Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to przewlekły stan, w którym dochodzi do cofania się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Prowadzi to do występowania nieprzyjemnych objawów, takich jak pieczenie za mostkiem, znane jako zgaga, a w niektórych przypadkach także do groźnych powikłań.

Wraz z pokarmem do przełyku przedostają się kwas solny i enzymy trawienne, które drażnią błonę śluzową przełyku. Powtarzające się epizody refluksu mogą prowadzić do uszkodzenia nabłonka i nasilenia dolegliwości.

Czynniki sprzyjające rozwojowi refluksu

Do głównych przyczyn i mechanizmów patofizjologicznych sprzyjających ChRP należą:

• niewydolność dolnego zwieracza przełyku,
• zaburzenia motoryki przełyku,
• opóźnione opróżnianie żołądka,
• upośledzony klirens przełykowy,
• osłabiona integralność błony śluzowej przełyku,
• przepuklina rozworu przełykowego,
• nadwrażliwość przełyku na bodźce kwasowe,
• otyłość,
• ciąża – ze względu na zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej.

Nieprawidłowy refluks może występować okresowo lub przewlekle. W przypadku braku leczenia może dojść do powikłań, takich jak nadżerki przełyku, przewlekłe zapalenie przełyku czy nawet przełyk Barretta.

Podstawową przyczyną refluksu żołądkowo-przełykowego jest nieprawidłowa funkcja dolnego zwieracza przełyku. W prawidłowych warunkach mięsień ten rozluźnia się podczas połykania, umożliwiając przejście pokarmu do żołądka, a następnie kurczy się, aby zapobiec cofaniu się treści pokarmowej. Gdy mechanizm ten jest zaburzony, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą przedostawać się z powrotem do przełyku, powodując zgagę i inne objawy refluksu.

Do innych istotnych czynników ryzyka należą:

• choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, twardzina, zaburzenia hormonalne,
• nadużywanie alkoholu, które osłabia napięcie zwieracza i uszkadza śluzówkę przełyku,
• przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza:
  • doustnych środków antykoncepcyjnych,
  • leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca,
  • nadciśnieniu tętniczym,
  • przewlekłych chorobach płuc.
• przepuklina rozworu przełykowego – przemieszczenie górnej części żołądka do klatki piersiowej sprzyja cofaniu się treści pokarmowej do przełyku.

Kumulacja powyższych czynników może prowadzić do rozwoju choroby refluksowej przełyku (ChRP) i jej przewlekłego przebiegu, który wymaga diagnostyki i odpowiedniego leczenia.

Choroba refluksowa przełyku (ChRP) jest jednym z najczęstszych schorzeń układu pokarmowego. Objawy refluksu – takie jak zgaga czy cofanie treści żołądkowej – występują u około 20% populacji ogólnej co najmniej raz lub dwa razy w tygodniu.

Częstość występowania tej choroby wzrasta z wiekiem. W krajach europejskich szacuje się, że ChRP dotyczy od 8,8% do nawet 25,9% dorosłych. Zmiany te mogą być związane z czynnikami stylu życia, masą ciała oraz współistniejącymi chorobami przewlekłymi.

Kobiety i mężczyźni chorują na refluks z podobną częstością, jednak poważniejsze powikłania – takie jak zapalenie przełyku czy przełyk Barretta – obserwuje się częściej u mężczyzn.

Choroba refluksowa przełyku (ChRP) objawia się szeregiem dolegliwości, które mogą być typowe lub nietypowe. Do najczęstszych i najbardziej charakterystycznych symptomów należą:

• zgaga – uczucie pieczenia za mostkiem,
• kwaśne lub puste odbijania,
• uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku,
• nadkwasota i ból w górnej części jamy brzusznej.

Objawy te nasilają się szczególnie w pozycji leżącej (zwłaszcza na plecach), po spożyciu obfitych lub tłustych posiłków, przy pochylaniu się oraz podczas parcia (np. w toalecie).

