Migrena to przewlekła choroba mózgu, w której występują nawracające napady bólu głowy połączone często z nadwrażliwością na światło i dźwięk, nudnościami oraz wymiotami. Współcześnie dysponujemy skutecznymi lekami na migrenę – zarówno takimi, które przerywają ostry napad, jak i tymi, które zmniejszają częstość i nasilenie napadów. Poniżej znajdziesz ekspercki, ale przystępny przegląd leków stosowanych w migrenie, ich wskazań, mechanizmów działania, potencjalnych działań niepożądanych i zasad bezpiecznego stosowania.

Cele leczenia migreny i podział leków

Skuteczny plan leczenia migreny ma zwykle dwa filary:

• Leczenie doraźne – leki przyjmowane na początku napadu, aby szybko przerwać lub istotnie złagodzić ból i objawy towarzyszące (nudności, światłowstręt).
• Leczenie profilaktyczne (prewencyjne) – leki przyjmowane regularnie, aby zmniejszyć liczbę dni z migreną, obniżyć nasilenie napadów i poprawić jakość życia.

Dobór terapii może być stopniowy (eskalacja od leków najprostszych do bardziej specyficznych) lub zindywidualizowany (od razu zastosowanie leków specyficznych u osób z ciężkimi napadami). Kluczowe jest działanie wcześnie w napadzie, unikanie nadużywania leków oraz dopasowanie terapii do chorób współistniejących i preferencji pacjenta.

Leczenie doraźne napadu migreny: jakie leki przepisuje się najczęściej?

Nieswoiste leki przeciwbólowe: NLPZ i paracetamol

U wielu osób lekkie i umiarkowane napady migreny udaje się opanować lekami przeciwbólowymi dostępnymi bez recepty lub na receptę:

• NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne): ibuprofen, naproksen, diklofenak. Działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Często zalecane jako pierwsza linia w mniej nasilonych napadach.
• Paracetamol – działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. U części chorych skuteczny, zwłaszcza przy łagodniejszych napadach lub w skojarzeniu (np. z kofeiną).

Wybór konkretnego preparatu zależy od tolerancji i przeciwwskazań (np. choroba wrzodowa, niewydolność nerek czy wątroby). W napadzie z silnymi nudnościami tabletki mogą działać słabiej z powodu upośledzonego opróżniania żołądka – w takich przypadkach lekarz może zalecić wsparcie lekiem przeciwwymiotnym lub formy nie wymagające połykania (roztwory, czopki, aerozol).

Leki przeciwwymiotne

Nudności i wymioty to część obrazu migreny i mogą znacznie utrudniać wchłanianie leków. W praktyce stosuje się m.in.:

• Metoklopramid – zmniejsza nudności i przyspiesza opróżnianie żołądka, co poprawia skuteczność leków doustnych.
• Domperidon – alternatywa u części chorych; wymaga uwagi ze względu na ryzyko wydłużenia QT i interakcji.
• Inne neuroleptyki przeciwwymiotne dobierane indywidualnie przez lekarza.

Lek przeciwwymiotny można przyjąć na początku napadu, zwłaszcza gdy masz tendencję do nudności lub wymiotów.

Triptany – leki specyficzne w migrenie

Triptany to leki zaprojektowane specjalnie do przerywania napadów migreny. Działają na receptory serotoninowe (5-HT1B/1D), zmniejszając neurogenne zapalenie i rozszerzenie naczyń w oponach mózgowych. Najczęściej przepisywane triptany to: sumatryptan, ryzatryptan, zolmitryptan, eletryptan, almotryptan, naratryptan, frowatryptan.

