- Co to jest rak jelita grubego?
- Jak często występuje rak jelita grubego?
- Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka jelita grubego?
- Czy raki jelita grubego mogą występować rodzinnie?
- Jakie są objawy raka jelita grubego?
- Jak rozpoznaje się raka jelita grubego?
- Jak leczyć raka jelita grubego?
- Rak jelita grubego – przerzuty
- Rak jelita grubego – rokowanie
- Rak jelita grubego – monitorowanie
- Rak jelita grubego – badania przesiewowe
- Czy można uniknąć zachorowania na raka jelita grubego?
Co to jest rak jelita grubego?
Choroba nowotworowa jelita grubego rozwija się w wyniku niekontrolowanego wzrostu komórek w jednej z części jelita grubego. Istnieją różnice w objawach i leczeniu raków poszczególnych części jelita grubego. Większość (90%) nowotworów jelita grubego to rak (gruczolakorak) tej części układu pokarmowego.
Jak często występuje rak jelita grubego?
Nowotwór złośliwy jelita grubego jest jednym z najczęstszych. W Polsce rak jelita grubego zajmuje 3. miejsce u mężczyzn (po raku gruczołu krokowego i raku płuca; 10 301 zachorowań w 2019 r.) i 3. miejsce u kobiet (po raku piersi i raku płuc; 7932 zachorowania w 2019 r.). W 2019 r. z powodu raka jelita grubego zmarło 12 252 osoby.
Rak jelita grubego jest drugim najczęstszym powodem zgonów z nowotworu u mężczyzn (po raku płuca) i trzecim u kobiet (po raku płuca i raku piersi).
Raki odbytnicy i okrężnicy rzadko pojawiają się u osób młodszych niż 40 lat. Po 50. roku życia ryzyko zachorowania wzrasta i osiąga szczyt w 7.–8. dekadzie życia. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn rak okrężnicy występuje nieco częściej niż rak odbytnicy.
Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka jelita grubego?
Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta u osób, których rodziny miały historię tej choroby, a także u pacjentów cierpiących na chorobę Leśniowskiego i Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego, palaczy papierosów, osób otyłych, osób z polipami w jelicie grubym oraz osób, które były leczone z powodu nowotworów jelita grubego.
Istnieją dwie główne grupy zachorowań na raka jelita grubego:
- zachorowania sporadyczne (niepowiązane z dziedzicznymi obciążeniami genetycznymi) oraz
- rodzinne (wynikające z wad genetycznych lub nieznanego czynnika zwiększającego ryzyko zachorowania na ten nowotwór w rodzinie).
Większość przypadków raka jelita grubego można przypisać do pierwszej grupy, a udział zachorowań rodzinnych/genetycznych według różnych danych nie przekracza 15–30% wszystkich przypadków choroby.
Najistotniejszym czynnikiem środowiskowym jest sposób żywienia. Z rakiem jelita grubego wiąże się spożywanie pokarmów wysokotłuszczowych i czerwonego mięsa, a niedostateczna ilość warzyw, owoców, wapnia i selenu – taki sposób żywienia, m.in. niekorzystnie wpływa na florę jelitową. Niekorzystny wpływ ma również picie alkoholu i siedzący tryb życia.
Czy raki jelita grubego mogą występować rodzinnie?
Około 85% przypadków raka jelita grubego to nowotwory spontaniczne, czyli powstające w rodzinach, gdzie nie ma historii tego typu chorób. Pozostałe 15% chorych to osoby z genetycznym obciążeniem, czyli mające krewnych zdiagnozowanych z rakiem jelita grubego. W przypadku około 5% zachorowań mamy do czynienia z zespołem Lyncha, niezwiązany z polipowatością. Mutacja genu APC, wywołująca zespół polipowatości rodzinnej, to przyczyna około 0,5-1% przypadków raka jelita grubego. Osoby z krewnymi pierwszego stopnia dotkniętymi tym nowotworem mają większe ryzyko jego rozwoju.
Członkowie rodzin obciążonych ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego powinni być poddani specjalnej obserwacji i ewentualnym operacjom prewencyjnym.
Jakie są objawy raka jelita grubego?
Objawy nowotworów jelita grubego zmieniają się w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz jej lokalizacji w obrębie jelita.
Typowe objawy raka jelita grubego
Do charakterystycznych wczesnych objawów należą:
- krwawienie z odbytnicy (szczególnie powtarzające się)
- obecność krwi w stolcu po wypróżnieniu
- naprzemienne zaparcia i biegunki
- trwałe biegunki
- zmiana kształtu i rozmiaru stolca (np. stolec ołówkowaty)
- ból i skurcze w brzuchu
- daremne parcie na stolec
- niedokrwistość (wynikająca z powolnego, często ukrytego krwawienia z guza do światła jelita grubego)
Objawy zaawansowanego raka jelita grubego
Wśród późnych objawów można wymienić klasyczne objawy zaawansowanego nowotworu: postępująca utrata masy ciała, brak apetytu, osłabienie, anemia, itp.
Rzadko objawem raka jelita grubego może być silny krwotok lub przedziurawienie jelita (perforacja).
Jak rozpoznaje się raka jelita grubego?
Jak leczyć raka jelita grubego?