Objawy alarmowe wymagające pilnej konsultacji lekarskiej

Niektóre symptomy refluksu mogą świadczyć o poważniejszych problemach zdrowotnych i wymagają szybkiej diagnostyki:

• zaburzenia połykania (dysfagia),
• ból podczas przełykania (odynofagia),
• niezamierzona utrata masy ciała,
• nawracające bóle brzucha w nocy (budzące ze snu),
• utrzymujące się wymioty,
• ślady krwi w wymiocinach lub stolcu (krwawienie z przełyku).

Nietypowe objawy refluksu

U części pacjentów refluks może objawiać się w sposób nietypowy, co utrudnia rozpoznanie choroby. Do takich symptomów należą:

• chrypka (szczególnie poranna),
• suchy kaszel,
• świszczący oddech,
• bóle w klatce piersiowej imitujące dolegliwości sercowe,
• uczucie „kluski” w gardle lub trudności z przełykaniem śliny.

Warto podkreślić, że choroba refluksowa przełyku może przebiegać bezobjawowo i być wykryta przypadkowo podczas badania endoskopowego.

ChRP ma charakter przewlekły i często występuje z okresami zaostrzeń oraz remisji. Nieleczony refluks o ciężkim przebiegu może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie przełyku, przełyk Barretta czy zwężenia przełyku, znacząco obniżając jakość życia pacjenta.

Modyfikacja stylu życia i diety

W przypadku występowania objawów refluksu, takich jak zgaga, odbijania czy cofanie się treści pokarmowej, pierwszym krokiem powinna być zmiana stylu życia – szczególnie nawyków żywieniowych. Zalecane działania to:

• spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej,
• unikanie jedzenia na 3 godziny przed snem,
• ograniczenie tłustych i mocno przyprawionych potraw,
• rezygnacja z napojów gazowanych, cytrusów, kawy i czekolady,
• rzucenie palenia papierosów i unikanie alkoholu.

Stosowanie leków dostępnych bez recepty

W łagodzeniu objawów mogą pomóc leki zobojętniające kwas żołądkowy dostępne bez recepty. Jednak nie należy ich stosować długotrwale bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Długie przyjmowanie takich preparatów może maskować poważniejsze problemy i prowadzić do efektów ubocznych.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Jeśli zmiana stylu życia i leczenie doraźne nie przynoszą poprawy, konieczna jest konsultacja lekarska. Szczególnie pilna wizyta jest wskazana w przypadku występowania tak zwanych objawów alarmowych:

• zaburzenia połykania (dysfagia),
• ból podczas połykania (odynofagia),
• niezamierzona utrata masy ciała,
• bóle brzucha w nocy (budzące ze snu),
• wymioty lub krwawienie z przełyku.

Warto pamiętać, że objawy refluksu mogą przypominać symptomy choroby niedokrwiennej serca. Dlatego w razie wątpliwości należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, który zleci odpowiednie badania diagnostyczne i wdroży właściwe leczenie.

Proces diagnostyczny choroby refluksowej przełyku rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego. Lekarz zapyta o:

• charakter i częstotliwość objawów,
• ich czas trwania oraz czynniki nasilające,
• występowanie innych schorzeń,
• aktualnie stosowane leki i suplementy diety.

Jeśli zgłaszane objawy refluksu nie są związane z objawami alarmowymi (np. ból przy połykaniu, utrata masy ciała), lekarz najczęściej zaleca:

• zmianę stylu życia i diety,
• terapię próbną inhibitorami pompy protonowej (IPP), takimi jak omeprazol – zwykle przez okres 8 tygodni.

Co jeśli leczenie nie przynosi efektów?

Podczas wizyty kontrolnej lekarz oceni skuteczność leczenia. Jeśli objawy nie ustąpią lub nasilą się, może skierować pacjenta na dalsze badania diagnostyczne:

• gastroskopia – endoskopowe badanie przełyku, żołądka i dwunastnicy,
• 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku,
• manometria przełyku – badanie oceniające motorykę przełyku,
• inne badania zależne od podejrzewanej przyczyny objawów.