Dostępne są różne formy podania: tabletki, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej (ODT), aerozole donosowe, a w ciężkich napadach – zastrzyki podskórne (np. sumatryptan). Wybór zależy od nasilenia napadu, szybkości jego narastania i objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Bezpieczeństwo i przeciwwskazania:

• Triptany są na ogół dobrze tolerowane; typowe, przemijające działania niepożądane to uczucie ciężaru/ucisku w klatce piersiowej, mrowienia, zaczerwienienie, senność.
• Przeciwwskazania obejmują m.in. chorobę niedokrwienną serca, niektóre choroby naczyń, niekontrolowane nadciśnienie, przebyte udary, a także migrenę hemiplegiczną czy z aurą pniu mózgu (wg charakterystyki produktów).
• Uwaga na interakcje z niektórymi lekami przeciwdepresyjnymi (SSRI/SNRI/MAO-I) – ryzyko zespołu serotoninowego jest niewielkie, ale wymaga czujności i konsultacji z lekarzem.

Gepanty w leczeniu doraźnym (antagoniści CGRP)

Gepanty to nowsza grupa leków blokujących receptor CGRP (peptydu związanego z genem kalcytoniny), kluczowego mediatora bólu migrenowego. Do tej grupy należą m.in. rimegepant i ubrogepant w leczeniu doraźnym. Charakteryzują się brakiem działania skurczowego na naczynia (w przeciwieństwie do triptanów), co czyni je opcją dla osób z przeciwwskazaniami naczyniowymi do triptanów. W Unii Europejskiej rimegepant jest zarejestrowany zarówno do leczenia napadów, jak i profilaktyki; dostępność i refundacja zależą od kraju.

Ditany (agonista 5-HT1F): lasmiditan

Lasmiditan działa na receptor 5-HT1F; nie kurczy naczyń, dlatego może być opcją u chorych z przeciwwskazaniami naczyniowymi. Potrafi powodować senność i zawroty głowy – często zaleca się unikanie prowadzenia pojazdów po przyjęciu dawki. Obecnie dostępność różni się w zależności od kraju; w Europie nie wszędzie jest zarejestrowany.

Alkaloidy sporyszu (ergotaminy, dihydroergotamina)

Starsza grupa leków, obecnie stosowana rzadziej ze względu na profil działań niepożądanych i interakcji. Dihydroergotamina bywa stosowana donosowo lub parenteralnie w ciężkich, przedłużających się napadach (status migrainosus), zwykle w warunkach szpitalnych. Ze względu na ryzyko skurczu naczyń, liczne przeciwwskazania i interakcje są to leki „drugiego wyboru”.

Kofeina i leki złożone

Kofeina może nasilać działanie leków przeciwbólowych i zmniejszać senność napadową, ale jej nadużywanie sprzyja bólom z odbicia. Preparaty złożone (np. paracetamol + kofeina) mogą być pomocne doraźnie, jednak zaleca się ostrożność i unikanie regularnego stosowania.

Czego unikać?

• Opioidy i leki z barbituranami nie są zalecane w migrenie – słaba skuteczność, wysokie ryzyko uzależnienia i bólów z nadużywania leków (MOH).
• Przewlekłe lub zbyt częste sięganie po doraźne leki przeciwbólowe zwiększa ryzyko MOH – zobacz sekcję o nadużywaniu leków.

Leczenie profilaktyczne migreny: kiedy i jakie leki się przepisuje?

Leczenie profilaktyczne rozważa się, gdy:

• masz ≥4 dni z migreną w miesiącu lub napady są bardzo nasilone/utrudniające funkcjonowanie,
• leczenie doraźne jest nieskuteczne lub przeciwwskazane,
• występują działania niepożądane lub ryzyko MOH,
• w migrenie przewlekłej (≥15 dni bólu głowy/mies., z czego ≥8 to migrenowe) – profilaktyka jest standardem.

Celem jest zmniejszenie liczby dni migrenowych o ≥50% (lub ≥30% w migrenie przewlekłej), ograniczenie nasilenia napadów i poprawa jakości życia w ciągu 8–12 tygodni od wdrożenia terapii.

