Wszawica to choroba wywołana przez pasożytniczy owad - wszawicę. Najczęstszy rodzaj wszawicy to wszawica głowowa, spowodowana przez wiesza głowową. Inne formy wszawicy to wszawica łonowa (wesz łonowa) i wszawica odzieżowa (wesz odzieżowa).

Wszy różnią się wielkością. Najmniejsza jest wesz łonowa o rozmiarze około 1,5-2 mm, nieco większa jest wesz głowowa (2-3,5 mm), a największa jest wesz odzieżowa (3-4,5 mm). Wesz głowowa żyje około 1 miesiąca i składa 200–300 jaj, które dojrzewają przez 2–3 tygodnie. Gnidy, czyli jaja przytwierdzone do włosów, są charakterystycznym objawem wszawicy głowowej i łonowej; przesuwają się wraz ze wzrostem włosa, co może świadczyć o długości trwania choroby.

Wszawica, czy to na głowie czy na odzieży, przenosi się poprzez bezpośredni kontakt. W przypadku wszawicy głowowej, jest to zwykle bezpośredni kontakt, ale możliwe jest także przenoszenie się poprzez kontakt pośredni, na przykład przez wspólne korzystanie z kasków, nakryć głowy, grzebieni czy szczotek zakażonych wszy. Wszawica głowowa często występuje u dzieci w przedszkolu i szkole. Natomiast wszawica łonowa to infekcja przenoszona drogą płciową, dotykająca głównie osób dorosłych. Wesz odzieżowa składa jaja na ubraniach (w miejscach szwów) i żywi się krwią człowieka. Aspekt epidemiologiczny odgrywa istotną rolę w przypadku wszy odzieżowej, ponieważ może ona przenosić inne choroby, jak na przykład dur plamisty czy riketsjozy. Zwierzęta domowe nie biorą udziału w transmisji wszy.

Wszawice są powszechnymi problemami zdrowotnymi, szczególnie u dzieci, które mogą prowadzić do epidemii. Osoby zaniedbujące higienę osobistą są bardziej narażone na wszawicę odzieżową.

Wszy to pasożyty zewnętrzne, które są widoczne gołym okiem na skórze owłosionej ludzi, zwłaszcza w postaci larw i osobników dorosłych, lub ich jaj. Są to niewielkie owady unikające światła, dlatego przydatne może być użycie gęstego grzebienia. W przypadku wszy głowowej (), samice osiągają około 3-4 mm długości, a samce są nieco mniejsze. Posiadają one charakterystyczne dla stawonogów 3 pary odnóży, które umożliwiają poruszanie się, ale nie skakanie ani latanie. Jaja (gnidy) są przytwierdzone do włosów substancją przypominającą cement.

Typowym objawem zarażenia wszami jest silne swędzenie skóry, spowodowane ukłuciem wszy. W przypadku wszawicy głowowej zmiany często występują na potylicy i skroniach, gdzie mogą występować nadżerki z objawami nadkażenia bakteryjnego. Objawy są wynikiem drapania i mogą być towarzyszone przez powiększenie węzłów chłonnych.

W przypadku wszawicy odzieżowej, drażniące działanie śliny wszy powoduje rumień, pokrzywki i grudki. Po drapaniu mogą pojawić się linijne nadżerki, nazywane przeczosami, oraz objawy wtórnego zakażenia bakteryjnego.

W przypadku wszawicy łonowej po ukłuciu przez wszy mogą pojawić się charakterystyczne plamy błękitne, które są wynikiem krwotoku podskórnego.

Diagnoza wszawicy nie wymaga konsultacji lekarskiej i można rozpocząć leczenie samodzielnie lub za zgodą rodzica dziecka. W przypadku objawów wtórnego nadkażenia bakteryjnego lub wątpliwości diagnostycznych, zaleca się skonsultowanie się z dermatologiem.

Diagnozę wszawicy można postawić, obserwując obecność jajek i dorosłych wszy. W przypadku wszawicy głowowej jaja często znajdują się w okolicach ucha, natomiast w wszawicy odzieżowej warto sprawdzić szwy ubrań. Można również łatwo zidentyfikować jaja i wszy pod mikroskopem, chociaż nie jest to zazwyczaj konieczne.

