Czym jest grzybicze zapalenie pochwy i jakie są objawy?

Grzybicze zapalenie pochwy, nazywane też kandydozą sromu i pochwy (VVC – vulvovaginal candidiasis), to infekcja wywołana głównie przez drożdżaki Candida albicans. Jest bardzo częsta: większość kobiet przynajmniej raz w życiu doświadcza objawów.

Typowe objawy grzybicy pochwy

• Świąd i pieczenie sromu/pochwy, często nasilone
• Gęste, białe, „serowate” upławy, zazwyczaj bez intensywnego zapachu
• Obrzęk, zaczerwienienie sromu
• Ból przy stosunku (dyspareunia) lub przy oddawaniu moczu (pieczenie)

Objawy, które sugerują inne przyczyny

• Rybi zapach, rzadkie, szare upławy – częściej bakteryjna waginoza
• Żółto-zielone, pieniste upławy – możliwa rzęsistkowica
• Gorączka, ból podbrzusza – wymagają pilnej oceny lekarskiej (inne infekcje miednicy)

Do rozwoju kandydozy sprzyjają: antybiotykoterapia, ciąża, nieuregulowana cukrzyca, osłabienie odporności, stosowanie estrogenów, ciasna lub nieoddychająca bielizna, a także zaburzenia flory bakteryjnej pochwy.

Czy na grzybicę pochwy potrzebna jest recepta?

W Polsce dostępne są zarówno preparaty bez recepty (OTC), jak i na receptę. Wybór zależy od nasilenia objawów, sytuacji zdrowotnej oraz historii choroby.

Leki bez recepty (OTC) – kiedy i jakie?

Przy typowych, łagodnych objawach u dorosłej osoby, która już wcześniej miała potwierdzoną kandydozę, najczęściej wystarczą dopochwowe preparaty przeciwgrzybicze z grupy azoli:

• Klotrimazol – tabletki/globulki dopochwowe (np. 500 mg jednorazowo lub 100–200 mg przez 3–6 dni) oraz krem 1% do stosowania na srom
• Fentikonazol – dostępny w Polsce w postaciach jednorazowych lub krótkich kuracji (np. kapsułka 600 mg „UNO” lub 200 mg przez 3 dni)

Produkty OTC są skuteczne u większości pacjentek z niepowikłaną kandydozą. Pamiętaj, że nazwy handlowe i dawki mogą się różnić, dlatego zawsze czytaj ulotkę i stosuj się do instrukcji.

Leki na receptę – co zwykle wymaga e-recepty?

• Flukonazol (doustnie) – w Polsce zazwyczaj na receptę; skuteczny w niepowikłanej kandydozie (często pojedyncza dawka 150 mg), ale z istotnymi przeciwwskazaniami i interakcjami
• Itrakonazol – na receptę
• Natamycyna (np. dopochwowo) – zwykle na receptę
• Nystatyna dopochwowo – przeważnie na receptę
• Specjalistyczne schematy długotrwałe (np. w nawracającej kandydozie) – wymagają nadzoru lekarskiego

Uwaga: status dostępności leków może ulegać zmianom. W razie wątpliwości zapytaj farmaceutę lub sprawdź w aktualnym Rejestrze Produktów Leczniczych.

Kiedy można leczyć się samodzielnie (OTC), a kiedy iść do lekarza?

Samoleczenie (leki OTC) jest zwykle akceptowalne, jeśli:

• Masz typowe objawy opisane wyżej
• To nie jest pierwszy epizod i wcześniej lekarz potwierdził kandydozę
• Objawy są łagodne do umiarkowanych, bez gorączki i silnego bólu podbrzusza
• Nie jesteś w ciąży i nie karmisz piersią (w ciąży najpierw skonsultuj się z lekarzem)
• Nie masz chorób zwiększających ryzyko powikłań (np. nieuregulowana cukrzyca, istotne niedobory odporności)
• Nie masz nawrotów ≥4 razy w roku (to wymaga diagnostyki i planu leczenia)

Skontaktuj się z lekarzem (potrzebna może być recepta i badania), jeśli:

• To pierwszy epizod lub diagnoza nigdy nie była potwierdzona
• Jesteś w ciąży lub karmisz piersią
• Masz nasilone objawy (silny obrzęk, pęknięcia skóry, bardzo duży ból)
• Objawy nie ustępują w 3 dni lub nie znikają całkowicie w 7–10 dni po OTC
• Doświadczasz częstych nawrotów (≥4 epizody/rok) lub infekcji po każdym okresie
• Masz nietypowe objawy (rybi zapach, szare upławy, pieniste/żółto-zielone, krwawienie, gorączka)
• Masz cukrzycę (zwłaszcza źle kontrolowaną), przyjmujesz leki immunosupresyjne lub masz HIV
• Jesteś poniżej 16. lub powyżej 60. roku życia

Jak stosować leki bez recepty krok po kroku

1. Wybierz właściwy preparat

Dla większości dorosłych skuteczne są dopochwowe azole: klotrimazol albo fentikonazol. Wybierz formę 1‑dniową (np. 500–600 mg) lub kurację 3‑ do 6‑dniową (100–200 mg/dzień), w zależności od preferencji i nasilenia objawów.

2. Zastosuj dopochwowo wieczorem

• Zaaplikuj globulkę/tabletkę/kapsułkę dopochwową głęboko do pochwy, najlepiej przed snem (mniejsze wypływanie preparatu)
• Załóż wkładkę higieniczną (możliwy niewielki wyciek nośnika leku)

3. Zastosuj krem na srom

• Krem klotrimazol 1% nakładaj cienką warstwą na podrażnioną skórę sromu 2–3 razy dziennie przez 3–7 dni
• Unikaj aplikacji głęboko do pochwy, jeśli nie jest to przewidziane w instrukcji

4. Czego unikać podczas terapii

• Stosunków seksualnych w czasie leczenia (podrażnienie, mniejsza skuteczność)
• Lateksowych prezerwatyw/krążków – niektóre kremy/ovule z azolami i ich podłoża mogą osłabiać lateks przez czas leczenia i do 5 dni po nim; rozważ prezerwatywy poliizoprenowe/poliuretanowe
• Irygacji, perfumowanych żeli i dezodorantów intymnych

5. Kiedy spodziewać się poprawy?

• Pierwsza poprawa zwykle w 48–72 godziny
• Jeśli po 3 dniach nie ma poprawy lub po 7–10 dniach objawy nie ustępują – skontaktuj się z lekarzem

Działania niepożądane przy preparatach miejscowych są zwykle łagodne (podrażnienie, pieczenie). W razie reakcji alergicznej przerwij leczenie i zasięgnij porady.

Leczenie na receptę: co przepisuje lekarz i kiedy?

Niepowikłana kandydoza

• Flukonazol doustnie – często 150 mg jednorazowo; alternatywnie miejscowe azole na receptę

Cięższe/utrzymujące się objawy

• Wydłużone schematy miejscowe (7–14 dni)
• Flukonazol 150 mg w schemacie powtarzanym (np. dzień 1., 4., 7.)

Nawracająca kandydoza (≥4 epizody/rok)

• Diagnostyka z posiewem i oznaczeniem gatunku (możliwa C. glabrata i inne gatunki mniej wrażliwe na azole)
• Terapia indukcyjna (3–6 miesięcy leczenia podtrzymującego, często flukonazol 150 mg 1×/tydz.)
• Alternatywy dopochwowe (np. nystatyna) zależnie od gatunku – na receptę

Ciąża i karmienie piersią

• W ciąży zaleca się wyłącznie miejscowe azole przez 7 dni po konsultacji lekarskiej
• Flukonazol doustnie w ciąży jest co do zasady niewskazany; możliwe ryzyko działań niepożądanych

Lekarz rozważy też choroby współistniejące, interakcje lekowe (flukonazol wchodzi w interakcje m.in. z warfaryną, niektórymi statynami, doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi) i bezpieczeństwo długotrwałej terapii.

Diagnostyka: jak potwierdzić, że to grzybica?

Choć wiele przypadków rozpoznaje się klinicznie, potwierdzenie bywa kluczowe przy nietypowych objawach lub nawrotach.

