Rak płuc występuje w większości przypadków nowotworów płuca i jest najczęstszym nowotworem złośliwym na całym świecie.

W 2020 roku zarejestrowano 18 997 przypadków zachorowań na raka płuc w Polsce, z czego 11 619 dotyczyło mężczyzn, a 7378 kobiet. Od lat 90. XX wieku obserwuje się stopniowe zmniejszanie zachorowalności u mężczyzn i zwiększanie się u kobiet.

Przeciętny wiek zachorowania wynosi około 60 lat.

W Polsce rak płuc jest odpowiedzialny za około 29% zgonów z powodu nowotworów złośliwych u mężczyzn i około 17% u kobiet. Jest to najczęstsza przyczyna zgonów nowotworowych, a w 2020 roku z powodu raka płuc zmarło 22 213 osób (14 211 mężczyzn i 8002 kobiety).

Rak płuc charakteryzuje się bardzo złym rokowaniem głównie ze względu na późne rozpoznanie choroby.

W początkowej fazie rak płuc zazwyczaj nie daje żadnych objawów i może zostać odkryty przypadkowo lub podczas badania przesiewowego.

Objawy zaawansowanego raka płuc można podzielić na trzy główne grupy: związane z rozrostem guza, wynikające z przerzutów odległych oraz objawy ogólnoustrojowe.

• Kaszel - najczęstszy objaw raka płuc
• Duszność
• Ból w klatce piersiowej
• Krwioplucie
• Nawracające zapalenie płuc
• Objawy szerzenia się raka na sąsiednie narządy klatki piersiowej
• Ból kości
• Ból głowy, objawy neurologiczne
• Ból w górnej części brzucha, nudności, ubytek masy ciała
• Powiększenie węzłów chłonnych

Objawy ogólnoustrojowe zaawansowanego raka płuc obejmują utratę masy ciała, osłabienie, zmęczenie oraz stan podgorączkowy.

Osoby chore na raka płuca mogą także doświadczać zespołów paranowotworowych, które są wynikiem wydzielania przez komórki nowotworowe specyficznych substancji chemicznych.

Dominującym czynnikiem prowadzącym do wystąpienia raka płuc są substancje rakotwórcze znajdujące się w dymie papierosowym. Badania wskazują, że palenie papierosów odpowiada za około 90% zachorowań u mężczyzn i około 80% u kobiet. Im większe narażenie na dym tytoniowy, tym większe ryzyko zachorowania na raka płuc. Rzucenie palenia powoduje stopniowe zmniejszanie się ryzyka przez lata, ale nigdy nie wraca ono do poziomu osób całkowicie niepalących.

Palenie biernie, czyli przebywanie w zadymionych pomieszczeniach przez dłuższy czas, także zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc. Szacuje się, że 1/3 zachorowań u osób niepalących, które mieszkają z palaczami, jest spowodowana biernym paleniem.

W Polsce duże znaczenie dla wystąpienia raka płuc ma również zanieczyszczenie powietrza. Ryzyko wzrasta w przypadku ekspozycji na radon w budynkach, gdzie stężenie tego gazu zależy od warunków geologicznych i konstrukcji budynku. Zanieczyszczenie powietrza, promieniowanie jonizujące oraz narażenie zawodowe na różne substancje mogą również wpływać na rozwój raka płuc, nasilając działanie substancji rakotwórczych z dymu tytoniowego.

W płucach może powstać wiele odmian nowotworów złośliwych, różniących się między sobą strukturą, przyczynami, lokalizacją i rokowaniem.

Istnieje trzy główne grupy nowotworów płuc, a mianowicie: :

• niedrobnokomórkowy rak płuc (NDRP), do którego zalicza się raka płaskonabłonkowego, gruczołowego i wielkokomórkowego, stanowiącego około 80% przypadków zachorowań
• drobnokomórkowy rak płuca (DRP), występujący w około 15% przypadków rozpoznań raka płuc
• rzadkie nowotwory płuca, stanowiące pozostałe 5% przypadków rozpoznań.

Raki niedrobnokomórkowe i rak drobnokomórkowy różnią się między sobą w przebiegu choroby oraz w reakcji na chemioterapię. Raków niedrobnokomórkowych rozwija się wolniej i są mniej podatne na chemioterapię, dlatego w leczeniu preferowane są metody lokalne - chirurgiczne lub radioterapia. Rak drobnokomórkowy charakteryzuje się szybkim wzrostem, tendencją do wczesnego przerzutowania oraz dużą podatnością na chemioterapię.

Rak płuc na wczesnym etapie nie wykazuje żadnych symptomów i często jest diagnozowany przypadkowo, na przykład podczas rutynowych badań, przy okazji innych chorób lub przed planowanymi operacjami. Objawy związane z rakiem płuc są niespecyficzne i mogą występować w przypadku wielu innych schorzeń, dlatego lekarz najpierw przeprowadzi szczegółowy wywiad, zbada pacjenta, a następnie skieruje go na dodatkowe badania.

Diagnostyka raka płuc opiera się głównie na badaniach obrazowych.

W pierwszej kolejności lekarz skieruje pacjenta na badanie RTG płuc, które jest szybkie i łatwo dostępne.

RTG klatki piersiowej jest jednym z podstawowych badań stosowanych w diagnostyce raka płuc. Na zdjęciu można zauważyć charakterystyczne cechy raka płuc, takie jak guz w miąższu płucnym, niedodma, powiększenie węzłów chłonnych, płyn w jamie opłucnej czy uniesienie przepony.

