą samą globulką przy każdych upławach — BV i kandydoza wymagają innych terapii.
• Zbyt krótka kuracja lub przerwanie po ustąpieniu objawów — sprzyja nawrotom.
• Nieleczenie partnera przy rzęsistkowicy.
• Nadużywanie irygacji i „intensywnej” higieny — zaburza mikrobiotę.
• Przeoczenie dermatozy sromu — swędzenie to nie zawsze infekcja.
• Brak kontroli glikemii w cukrzycy.

FAQ: często zadawane pytania

Czy da się „wyleczyć na zawsze” nawracające infekcje intymne?

U wielu osób tak — poprzez połączenie właściwego rozpoznania, pełnego wyleczenia epizodu i terapii podtrzymującej oraz modyfikacji czynników ryzyka. U części pacjentek skłonność pozostaje, ale nawroty są rzadsze i łagodniejsze dzięki profilaktyce.

Czy dieta ma znaczenie?

Najmocniejszy wpływ ma kontrola cukrów przy cukrzycy lub insulinooporności. Popularne „diety przeciwgrzybicze” nie mają solidnych dowodów. Warto ogólnie ograniczać nadmiar cukrów prostych, ale to nie zastępuje leczenia.

Czy leczyć partnera przy kandydozie lub BV?

Rutynowo nie. Wyjątek: objawowe zapalenie żołędzi u partnera przy kandydozie lub rozważenie wspólnego podejścia w parach żeńskich przy nawrotowym BV. Przy rzęsistkowicy — zawsze leczyć partnerów.

Czy warto robić posiewy na grzyby?

Przy pierwszych, typowych epizodach zwykle nie są konieczne. Przy nawrotach lub braku odpowiedzi na leczenie — tak, bo mogą ujawnić gatunki oporne (np. C. glabrata) i ukierunkować terapię.

Czy kwas borowy jest bezpieczny?

Stosowany miejscowo pod kontrolą lekarza bywa pomocny w opornych kandydozach i BV. Nie stosować w ciąży, nie połykać, trzymać z dala od dzieci. Zawsze zgodnie z zaleceniami.

Co z probiotykami dopochwowymi?

Mogą wspierać przywracanie prawidłowego pH i mikrobioty, ale dowody są zróżnicowane. Traktuj je jako dodatek do leczenia, nie zamiennik.

Czy można leczyć się „starą receptą”, która kiedyś pomogła?

Nie polecamy. Objawy mogą mieć inną przyczynę niż poprzednio; powtarzanie „na pamięć” sprzyja nawrotom i oporności, a w ciąży bywa niebezpieczne.

Podsumowanie

Nawracające infekcje intymne najczęściej wynikają z kandydozy lub bakteryjnego zapalenia pochwy, rzadziej z rzęsistkowicy, atrofii czy dermatoz. Najlepsze „co przepisać” to — w praktyce — to, co dokładnie trafia w przyczynę, potwierdzoną prostą diagnostyką. Skuteczny plan obejmuje:

• prawidłową identyfikację problemu (pH, mikroskopia, w razie potrzeby testy),
• pełne leczenie epizodu (azole/metronidazol/klindamycyna itp. w zależności od rozpoznania),
• terapię podtrzymującą w nawrotach (np. flukonazol tygodniowo w RVVC, metronidazol w żelu w BV),
• modyfikację czynników ryzyka i wsparcie mikrobioty,
• leczenie partnera przy rzęsistkowicy oraz kontrolę efektów terapii.

Jeśli zmagasz się z nawrotami, umów wizytę u ginekologa. Kilka prostych badań często zmienia wszystko — a dobrze dobrany schemat pozwala odzyskać komfort na długo.

Informacja medyczna: Powyższe informacje mają charakter ogólny. Twoja sytuacja może wymagać innego postępowania. Zawsze skonsultuj się z lekarzem przed rozpoczęciem, zmianą lub przerwaniem leczenia.