Mocznik powstaje w wyniku przemiany białka w organizmie. Jego ilość jest badana najczęściej we krwi, a rzadziej w moczu.

Ocena funkcji nerek może być mniej precyzyjna niż oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi, ponieważ stężenie mocznika zależy od wielu innych czynników, takich jak ilość spożywanego białka.

U pacjentów poddawanych dializom pomiar poziomu mocznika w różnych momentach (przed hemodializą i po niej) jest stosowany do monitorowania skuteczności dializy.

U osób dorosłych prawidłowe wartości wynoszą od 2,0 do 6,7 mmol/l (15–40 mg/dl).

Podwyższone stężenie mocznika we krwi, czyli wynik powyżej górnej granicy normy, zazwyczaj świadczy o pogorszeniu funkcji nerek. Może to mieć charakter ostrej i przejściowej, nazywanej wtedy ostrą niewydolnością nerek, lub być trwałe i postępujące, jak w przypadku przewlekłej niewydolności nerek. Zwiększone stężenie mocznika we krwi może wystąpić również przy diecie bogatej w białko (szczególnie mięsne), krwawieniu do przewodu pokarmowego lub uszkodzeniu tkanek ciała (np. ciężkie oparzenia, zmiażdżenie tkanek).

Natomiast niskie stężenie mocznika we krwi występuje przy stosowaniu diety o bardzo niskiej zawartości białka, u osób niedożywionych lub wyniszczonych oraz przy ciężkiej chorobie wątroby.

Zwiększone stężenie mocznika we krwi po raz pierwszy wymaga konsultacji lekarskiej, zwłaszcza jeśli występują objawy ostrej choroby, takie jak ból, gorączka, wymioty, biegunka czy zaburzenia oddawania moczu. Konieczna jest również ocena lekarza w przypadku wzrostu mocznika u pacjentów z już zdiagnozowanymi przewlekłymi chorobami nerek.