Jęczmień, zwany również hordeolum, to infekcja powiek spowodowana zaczopowaniem mieszka włosowego rzęsy i zakażeniem gruczołów łojowych Zeissa lub gruczołów rzęskowych Molla. Może występować jako zewnętrzny jęczmień, gdy dotyczy gruczołów rzęskowych, lub jako wewnętrzny jęczmień, gdy rozwija się w gruczołach tarczkowych Meiboma.

Gruczoły tarczkowe Meiboma znajdujące się w głębi powieki produkują oleistą wydzielinę. Zapalenie tych gruczołów lub ich dysfunkcja może prowadzić do zablokowania odpływu wydzieliny i wtórnego zakażenia.

Większość przypadków jęczmienia spowodowana jest przez infekcje gronkowcami lub inne patogeny.

Do czynników ryzyka rozwoju jęczmienia należą:

• zaburzenia pracy gruczołów Meiboma
• przewlekłe zapalenie brzegów powiek
• trądzik różowaty.

Jęczmienie częściej występują u osób cierpiących na cukrzycę oraz u osób z łojotokiem lub łojotokowym zapaleniem skóry.

Niejasne jest, jak często występuje jęczmień, ale w praktyce medycznej i życiu codziennym jest to dość powszechne zjawisko. Jęczmienie spotyka się częściej u dorosłych niż u dzieci.

Może to być spowodowane większym stężeniem hormonów męskich, zwiększoną lepkością wydzieliny łojowej oraz częstszym występowaniem jęczmienia u dorosłych zapaleniem gruczołów Meiboma i trądzikiem różowatym. Wiek częstszego występowania jęczmienia to zazwyczaj 3.–5. dekada życia.

Rozpoznanie jęczmienia ustala się na podstawie wywiadu i badania klinicznego, zazwyczaj przy użyciu lampy szczelinowej. Lekarz szczegółowo przegląda powiekę, gałkę oczną i otaczające tkanki oczodołu. W trakcie badania ocenia obecność ograniczonego obrzęku, zaczerwienienia, tkliwości i guzka, czasami z widocznym ropnym czopem pod skórą. Jeśli jęczmienia nie można dostrzec gołym okiem, można go wykryć przez dotyk. Podczas badania należy zwrócić uwagę na ewentualne cechy trądziku różowatego. Podwyższona temperatura ciała oraz powiększenie węzłów chłonnych mogą wskazywać na obecność choroby ogólnej. W takich przypadkach należy rozważyć możliwość zapalenia tkanek oczodołu. Zazwyczaj nie są przeprowadzane badania laboratoryjne w celu potwierdzenia diagnózy, ponieważ przydatność kliniczna posiewów jest bardzo ograniczona.

Jęczmień manifestuje się bolesnym, miejscowym obrzękiem powieki oraz występowaniem bolesnego guzka zapalnego, któremu towarzyszy zaczerwienienie. Czasami pierwszym objawem może być ogólny obrzęk i zaczerwienienie całej powieki, które stopniowo ogranicza się do mniejszego obszaru. W bardzo rzadkich sytuacjach infekcja obejmuje całą powiekę. Jęczmień może występować pojedynczo lub wielokrotnie, jedno- lub obustronnie. Często pacjenci zgłaszają, że mieli podobne infekcje okolic oka w przeszłości. Ważne jest, że jęczmień nie wpływa negatywnie na zdolność widzenia.

Podstawą terapii są ciepłe okłady i masaż, uzupełnione miejscowym podawaniem antybiotyków. W przypadku jęczmienia zaleca się aplikację ciepłych okładów cztery razy dziennie przez 10–15 minut. Można również rozgrzewać jęczmień poprzez przyłożenie ciepłego kompresu lub małego pojemnika z ciepłą wodą lub jajkiem na powiekę. Towarzyszący temu masaż można wykonywać palcem, brzegiem pojemnika lub innym przedmiotem.

Mimo powszechnej opinii nie ma jednoznacznych dowodów na to, że stosowane kosmetyki powodują lub pogłębiają jęczmień, jednak rozważenie zerwania z używanym dotychczas opakowaniem kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu może być wskazane, ponieważ mogą być one zakażone.