Gastroskopia przy objawach alarmowych

W przypadku wystąpienia objawów alarmowych (np. zaburzeń połykania, krwawień, nocnych bólów brzucha), lekarz od razu skieruje pacjenta na gastroskopię. Podczas tego badania:

• elastyczny aparat wprowadza się przez gardło do przełyku i żołądka,
• możliwe jest pobranie wycinków błony śluzowej do analizy histopatologicznej,
• ocenia się bezpośrednio zmiany zapalne, nadżerki, owrzodzenia czy obecność przełyku Barretta.

Gastroskopia trwa zwykle 20–30 minut, wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym i nie wymaga hospitalizacji. Na podstawie wyników badania lekarz zaplanuje dalsze leczenie lub dodatkową diagnostykę.

Choroba refluksowa przełyku (GERD) to przewlekłe schorzenie wymagające długoterminowego leczenia. Celem terapii jest złagodzenie objawów, poprawa jakości życia oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak zapalenie przełyku czy przełyk Barretta.

Leczenie farmakologiczne

Podstawą leczenia są inhibitory pompy protonowej (IPP), które zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego i ułatwiają gojenie się błony śluzowej przełyku. Do najczęściej stosowanych leków należą:

• omeprazol
• esomeprazol
• pantoprazol
• lanzoprazol
• rabeprazol

Leczenie zazwyczaj trwa około 8 tygodni, a w razie potrzeby dawkę można podwoić lub stosować terapię długoterminową. W przypadku braku poprawy lekarz może:

• dodać antagonistę receptora H₂ (np. famotydynę),
• zalecić leki zobojętniające kwas solny (np. z grupy preparatów z węglanem wapnia czy glinu),
• wprowadzić leki osłaniające błonę śluzową (np. sukralfat),
• stosować leki prokinetyczne poprawiające motorykę przewodu pokarmowego (np. itopryd, metoklopramid).

Leczenie w ciąży

U kobiet w ciąży preferowane jest leczenie niefarmakologiczne – zmiana diety i stylu życia, unikanie pozycji leżącej po posiłkach, jedzenie małych porcji. Leki można stosować tylko po konsultacji z lekarzem, z zachowaniem ostrożności.

Leczenie operacyjne

Jeśli leczenie farmakologiczne w maksymalnych dawkach nie przynosi oczekiwanych rezultatów lub pacjent nie toleruje leków, rozważa się leczenie chirurgiczne. Najczęściej wykonywaną procedurą jest:

• fundoplikacja metodą Nissena – operacja polegająca na wzmocnieniu mechanizmu zwieracza przełyku poprzez owinięcie górnej części żołądka wokół dolnego odcinka przełyku.

Zabieg ten może być wykonywany laparoskopowo i znacząco redukuje objawy refluksu, jednak kwalifikacja do operacji wymaga dokładnej diagnostyki.

Skuteczne leczenie refluksu wymaga indywidualnego podejścia. Terapia powinna łączyć zmianę stylu życia, odpowiednie leczenie farmakologiczne oraz – w razie potrzeby – interwencję chirurgiczną. W razie wątpliwości i utrzymujących się objawów, należy skonsultować się z lekarzem gastrologiem.

Choroba refluksowa przełyku (GERD) to schorzenie przewlekłe, które zazwyczaj przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Choć nie zagraża bezpośrednio życiu, może znacząco obniżać komfort codziennego funkcjonowania, dlatego wymaga odpowiedniego leczenia i monitorowania.

Całkowite wyleczenie refluksu jest możliwe u niektórych pacjentów, szczególnie jeśli objawy mają łagodny charakter i dobrze reagują na zmianę stylu życia oraz leczenie farmakologiczne. W praktyce jednak większość pacjentów wymaga leczenia podtrzymującego – zwykle w postaci minimalnej skutecznej dawki inhibitorów pompy protonowej (IPP), które skutecznie łagodzą objawy.

