Termin „osobowość z pogranicza” został wprowadzony przez Roberta Knighta w połowie XX wieku w celu opisania osób cierpiących na zaburzenia psychiczne o cechach między zaburzeniami psychotycznymi a neurotycznymi. Osoby z tą diagnozą nie spełniają jednak kryteriów schizofrenii. Ich stan emocjonalny jest ciągle zmienny, ale jednocześnie stabilny, co określa się jako „stabilna niestabilność”. Termin ten dotyczy jednego z podtypów zaburzeń osobowości, który często mylnie jest utożsamiany ze wszystkimi zaburzeniami osobowości.

O zaburzeniach osobowości mówi się, gdy obserwuje się ustalone cechy niezmienne, utrudniające dostosowanie się. To prowadzi do znacznego złego funkcjonowania społecznego, zawodowego lub do subiektywnego złego samopoczucia.

Osoby z zaburzeniami osobowości często mają trudności w pracy (np. częste zmiany pracy czy praca na niższych stanowiskach) lub mają trudności w relacjach społecznych (np. wywołujące silne emocje u innych, takie jak wybuchy gniewu). Zazwyczaj mają również mniejszą tolerancję na stres i zdarza się, że szukają pomocy przede wszystkim w celu zmniejszenia wpływu zewnętrznych czynników stresogennych, czyli chcą zmienić swoje otoczenie, a nie siebie. Sposób, w jaki objawiają się zaburzenia osobowości, zawsze wpływa na innych.

Na wstępie warto zaznaczyć, że zaburzenia osobowości nie powinny być postrzegane jako schorzenie, tak jak np. zaburzenia afektywne dwubiegunowe, schizofrenia czy grypa. Osobowość to pewien poziom organizacji psychiki jednostki, który wynika z połączenia wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. Określa on ogólną kondycję psychiczną i wpływa na procesy radzenia sobie. Decyduje również o zdolnościach psychologicznego dostosowania się do sytuacji. Problemy psychologiczne i czynniki środowiskowe (stresory) można porównać do wywołujących choroby czynników, podczas gdy osobowość można porównać do systemu odpornościowego organizmu, który determinuje reakcję na potencjalne zagrożenia. To od struktury osobowości zależy, czy pod wpływem różnych stresorów u danej osoby pojawią się objawy zaburzeń psychicznych, takie jak objawy lękowe czy depresyjne.

Taką koncepcję przedstawia DSM-IV - amerykańska klasyfikacja zaburzeń psychicznych, która traktuje zaburzenia osobowości w inny sposób niż inne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia czy depresja. Podobnie, polska międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 umieszcza zaburzenia osobowości na równi z innymi chorobami, takimi jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, schizofrenia czy grypa. Skuteczne leczenie zaburzeń osobowości opiera się na identyfikacji zdrowych aspektów osobowości, które nie podlegają procesom destrukcyjnym. Zdrowe aspekty osobowości są kluczowe w leczeniu pacjentów z zaburzeniami osobowości.

Należy zauważyć, że uznanie tych zaburzeń za chorobę może prowadzić do stigmatyzacji całej osobowości, co negatywnie wpływa na proces terapeutyczny. Przykładem są pacjenci z osobowością borderline, których terapia wymaga uwzględnienia zdrowych aspektów osobowości. Jedynie to podejście pozwala na skuteczne leczenie.

Charakterystyczne dla osobowości borderline jest bardzo intensywne pragnienie bliskiej relacji z drugą osobą oraz równoczesny strach przed "pochłonięciem" przez nią lub przed jej porzuceniem. To powoduje silne napięcie emocjonalne, które czasami prowadzi do prób samobójczych, autoagresji, lub przejściowych epizodów psychotycznych, takich jak urojenia prześladowcze.

Inne często obserwowane objawy to stany lękowe, zaburzenia nastroju, natręctwa, objawy somatyczne (takie jak bóle ciała bez przyczyny organicznej), nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia odżywiania się oraz perwersje seksualne. Warto zauważyć, że te objawy mogą również występować w innych zaburzeniach psychicznych.

To, co wyróżnia osobowość borderline, to trudności w jednoczesnym postrzeganiu innych osób jako "dobrych" i "złych". Z reguły są one idealizowane lub dewaluowane, co przynosi wiele emocjonalnych konfliktów dla bliskich osób, terapeutów oraz lekarzy. Relacje z osobami z tą osobowością mogą być bardzo trudne i bolesne, zarówno dla rodziny, jak i dla profesjonalistów pomagających w leczeniu.

Osoby z zaburzeniami osobowości typu borderline często szukają pomocy u różnych specjalistów, takich jak psychiatrzy, psychoterapeuci, interniści, neurologowie czy chirurdzy. Ich wewnętrzny chaos może wpłynąć nie tylko na relacje rodzinne i terapeutyczne, ale także na inne sfery życia, jak szpitalne procedury czy relacje społeczne.

Osoby z osobowością chwiejną emocjonalnie mogą być podzielone na dwa podtypy według klasyfikacji ICD-10: impulsywny i .

Charakterystyczne cechy dla typu impulsywnego to skłonność do konfliktów, kłótliwość oraz zachowania impulsywne, łatwość w reagowaniu agresją, trudności z długotrwałymi działaniami oraz niestabilny nastrój.