Skuteczność leczenia jęczmienia poprzez pocieranie złotą obrączką wynika nie z materiału, z którego jest wykonana, ale z faktu, że masaż ten prowadzi do odblokowania zamkniętych ujść gruczołów. Masaż zawsze powinien być wykonywany w kierunku porów gruczołów, czyli w górnej powiece z góry na dół, a w dolnej – od dołu do góry.

Nie zaleca się samodzielnego wyciskania ani nakłuwania jęczmienia. Taka interwencja może jedynie pogorszyć stan powieki. Jeśli jęczmień dotyczy mieszka włosowego rzęsy, można ją usunąć, ale należy to zrobić delikatnie, za pomocą czystej pęsety. Mechaniczne otwarcie jęczmienia jest zabiegiem, który może być wykonany wyłącznie przez lekarza.

Jeśli po 2–3 dniach leczenia zachowawczego (takich jak ciepłe okłady i masaż) nie zauważysz żadnej poprawy, konieczne jest skonsultowanie się z okulistą.

Pilna wizyta u okulisty jest zalecana w przypadku:

• obrzęku całego oka (nie tylko powiek) i/lub pojawienia się sinoczerwonej obwódki wokół rogówki (czyli zadrażnienia rzęskowego/głębokiego)
• zaburzeń widzenia
• wypadania rzęs towarzyszącego pogrubieniu powieki
• pojawienia się gorączki
• powiększenia i tkliwości regionalnych węzłów chłonnych.

Otwarcie mechaniczne jęczmienia przyspiesza proces gojenia. Gdy jęczmień dotyczy mieszka włosowego rzęsy, istnieje możliwość delikatnego wyrwania go, co prowadzi do otwarcia jęczmienia. Wykonanie nacięć jęczmienia powinno być zarezerwowane jedynie dla lekarza.

Ważne jest zastosowanie okładów rozgrzewających i masażu. Stosuje się miejscowo antybiotyki w postaci kropli do oczu lub maści.

W przypadku wystąpienia gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów uogólnionego zakażenia, podejrzewa się bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpoczyna antybiotykoterapię ogólną. U dzieci może być konieczna hospitalizacja.

Jęczmień na powiece zazwyczaj ogranicza się samoczynnie. W większości przypadków jęczmienie pękają samoistnie w ciągu 1-2 tygodni. Często goją się bez pozostawiania blizn.

Najczęstszym komplikacją po jęczmieniu jest jego przekształcenie w postać przewlekłą. Wtedy tworzy się gradówka powodująca estetyczne deformacje powieki i pojawienie się bezbolesnego guzka.

Rokowanie w przypadku standardowych jęczmieni jest pozytywne. Zazwyczaj goją się one bez pozostawiania blizn. Mogą jednak pojawić się nawroty choroby. Jęczmienie mogą powracać nawet przy odpowiednio prowadzonym leczeniu, zwłaszcza jeśli osoby z zapaleniem brzegów powiek nie dbają odpowiednio o higienę. Zapalenie brzegów powiek jest stanem, który zazwyczaj nie daje się trwale wyleczyć, podobnie jak łojotok czy trądzik różowaty, będące często jego przyczyną. Osoby z trądzikiem różowatym wymagają opieki dermatologicznej.

Przyczyną powstawania jęczmienia jest zazwyczaj przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Aby zapobiegać nawrotom i skutecznie leczyć jęczmień, konieczna jest odpowiednia higiena brzegów powiek. Należy unikać dotykania powiek brudnymi rękami.

Regularna higiena brzegów powiek polega na:

• codziennym rozgrzewaniu powiek za pomocą okładów o odpowiedniej temperaturze (aby upłynnić zalegającą wydzielinę)
• masażu powiek i delikatnym uciskaniu (aby usunąć wydzielinę z gruczołów)
• oczyszczaniu brzegów powiek za pomocą specjalnych hipoalergicznych chusteczek dostępnych w aptekach bez recepty (np. Blephaclean) lub wacików nasączonych odpowiednim płynem (np. Blephasol)

W przypadku infekcji oczu konieczne jest zaprzestanie noszenia soczewek kontaktowych.