• Badanie ginekologiczne i ocena upławów
• Pomiar pH pochwy – w kandydozie zwykle pH 4,0–4,5 (prawidłowy/kwasowy); pH >4,5 sugeruje inne przyczyny (np. bakteryjna waginoza, rzęsistkowica)
• Mikroskopia i/lub posiew w kierunku Candida (z oceną gatunku i wrażliwości przy nawrotach)
• Panele NAAT/PCR – w wybranych sytuacjach klinicznych

Prawidłowa diagnoza jest ważna, bo objawy różnych infekcji mogą się nakładać, a leczenie „w ciemno” prowadzi do nawrotów i oporności.

Najczęstsze błędy i mity

• Samodiagnoza pierwszego epizodu – BV lub rzęsistkowica często naśladują kandydozę
• Przerywanie terapii zbyt wcześnie – brak pełnego wyleczenia = nawrót
• Nadmierna higiena/intymne irygacje – zaburzają mikrobiom i pogarszają objawy
• „Domowe sposoby” (np. czosnek, ocet, jogurt do pochwy) – mogą podrażnić błonę śluzową; brak dowodów na skuteczność wewnątrzpochwową
• Leczenie partnera bez wskazań – rutynowo niepotrzebne; wyjątkiem są objawowi partnerzy
• Brak diagnostyki przy nawrotach – konieczny posiew i wykluczenie innych przyczyn

Profilaktyka nawrotów: co naprawdę działa

• Bawełniana, przewiewna bielizna; unikaj bardzo obcisłej odzieży
• Delikatna higiena – łagodne, bezzapachowe środki myjące; bez irygacji
• Zmiana mokrej odzieży od razu po treningu/basenie
• Rozsądne stosowanie antybiotyków; w razie konieczności – obserwacja objawów po kuracji
• Kontrola glikemii u osób z cukrzycą
• Probiotyki – dowody są mieszane; mogą być pomocne jako wsparcie, ale nie leczą ostrego epizodu
• Unikanie perfumowanych wkładek i podpasek

FAQ: najczęstsze pytania

Czy grzybicze zapalenie pochwy wymaga recepty?

Nie zawsze. W wielu łagodnych, typowych przypadkach wystarczą dopochwowe leki przeciwgrzybicze bez recepty (klotrimazol, fentikonazol). Recepta i konsultacja są potrzebne m.in. w ciąży, przy pierwszym epizodzie, ciężkich objawach, braku poprawy lub nawrotach.

Czy flukonazol jest w Polsce dostępny bez recepty?

W Polsce flukonazol w dawkach stosowanych w kandydozie pochwy jest z reguły na receptę. O dostępności zawsze zapytaj farmaceutę; status może się zmieniać.

Jak długo trwa leczenie grzybicy pochwy?

Kuracje miejscowe trwają zwykle 1–6 dni (w zależności od dawki i preparatu). Poprawa powinna pojawić się w ciągu 2–3 dni, pełne ustąpienie objawów – do 7–10 dni.

Czy w ciąży mogę stosować leki bez recepty na grzybicę?

W ciąży zaleca się tylko miejscowe azole przez 7 dni i po konsultacji z lekarzem. Unikaj doustnego flukonazolu.

Czy partner powinien się leczyć?

Rutynowo nie. Wyjątkiem są objawy u partnera (świąd, zaczerwienienie, zapalenie żołędzi) – wtedy wymagana jest konsultacja lekarska.

Co, jeśli infekcje nawracają?

Jeśli masz ≥4 epizody w roku, potrzebujesz diagnostyki (posiew, identyfikacja gatunku) i planu leczenia podtrzymującego na receptę, czasem przez kilka miesięcy.

Czy mogę stosować borowy kwas/„domowe globulki”?

W Polsce takie preparaty nie są standardem OTC; samodzielne stosowanie niesprawdzonych wyrobów może być niebezpieczne. Rozważ to tylko po konsultacji z lekarzem.

Podsumowanie i szybkie wskazówki

• Typowa, łagodna grzybica pochwy: zacznij od OTC dopochwowych azoli + krem na srom
• Jeśli to pierwszy epizod, jesteś w ciąży, objawy są ciężkie lub wracają – idź do lekarza (może być potrzebna recepta i badania)
• Poprawa w 2–3 dni – jeśli brak, nie zwlekaj z konsultacją
• Dbaj o profilaktykę: przewiewna bielizna, delikatna higiena, kontrola czynników ryzyka

Uwaga: ten artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. Jeśli masz wątpliwości co do rozpoznania lub leczenia, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.