Osoba z osobowością powinna spełniać co najmniej trzy z wymienionych cech, takich jak niejasny obraz samej siebie, niestabilne związki czy próby uniknięcia porzucenia.

W klasyfikacji DSM-IV osobowość określana jest jako wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych i emocjonalnych, z wybuchowością. Kryteria diagnostyczne obejmują m.in. impulsywność, niestabilne związki, zaburzenia tożsamości oraz zachowania samobójcze.

Do diagnozy można wykorzystać ustrukturyzowany wywiad SCID-II, który zawiera pytania dotyczące m.in. obaw przed porzuceniem i niestabilności w relacjach.

Badania dotyczące częstości występowania osobowości dostarczają różnych danych. Niektórzy badacze szacują, że wskaźnik ten w populacji ogólnej w społeczeństwach europejskich i amerykańskich wynosi od 0,7% do 1,8%. Inni podają zakres od 0,2% do 2,8% populacji ogólnej. Natomiast częstość występowania schizofrenii w populacji ogólnej wynosi około 1% dla porównania.

Jeśli chodzi o pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, częstość występowania osobowości sięga od 15% do 25%, przy czym stanowi to połowę wszystkich przypadków rozpoznanych zaburzeń osobowości.

Wcześniejsze dane sugerowały, że osobowość jest znacznie bardziej powszechna u kobiet niż u mężczyzn. Szacowano, że kobiety stanowią około 70-75% osób z tym rozpoznaniem. Stwierdzano również, że u kobiet częściej występują zaburzenia odżywiania, podczas gdy u mężczyzn bardziej typowe są cechy osobowości antyspołecznej oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych. Według najnowszych badań epidemiologicznych w populacji amerykańskiej, częstość występowania osobowości na przestrzeni życia wynosi około 5,9%, z podobną częstością u kobiet (6,2%) i u mężczyzn (5,6%). Z równą częstotliwością u obu płci występują również zaburzenia lękowe i nastroju. Fakt, że badania dotyczące rozpowszechnienia zaburzeń osobowości są trudne, najlepiej ilustruje brak danych na ten temat w polskim badaniu epidemiologicznym EZOP. Brak tych informacji uniemożliwia określenie skali problemu wśród pacjentów w Polsce. Dlatego konieczne jest kontynuowanie badań epidemiologicznych w tej dziedzinie.

Wyniki badań wskazują również, że od 3% do 10% osób z osobowością podejmie próbę samobójczą.

Stosowane metody leczenia można ogólnie podzielić na dwie grupy - farmakologiczne oraz psychologiczne. Zazwyczaj zaleca się stosowanie obu równocześnie. Oddziaływania farmakologiczne mają na celu głównie złagodzenie objawów, takich jak lęk, depresja, czy wahania nastroju, jednak nie prowadzą do wyleczenia zaburzeń osobowości. Skuteczność leków może być różna u poszczególnych osób. Najczęściej stosowane są leki takie jak selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI), stabilizatory nastroju czy małe dawki leków przeciwpsychotycznych. Zaleca się unikanie leków uspokajających, zwłaszcza pochodnych benzodiazepiny, z uwagi na ryzyko uzależnienia się.

Wśród metod psychoterapeutycznych, psychoterapia psychoanalityczna wraz z jej pochodnymi, terapia oparta na mentalizacji opracowana przez Fonagy’ego i Batemana oraz terapia skoncentrowana na przeniesieniu Kernberga cieszą się uznaniem ze względu na swoją skuteczność. Inne metodami o udowodnionej skuteczności w badaniach naukowych są terapia dialektyczno-behawioralna oraz terapia poznawczo-behawioralna.

W przypadku osób z zaburzeniami osobowości graniczącej, istotne jest zrozumienie psychoanalityczne zarówno procesu rozwoju zaburzeń, jak i dynamiki procesu terapii.

Według niektórych teorii zaniedbanie ze strony opiekunów jest ważnym czynnikiem etiologicznym dla osobowości z pogranicza. Osoby z tym zaburzeniem często mają trudności z relacjami matki i ojca, które mogą być postrzegane jako niezaangażowane, zdystansowane lub konfliktowe. Dodatkowo, w ich historii często występują doświadczenia rozłąki, traumy i molestowanie seksualne, co negatywnie wpływa na więź z opiekunami. W rezultacie rozwija się „nieufny wzorzec przywiązania”, który może prowadzić do trudności w radzeniu sobie z doświadczeniami i relacjami z innymi.

Osoby z osobowością z pogranicza często mają problem z mentalizacją, czyli zrozumieniem psychiki siebie i innych. Czują się pozbawieni kontroli nad relacjami i otaczającym ich środowiskiem, które postrzegają jako wrogie i nieprzychylne. Istnieje wiele badań wskazujących na związek między traumą a budową i funkcjonowaniem mózgu, co wpływa na lęki związane z długotrwałymi zmianami. Dlatego ważne jest podjęcie terapii w celu przepracowania doświadczeń.

Model biopsychospołeczny zaburzeń osobowości wyróżnia trzy główne czynniki etiologiczne: temperament, środowisko domowe oraz czynniki wyzwalające objawy. Te czynniki wzajemnie się oddziałują i mogą mieć różne znaczenie w przypadku różnych osób. Warto zaznaczyć, że istnieją doniesienia o zmianach na poziomie neuroprzekaźnictwa w mózgu w przypadku długotrwałych interwencji psychologicznych.