Leczenie wszawicy głowowej i łonowej polega na zastosowaniu środków przeciwpasożytniczych działających na wszy. Permetryna, dostępna w postaci szamponu, jest skutecznym lekarstwem, które zwalcza wszystkie formy pasożyta. Szampon nakłada się na mokre włosy, pozostawiając pianę przez co najmniej 10 minut, a następnie spłukuje się go wodą. Innym skutecznym środkiem jest dimetikon/cyklometykon, który jest syntetycznym olejem polimetylosilikonowym, uniemożliwiającym pasożytom oddychanie. Spray nakłada się na włosy i pozostawia przez około godzinę. Ze względu na czas dojrzewania gnid, terapię należy powtórzyć. W celu usuwania gnid zaleca się wyczesywanie włosów gęstymi grzebieniami oraz płukanie ich w roztworze octu i wody. Na rynku dostępne są też preparaty ułatwiające eliminację gnid, które można dodać do właściwego preparatu leczniczego.

Wszy łonowe mogą występować w różnych miejscach na ciele. Leczenie wszawicy łonowej polega na zastosowaniu tych samych środków, jak w przypadku wszawicy głowowej, oraz na goleniu włosów i leczeniu partnerów seksualnych. Dezynfekcja szczotek i grzebieni jest również wskazana. Natomiast wszawica odzieżowa wymaga dezynfekcji odzieży, zwłaszcza zwracając uwagę na szwy, gdzie wszy odzieżowe składają jaja. Pranie odzieży w temperaturze około 60°C jest wystarczające, a dostępne są również specjalne środki do prania. W przypadku stanu zapalnego skóry można stosować leki przeciwświądowe i przeciwzapalne.

Całkowite wyleczenie wszawicy jest możliwe, chociaż mogą wystąpić nawroty, zwłaszcza jeśli chodzi o wszawicę głowową. Dlatego zaleca się ponowne leczenie wszawicy głowowej po około 7–10 dniach, a także leczenie osób z kontaktu. Podobnie jest w przypadku wszawicy łonowej, która przenosi się przez bezpośrednie kontakty i należy do chorób przenoszonych drogą płciową. Dzieci z wszawicą głowową nie powinny wracać do szkoły, dopóki na głowie pozostają gnidy.

Zakończenie leczenia pacjenta i osób z kontaktu jest równoznaczne z wyleczeniem, nie ma szczególnych zaleceń co do dalszego postępowania.

Aby zapobiec zakażeniu wszawicą, należy przestrzegać zasad higieny oraz stosować profilaktykę, szczególnie wśród osób narażonych. Dzieci szkolne i przedszkolne są szczególnie podatne na wszawicę, dlatego ważne jest regularne sprawdzanie ich owłosionej skóry głowy w poszukiwaniu wszy i gnid. Na rynku dostępne są preparaty bez recepty, które można rozważyć jako środek profilaktyczny dla osób w kontakcie z zakażoną osobą. Po leczeniu zaleca się pranie odzieży, pościeli, ręczników w wyższej temperaturze, a także namaczanie używanych wspólnie szczotek i grzebieni w gorącej wodzie.

Wszy u dzieci to powszechny problem, szczególnie wśród dzieci przedszkolnych i szkolnych, które często mają bliski kontakt między sobą. Zakażenie może nastąpić poprzez kontakt głową w głowę lub poprzez używanie wspólnych nakryć głowy czy grzebieni. Objawy wszawicy u dziecka, takie jak świąd, nie powinny być bagatelizowane. Po leczeniu zaleca się regularne sprawdzanie głowy dziecka przez kilka tygodni, aby upewnić się, że wszawica została skutecznie wyeliminowana.

Preparaty przeciw wszawicy należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta, a w razie konieczności powtórzyć aplikację po 7-9 dniach. W przypadku braku efektu konieczne może być zastosowanie preparatu o innym składzie chemicznym. Ważne jest również odpowiednie wyczesywanie wszy i gnid przy użyciu dołączonych grzebieni. Nie zaleca się stosowania szamponu z odżywką przed użyciem preparatu przeciw wszawicy oraz unikania mycia włosów przez 1-2 dni po aplikacji. Obecnie CDC nie poleca profilaktycznego stosowania gumek do włosów przeciwwszowych.