Rokowania i powikłania

Rokowanie w przypadku łagodnego przebiegu refluksu jest dobre, ale nieleczona lub źle kontrolowana choroba może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• zwężenie przełyku,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• rak gruczołowy przełyku.

Przełyk Barretta – stan przedrakowy

U około 10% pacjentów z przewlekłym refluksem rozwija się tzw. przełyk Barretta – stan, w którym komórki błony śluzowej przełyku ulegają przekształceniu. Jest to zmiana przedrakowa, dlatego osoby z tym rozpoznaniem powinny być regularnie monitorowane poprzez endoskopię z biopsją.

Ryzyko transformacji przełyku Barretta w raka przełyku szacuje się na około 0,5% rocznie, dlatego odpowiednio wczesna diagnoza i kontrola pozwalają na skuteczną interwencję.

Choć całkowite wyleczenie refluksu nie zawsze jest możliwe, odpowiednie leczenie i styl życia pozwalają na skuteczną kontrolę objawów oraz zmniejszenie ryzyka powikłań. Kluczem do sukcesu jest stała opieka lekarska, monitorowanie zmian oraz indywidualnie dobrana terapia.

Po zakończeniu terapii choroby refluksowej przełyku kluczowe jest utrzymanie zdrowych nawyków żywieniowych oraz unikanie czynników mogących sprzyjać nawrotom objawów. Należy szczególnie zwrócić uwagę na leki, które mogą obniżać ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku – dotyczy to m.in. leków stosowanych w leczeniu choroby niedokrwiennej serca oraz nadciśnienia tętniczego.

Kontrola po leczeniu

Kontrolna gastroskopia po zakończonym leczeniu może być zalecona przez lekarza w przypadku:

• zaawansowanej postaci choroby refluksowej,
• stwierdzonych powikłań (np. nadżerki, wrzody, zwężenie przełyku),
• utrzymujących się objawów pomimo leczenia.

Monitorowanie przełyku Barretta

U pacjentów z rozpoznanym przełykiem Barretta konieczne jest regularne monitorowanie endoskopowe, ze względu na zwiększone ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. Podczas gastroskopii lekarz pobiera wycinki błony śluzowej do badań histopatologicznych, które pozwalają ocenić ewentualne zmiany przednowotworowe.

Regularne badania kontrolne oraz ścisła współpraca z gastroenterologiem pozwalają na wczesne wykrycie zmian i szybkie wdrożenie leczenia – co znacznie poprawia rokowania.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby refluksowej przełyku (GERD), warto wprowadzić do codziennego życia kilka prostych, ale skutecznych zmian. Kluczowe znaczenie mają:

• Rzucenie palenia – nikotyna osłabia działanie dolnego zwieracza przełyku, co sprzyja cofaniu się treści żołądkowej.
• Ograniczenie spożycia alkoholu i kawy – oba te napoje mogą pobudzać wydzielanie kwasu żołądkowego i wpływać negatywnie na motorykę przewodu pokarmowego.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała – nadwaga i otyłość zwiększają ciśnienie w jamie brzusznej, co może prowadzić do refluksu.
• Zdrowa dieta – unikanie tłustych, pikantnych potraw, czekolady, cytrusów i napojów gazowanych może złagodzić dolegliwości i zmniejszyć ryzyko nawrotu objawów.
• Regularne posiłki w małych porcjach – jedzenie mniejszych, ale częstszych posiłków pomaga ograniczyć rozciąganie żołądka i zmniejszyć ryzyko cofania się treści pokarmowej.
• Unikanie jedzenia tuż przed snem – ostatni posiłek należy spożyć co najmniej 2–3 godziny przed położeniem się do łóżka.

Wprowadzenie tych zmian może nie tylko zapobiec rozwojowi refluksu, ale również złagodzić jego objawy u osób już zmagających się z chorobą.