Zawroty głowy to częste dolegliwości, występujące u wielu osób dorosłych i dzieci. Najczęściej dotyczą kobiet i osób starszych. Zawroty głowy to złudzenie ruchu otoczenia lub własnego ciała, które często towarzyszą nudnościom i wymiotom. Układ równowagi składa się z kilku narządów zmysłów, które informacje przekazują do ośrodkowego układu nerwowego.

Impulsy pobudzające przesyłane są do mięśni okoruchowych i szkieletowych, stabilizując spojrzenie oraz zachowanie równowagi. Klasyczne zawroty głowy to złudzenie ruchu bez przyczyny zwanego zawrotami układowymi. Natomiast zawroty nieukładowe to złudzenie niestabilności i chwiejności chodu. Zawroty głowy mogą być skutkiem złożonych zaburzeń błędnika, które dzieli się na część obwodową i ośrodkową. Oprócz zawrotów, pacjent może doświadczać innych objawów takich jak zasłabnięcie, mroczki przed oczami czy niestabilność przy osłabionej ostrości wzroku.

Ze względu na różne lokalizacje przyczyny zawrotów głowy różnicuje się zawroty głowy ośrodkowe i obwodowe.

Zawroty głowy obwodowe to zawroty w wyniku przyczyn obwodowych, czyli poza ośrodkowym układem nerwowym. Należą do nich różne schorzenia, takie jak urazy ucha wewnętrznego, zapalenie błędnika, nowotwory ucha wewnętrznego, choroba Ménière’a, otoskleroza błędnika, choroba lokomocyjna i łagodne położeniowe zawroty głowy.

Z kolei zawroty głowy ośrodkowe mają swoją przyczynę w ośrodkowym układzie nerwowym. Należą do nich takie schorzenia jak udar pnia mózgu i móżdżku, guz kąta mostowo-móżdżkowego, stwardnienie rozsiane, migrena czy napad padaczkowy.

Istnieją również zawroty głowy, nazywane fizjologicznymi, które są efektem ruchu i nie stanowią powodu do niepokoju. Badania wskazują, że najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego, ale również choroby neurologiczne, niedociśnienie tętnicze, czy zaburzenia psychologiczno-psychiatryczne. W wielu przypadkach przyczyna zawrotów głowy pozostaje niejasna.

Do najczęstszych przyczyn zawrotów głowy i zaburzeń równowagi należą różnorodne choroby otolaryngologiczne oraz choroby układu nerwowego i zaburzenia ogólnoustrojowe. W tabelach przedstawiono najczęstsze z nich.

Zawroty głowy, polegające na odczuciu chwiania się lub zapadania, niestabilnej postawie i niepewnym chodzie, które stopniowo pojawiają się i mają niewielkie nasilenie, trwają kilka sekund i mogą prowadzić do upadków, występujące od dłuższego czasu (miesiące, lata), a ruchy głowy mają na nie niewielki lub żaden wpływ, są najczęściej zawrotami ośrodkowymi. Często towarzyszą im zaburzenia widzenia (mroczki), ból głowy, a czasem zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady kończyn lub nerwów czaszkowych. Najczęściej występującym typem tych zawrotów głowy są zawroty głowy towarzyszące migrenie. Stan ten zazwyczaj występuje u około 1% pacjentów z zawrotami głowy.

Obwodowe zawroty głowy są najczęstszym typem zawrotów głowy. Osoba ma wrażenie ruchu kołowego, zaczynają się nagle, mają duże nasilenie, zwłaszcza na początku, z czasem słabną, trwają od kilkudziesięciu minut do kilku godzin, a ruchy głowy je zwiększają. Czasem mogą im towarzyszyć zaburzenia słuchu (niedosłuch, głuchota, szum w uchu, uczucie pełności w uchu), bardzo rzadko ból głowy.

Najczęstszą przyczyną obwodowych zawrotów głowy są tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy.

Objawy łagodnych zawrotów głowy wynikają z ruchu luźnych kamyczków w uchu, zwanych otolitami. Częściej występują u osób między 50. a 70. rokiem życia, choć mogą również dotyczyć młodszych pacjentów po urazie głowy. Objawiają się uczuciem wirowego ruchu głowy, nasilającym się przy zmianie pozycji. Towarzyszyć im mogą nudności, wymioty, nadmierne pocenie się i oczopląs. Ataki mają charakter przemijający i mogą być skutecznie leczone poprzez specjalne manewry, których celem jest przeniesienie kamyczków błędnikowych w odpowiednie miejsce.

Zawroty głowy, które pojawiają się po raz pierwszy i nie można ich przypisać zewnętrznym czynnikom, wymagają natychmiastowej analizy medycznej. Objawy towarzyszące zawrotom głowy, takie jak ból głowy, osłabienie kończyn czy drętwienie jednej połowy ciała, powinny być traktowane jako sygnał alarmowy.

Przyczyny zawrotów głowy mają różnorodne podłoże, dlatego ważne jest dokładne zbadanie pacjenta i zrozumienie, co sprawia, że objawy się pojawiają. Często jest to trudne do określenia przez osobę cierpiącą na zawroty głowy. Istotne jest określenie nagłości, częstotliwości i czasu trwania zawrotów, a także występowanie szumów w uszach, nudności i wymiotów.

Analiza okoliczności występowania zawrotów, reakcji na ruch i położenie ciała może dostarczyć istotnych wskazówek diagnostycznych. Badanie lekarskie obejmuje ocenę ciśnienia tętniczego, oczopląsu, równowagi i chodu pacjenta. W przypadku podejrzenia przyczyn neurologicznych, konieczne jest skierowanie na badania obrazowe lub neurologiczne. Leczenie zawrotów głowy opiera się na łagodzeniu objawów, leczeniu przyczynowym oraz rehabilitacji układu przedsionkowego.