Interpretacja zdjęć RTG płuc jest trudna i powinna być przeprowadzana przez specjalistę radiologa. Dodatni wynik badania PET-TK wymaga potwierdzenia histopatologicznego.

Tomografia komputerowa klatki piersiowej oraz inne badania obrazowe mogą być również wskazane w diagnostyce raka płuc.

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest ustalenie budowy histologicznej guza, które pozwoli lekarzowi na wybór odpowiedniego schematu leczenia.

W celu potwierdzenia rozpoznania histologicznego guza, mogą być potrzebne dodatkowe badania, takie jak badania molekularne.

Ważne jest również ocenienie sprawności oddechowej i ogólnej pacjenta przed podjęciem decyzji o leczeniu. W tym celu wykonywane są badania spirometryczne oraz inne testy.

Kluczem do skutecznego leczenia raka płuc jest dokładne określenie zaawansowania nowotworu. Lekarze korzystają z klasyfikacji TNM, która uwzględnia wielkość guza, lokalizację i zajęte tkaniki, a także przerzuty w węzłach chłonnych i narządach odległych.

Leczenie chorych na raka płuca można podzielić na trzy główne grupy:

• leczenie radykalne, dające szansę na całkowite wyleczenie pacjenta
• leczenie paliatywne, które ma na celu wydłużenie życia chorego, ale bez szansy na wyleczenie
• leczenie objawowe, które poprawia jakość życia pacjenta

Terapia skojarzona, czyli chirurgia, chemioterapia i radioterapia, jest podstawą leczenia większości nowotworów. Wybór konkretnego rodzaju terapii zależy od stopnia zaawansowania nowotworu i stanu ogólnego zdrowia chorego.

Osoby palące i chore na raka płuca powinny uzyskać pomoc w rzuceniu palenia, ponieważ palenie negatywnie wpływa na rokowanie.

W przypadku małego zaawansowania choroby, operacja może być skuteczną metodą leczenia. Najczęściej wykonywaną operacją jest lobektomia - wycięcie jednego z płatów płuca. Inne metody operacyjne, jak pneumonektomia lub segmentektomia, są stosowane rzadziej.

Po operacji ważne jest badanie mikroskopowe wyciętych tkanek, które decyduje o ewentualnym leczeniu uzupełniającym, takim jak chemioterapia czy radioterapia.

Po operacji niedrobnokomórkowego raka płuca, radioterapia jest rzadko stosowana. Chemioterapia może być również zalecana przed i po operacji. Dla pacjentów niewykwalifikowanych do operacji, radioterapia może być stosowana jako leczenie radykalne.

Nowoczesne terapie raka płuca obejmują leki ukierunkowane molekularnie, takie jak erlotynib czy afatynib, oraz immunoterapię, która wpływa na układ odpornościowy. Immunoterapia moze być zastosowana dołącznie z radioterapią i chemioterapią jako leczenie paliatywne.

W przypadku drobnokomórkowego raka płuca, leczenie różni się od innych typów raka płuc. Najczęściej stosowaną terapią jest radiochemioterapia, a leczenie operacyjne jest rzadko stosowane.

Wyniki leczenia nowotworu płuca są niestety bardzo niepokojące. W Polsce tylko 10–15% chorych przetrwa 5 lat po diagnozie raka płuca, głównie ze względu na zaawansowanie choroby w momencie jej wykrycia. Tylko około 30% chorych kwalifikuje się do operacji, a jedynie 40% z nich żyje jeszcze po 5 latach. Dla pacjentów niewykwalifikowanych do zabiegu operacyjnego prognozy są znacznie gorsze, a 40% z nich ma już niemożliwy do wyleczenia nowotwór w chwili diagnozy. Nowe leki wprowadzone na rynek niedawno poprawiły wyniki leczenia paliatywnego. W przypadku drobnokomórkowego raka płuca średni czas przeżycia dla chorych, którzy nie poddają się leczeniu, wynosi około 2 miesięcy od momentu diagnozy.

Odsetek 3-letnich przeżyć u chorych z postacią ograniczoną raka drobnokomórkowego to około 20%, natomiast dla chorych z postacią rozsianą długotrwałe przeżycia są rzadkością.

Tak, kluczowym sposobem zapobiegania jest unikanie palenia papierosów oraz ekspozycji na dym tytoniowy. Osoby palące powinny koniecznie zrezygnować z tego nałogu, ponieważ w ten sposób istotnie zmniejszają ryzyko zachorowania na raka płuca. Im dłużej minie od całkowitego zaprzestania palenia, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania. Ważne jest, aby każdy moment był dobry do rzucenia palenia, niezależnie od wieku, ponieważ korzyści płynące z tego wyboru są liczne i dotyczą nie tylko zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka płuca, krtani i pęcherza moczowego, ale mogą także przyczynić się do uniknięcia wielu innych chorób (takich jak choroby płuc, serca, czy naczyń).

Nie ma ugruntowanych badań przesiewowych na raka płuca – regularne badania obrazowe klatki piersiowej mogą zwiększać wykrywalność nowych przypadków raka płuca, ale nie prowadzi to do zmniejszenia liczby zgonów z powodu tej choroby w populacji. Trwają badania nad wartością badań przesiewowych, które mają na celu wykrycie raka płuca we wczesnym stadium, co przekłada się na poprawę wyników leczenia. Duże nadzieje wiążą się z niskodawkową tomografią komputerową klatki piersiowej, mimo to najlepszą profilaktyką pozostaje całkowite zaprzestanie palenia – zarówno czynnego, jak i biernego.