Rak jelita grubego – przerzuty
Jak w przypadku wszystkich nowotworów złośliwych, rak jelita grubego może prowadzić do przerzutów. Im bardziej zaawansowana choroba, czyli im większy guz, tym większe ryzyko pojawienia się przerzutów. Przerzuty mogą występować w różnych miejscach, takich jak wątroba, otrzewna, węzły chłonne oraz narządy klatki piersiowej (szczególnie płuca).
Terapia raka jelita grubego z przerzutami zależy od liczby przerzutów, ich lokalizacji, stadium choroby oraz stanu zdrowia pacjenta. Leczenie chirurgiczne może obejmować usunięcie przerzutów z wątroby lub płuc.
W zależności od zaawansowania choroby, historii leczenia pacjenta oraz czy jest to pierwsze leczenie czy nawrót choroby, istnieje wiele metod terapii przerzutów. Przerzuty w wątrobie mogą być usuwane lub niszczone za pomocą różnych technik, takich jak iniekcja alkoholu (lub innej substancji) bezpośrednio do guza, termoablacja (z użyciem fal radiowych, mikrofal) oraz w przypadku naciekania naczyń krwionośnych wątroby - za pomocą skoncentrowanej wiązki radioterapii (zwanej radiochirurgią). Obecnie chirurgiczne opcje terapii przerzutów raka jelita grubego w wątrobie ciągle się rozwijają.
Rak jelita grubego – rokowanie
Rokowanie w przypadku raka jelita grubego zależy głównie od zaawansowania nowotworu podczas operacji. Gdy rak jest ograniczony do błony śluzowej, około 100% pacjentów ma szansę przeżyć 5 lat po leczeniu. W przypadku gdy guz nie przekracza błony mięśniowej, odsetek przeżycia wynosi około 85–100%. Kiedy natomiast guz przekracza ścianę jelita, odsetek przeżycia wynosi 50-80%. Gdy występują przerzuty w węzłach chłonnych, odsetek przeżycia wynosi 30–60%, a w przypadku przerzutów odległych do innych narządów, takich jak płuca czy wątroba, odsetek ten spada do około 25% po 5 latach od leczenia.
Z uwagi na to, że wiele przypadków raka jelita grubego jest diagnozowane na już zaawansowanym etapie, kiedy guz przekracza ścianę jelita, przeciętny odsetek 5-letnich przeżyć wynosi około 50–60%.
Rak jelita grubego – monitorowanie
Po przeprowadzeniu operacji raka jelita grubego, pacjenci są zaleceni do regularnych kontroli co 3-6 miesięcy przez pierwsze 3 lata, a następnie co 6-12 miesięcy do 5. roku po zabiegu. Metody monitorowania różnią się w zależności od placówki medycznej. Zaleca się badanie stężenia CEA we krwi co 3-6 miesięcy przez pierwsze 3 lata po operacji, a potem co 6-12 miesięcy. Zazwyczaj zaleca się także wykonanie badań TK klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy co 6-12 miesięcy przez pierwsze 3 lata, a potem co 12 miesięcy do 5. roku po operacji. Pełną kolonoskopię lekarz zazwyczaj zaleca w okresie okołooperacyjnym, czyli przed operacją lub do 6 miesięcy po operacji. Kolejne badania kolonoskopowe powinny być wykonane rok po operacji, następnie po 3 latach (4 lata po operacji) i ponownie po 5 latach (9 lat po operacji). W przypadku wykrycia zmian wymagających monitorowania podczas kontrolnej kolonoskopii, konieczne może być skrócenie odstępów między kolejnymi badaniami.
Rak jelita grubego – badania przesiewowe
Celem przeprowadzanych badań jest wykrycie i usunięcie polipów lub wykrycie raka jelita grubego we wczesnym, bezobjawowym stadium.
Główne metody badań przesiewowych raka jelita grubego to:
- badanie kału w poszukiwaniu krwi utajonej
- badanie endoskopowe, czyli kolonoskopia (a także ewentualnie sigmoidoskopia jako druga opcja).
W Polsce, w ramach programów profilaktycznych NFZ, kolonoskopia jest wykonywana u osób spełniających określone kryteria: w wieku 50–65 lat lub 40–49 lat, jeśli w rodzinie występował przypadek nowotworu jelita grubego.
Osoby, u których w rodzinach występował rak jelita grubego w 30% przypadków, powinny poddać się specjalnemu nadzorowi endoskopowemu (częstotliwość badań kolonoskopowych, wcześniejszy wiek rozpoczęcia badań). Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta istotnie, jeśli:
- przynajmniej dwóch krewnych 1. stopnia miało raka jelita grubego, niezależnie od wieku zachorowania
- przynajmniej jeden krewny 1. stopnia zachorował poniżej 50. roku życia
W takich sytuacjach zaleca się przeprowadzanie kolonoskopii co 5 lat od 40. roku życia.
Czy można uniknąć zachorowania na raka jelita grubego?
Kwas acetylosalicylowy w dawce około 300 mg dziennie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 40–50%, jednak zalecenie jego rutynowego stosowania pozostaje kwestią sporną z uwagi na niedookreślony balans korzyści (w zapobieganiu rakowi jelita grubego) i zagrożenia (możliwości wystąpienia działań niepożądanych w przewodzie pokarmowym). Zwiększenie spożycia błonnika, nabiału oraz aktywności fizycznej również przyczynia się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka jelita grubego.