Szkarlatynę wywołują niektóre szczepy paciorkowców, które wytwarzają toksynę bakteryjną. Paciorkowce to bakterie powodujące m.in. anginę.

Źródłem zakażenia jest chory na anginę lub płonicę. Można się zarazić drogą kropelkową, a także poprzez przedmioty lub pokarmy zakażone przez chorego. Ryzyko zachorowania po kontakcie domowym osoby wrażliwej z chorym wynosi około 25%. Najczęściej chorują dzieci, dorosłym zdarza się to rzadko. Zakażenia mają miejsce głównie w przedszkolach i szkołach. Zachorowania występują częściej w klimacie umiarkowanym, szczególnie w miesiącach jesiennych i zimowych. Okres wylęgania choroby jest krótki - od 12 godzin do 4 dni.

Szkarlatyna zaczyna się nagle - objawia się silny ból w gardle i trudności z połykaniem, ból głowy, czasem ból brzucha, nudności i wymioty (częściej u dzieci), gorączka (>38°C), zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. Gardło w tej chorobie jest intensywnie czerwone (jakby płonęło). Na języku znajduje się biały nalot, który stopniowo zanika. Po 4-5 dniach język staje się czerwony, pokryty wyraźnymi brodawkami (tzw. język malinowy), mogą występować również czerwone plamy na podniebieniu.

Czasami można odczuć tkliwość w powiększonych węzłach chłonnych szyjnych przednich. Nie ma kaszlu ani kataru. W drugim dniu choroby zazwyczaj pojawia się wysypka. Jest ona drobnoplamista (podobna do skórki skrobaka). Obecna jest na twarzy, z wyjątkiem trójkąta pomiędzy fałdami nosowymi i brodą. Najbardziej widoczna w okolicach pachowych, pachwinowych i na pośladkach. Skóra staje się szorstka. Wysypka zanika po kilku godzinach lub dniach, w zależności od jej nasilenia. Jeśli zmiany skórne są bardzo obfite i łączą się ze sobą, skóra może przypominać kolor gotowanego homara.

Charakterystyczne dla szkarlatyny jest delikatne złuszczanie skóry. Po około 7 dniach skóra na twarzy zaczyna się złuszczać, po 2 tygodniach skóra na tułowiu, a po 3 tygodniach skóra dłoni i stóp. Proces złuszczania skóry może utrzymywać się przez kilka tygodni.

Wysypka towarzysząca szkarlatynie ma charakterystyczne cechy, co ułatwia rozpoznanie.

Aby potwierdzić diagnozę, należy wykonać posiew wymazu z gardła i migdałków lub szybki test na obecność antygenu PBHA, który wskazuje na zakażenie paciorkowcami.

Terapia płonicy polega na podawaniu antybiotyków, lekach obniżających temperaturę ciała, odpowiednim nawodnieniu oraz stosowaniu preparatów do ssania o miejscowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, takich jak substancje zawierające benzydaminę, lidokainę lub salicylan choliny. Można przeprowadzać ją w warunkach domowych. Dzieci z cięższym przebiegiem choroby lub występującymi powikłaniami powinny być skierowane do szpitala.

W trakcie przebiegu szkarlatyny mogą wystąpić komplikacje podobne do tych w anginie paciorkowcowej. Są nimi:

• powikłania ropne (wczesne) – ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego (części czaszki w okolicy ucha), ropne zapalenie zatok przynosowych,
• późne powikłania immunologiczne (bardzo rzadko u dorosłych) – gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
• inne (bardzo rzadko) – zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Dlatego wszelkie dodatkowe objawy, nawrót gorączki, powiększenie węzłów chłonnych, osłabienie, powinny skłonić pacjenta do ponownej wizyty u lekarza.

Można zachorować na płonicę trzykrotnie (istnieją trzy różne typy toksyny bakteryjnej). Przebycie choroby uodparnia organizm na dany typ toksyny. Dzieci niemowlęce rzadko zapadają na tę chorobę.

Śmiertelność w przypadku nieleczonych przypadków płonicy wynosi od 15 do 20%. W przypadku płonicy niepowikłanej prognozy są korzystne.

Aby uniknąć zakażenia, konieczne jest unikanie kontaktu z osobami, które są już chore. Osoby chore powinny być izolowane przez 24 godziny po rozpoczęciu leczenia odpowiednimi antybiotykami.