Nadczynność tarczycy polega na nadmiernym wydzielaniu hormonów przez tarczycę. Jest to niewielki gruczoł znajdujący się u podstawy szyi, który reguluje funkcje większości tkanek oraz metabolizm organizmu.

Kontrolę nad czynnością tarczycy zapewnia przysadka mózgowa poprzez uwalnianie hormonu tyreotropowego (TSH), stymulującego produkcję hormonów T3 i T4. Tkanki tarczycy oraz przysadki są ze sobą ściśle powiązane, działając na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, gdzie podwyższone stężenie hormonów tarczycy powoduje zmniejszenie uwalniania TSH, a niedobór hormonów prowadzi do zwiększonej produkcji TSH.

Najczęstszymi przyczynami nadczynności tarczycy są choroba Gravesa i Basedowa oraz guzki tarczycy, takie jak wole guzkowe toksyczne lub guz autonomiczny tarczycy. Rzadsze przyczyny to podostre zapalenie tarczycy oraz zapalenie tarczycy po porodzie.

Nadczynność gruczołu tarczycy jest powszechnym problemem w dziedzinie endokrynologii; występuje u około 1-2% dorosłych mieszkańców Polski. Najczęściej dotyka kobiet między 20. a 40. rokiem życia, rzadziej występuje u dzieci.

Główne symptomy sugerujące nadczynność tarczycy to uczucie ciepła, zwiększone pocenie się, nerwowość, drżenie rąk, utrata wagi pomimo zwiększonego apetytu, częstsze oddawanie stolca/biegunka, przyspieszone tętno, uczucie kołatania serca, osłabienie mięśni, wypadanie włosów, objawy oczne - wytrzeszcz, podwójne widzenie, obrzęk i zaczerwienienie powiek lub spojówek.

Zaburzenia miesiączkowania, niepłodność także mogą się pojawić. Zakres objawów może się różnić u poszczególnych pacjentów, a u osób starszych mogą być one mniej wyraźne. U nich mogą dominować osłabienie oraz problemy z układem krążenia - migotanie przedsionków, objawy niewydolności serca.

Osoba, u której pojawiły się objawy sugerujące nadczynność tarczycy, powinna skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który po dokładnym badaniu (po zebraniu wywiadu i przeprowadzeniu badania) podejmie decyzję o konieczności sprawdzenia poziomu hormonu TSH we krwi.

Badanie to polega na pobraniu próbki krwi, niekoniecznie na czczo. W sytuacji bardzo poważnej nadczynności tarczycy konieczne jest natychmiastowe skierowanie pacjenta do szpitala.

Aby potwierdzić nadczynność tarczycy, należy przeprowadzić badania hormonalne. Pierwsze badanie oceniające funkcję tarczycy (stężenie TSH we krwi) może być zlecone przez lekarza rodzinnego. Jeśli wynik będzie nieprawidłowy, konieczne jest zmierzenie poziomu wolnych hormonów tarczycy (FT4 i/lub FT3). Nadczynność tarczycy jest diagnozowana, gdy obniżone stężenie TSH towarzyszy podwyższonemu stężeniu FT4 i/lub FT3 we krwi.

Po zdiagnozowaniu nadczynności tarczycy lekarz będzie starał się określić jej przyczynę, co ma znaczenie przy wyborze metody leczenia. W tym celu pomocne są różne badania, takie jak:

• USG tarczycy: pozwala na wykrycie zmian ogniskowych w tarczycy, na przykład w przypadku wola guzkowego lub w przypadku choroby Gravesa i Basedowa - na obniżoną echogeniczność
• badania przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, zwłaszcza przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR): zwiększone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa
• biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC) tarczycy - wykonywaną w przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych w tarczycy (np. guzków tarczycy)
• scyntygrafię tarczycy, która jest wykonywana w określonych sytuacjach.

Istnieje wiele metod radzenia sobie z nadczynnością tarczycy, a wybór najlepszej zależy od wielu czynników, takich jak przyczyna choroby, stopień jej zaawansowania czy wiek pacjenta. W zależności od sytuacji, lekarz może zdecydować się na zastosowanie farmakoterapii, terapii jodem promieniotwórczym lub leczenia operacyjnego.

Warto pamiętać, że leczenie nadczynności tarczycy jest niezwykle istotne, ponieważ nieleczona choroba może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zaburzenia rytmu serca, osteoporoza czy przełom tarczycowy. Dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich, regularne przyjmowanie leków i systematyczne kontrole lekarskie.

Całkowite wyleczenie nadczynności tarczycy, czyli brak konieczności przyjmowania leków związanych z tarczycą, zależy głównie od przyczyny choroby.

Po leczeniu jodem promieniotwórczym lub po usunięciu tarczycy często występuje niedoczynność tarczycy, która wymaga stałego leczenia preparatami tyroksyny do końca życia.

Po zakończeniu terapii nadczynności tarczycy, pacjent potrzebuje stałej opieki medycznej. Konieczna jest regularna kontrola hormonalna (TSH we krwi) oraz badanie USG tarczycy. Istnieje ryzyko nawrotu nadczynności tarczycy, powstania wola guzkowego lub rozwinięcia niedoczynności tarczycy nawet po długim czasie od zakończenia leczenia. W przypadku konieczności przyjmowania doustnych preparatów hormonów tarczycy z powodu niedoczynności, należy regularnie brać leki i kontrolować skuteczność terapii.

W celu promocji zdrowego trybu życia zaleca się regularne spożycie odpowiedniej ilości jodu w diecie. W Polsce, dzięki obowiązkowi jodowania soli kuchennej, większość ludzi dostarcza organizmowi niezbędną ilość tego pierwiastka. Dodatkowo, zgodnie z programami profilaktycznymi, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod, takich jak ryby morskie, oraz suplementację jodem u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. Wprowadzenie odpowiedniej ilości jodu zmniejsza ryzyko wystąpienia wola miąższowego oraz guzków tarczycy, co może prowadzić do nadczynności tarczycy w przypadku wystąpienia guzków tarczycy.

Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie tarczycy jest rzucenie palenia papierosów. Istnieje udowodniony związek pomiędzy paleniem papierosów a ryzykiem rozwoju guzków tarczycy oraz nadczynności tarczycy.

Choroby autoimmunologiczne tarczycy, takie jak choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. Choć nie można wpłynąć na genetyczne predyspozycje, osoby z rodzinami obciążonymi tego typu schorzeniami powinny informować lekarzy o tym fakcie, aby unikać leków mogących zaostrzyć przebieg choroby.