Klasyczne leki profilaktyczne

• Beta-adrenolityki (np. propranolol, metoprolol) – o ugruntowanej skuteczności. Przydatne u osób z nadciśnieniem lub tachykardią. Przeciwwskazane m.in. w astmie i niektórych zaburzeniach przewodzenia.
• Leki przeciwpadaczkowe: topiramat (często wybierany; może sprzyjać spadkowi masy ciała, ale powodować mrowienia, zaburzenia koncentracji) oraz kwas walproinowy (ograniczenia u kobiet w wieku rozrodczym z powodu teratogenności).
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: amitryptylina – skuteczna zwłaszcza, gdy współistnieją bezsenność, napięciowy ból głowy lub nadwrażliwość trzewna; może powodować senność, suchość w ustach.
• Antagoniści kanałów wapniowych: flunaryzyna – stosowana w części krajów europejskich; działania niepożądane mogą obejmować przyrost masy ciała i senność.
• Inne opcje dobierane indywidualnie (np. wenlafaksyna) w zależności od obrazu klinicznego i chorób współistniejących.

W profilaktyce klasycznej istotne jest stopniowe wprowadzanie i powolna titracja dawki, aby zminimalizować działania niepożądane. Ocena skuteczności po ok. 8–12 tygodniach. Po 6–12 miesiącach poprawy można rozważyć próbę odstawienia pod kontrolą lekarza.

Nowoczesne terapie ukierunkowane na CGRP

Przełomem w profilaktyce migreny są leki celujące w szlak CGRP:

• Przeciwciała monoklonalne anty-CGRP lub anty-receptorowe: erenumab (anty-CGRP-R), fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab. Podawane zwykle raz w miesiącu (eptinezumab – dożylnie co 3 miesiące). Dobra tolerancja; najczęstsze działania niepożądane to odczyny w miejscu wstrzyknięcia, zaparcia (szczególnie erenumab), sporadycznie wzrost ciśnienia – wymaga monitorowania.
• Gepanty w profilaktyce: atogepant (codziennie) oraz rimegepant (co drugi dzień) – doustne inhibitory receptora CGRP. Mogą być opcją dla osób preferujących tabletki lub z przeciwwskazaniami do przeciwciał. Dostępność i refundacja zależą od kraju; w UE atogepant i rimegepant uzyskały rejestrację do profilaktyki migreny.

W wielu krajach Europy przeciwciała anty-CGRP są refundowane w programach lekowych u pacjentów, u których standardowa profilaktyka była nieskuteczna lub nietolerowana (kryteria różnią się lokalnie). Skuteczność i bezpieczeństwo tych terapii potwierdzono w badaniach i praktyce klinicznej.

Toksyna botulinowa typu A (onabotulinumtoxinA)

W migrenie przewlekłej toksyna botulinowa typu A, podawana w cyklu zastrzyków co 12 tygodni według protokołu PREEMPT, redukuje liczbę dni bólu głowy i poprawia jakość życia. Zabieg wykonuje przeszkolony lekarz. Działania niepożądane obejmują m.in. przejściowe osłabienie mięśni karku czy ból w miejscu wstrzyknięcia.

Rola stylu życia i wsparcie niefarmakologiczne

Choć artykuł skupia się na lekach, warto pamiętać, że regularny sen, posiłki, nawodnienie, aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne oraz identyfikacja i unikanie osobistych wyzwalaczy mogą istotnie poprawić wyniki leczenia. W częściach przypadków pomocne bywają suplementy (np. magnez, ryboflawina), ale ich stosowanie omów z lekarzem.

Szczególne sytuacje: ciąża i karmienie piersią, migrena miesiączkowa, dzieci i młodzież

Ciąża i karmienie piersią

Leczenie migreny w ciąży wymaga szczególnej ostrożności. Zasada ogólna: stosować jak najmniej leków, w możliwie najniższych skutecznych dawkach i po dokładnej konsultacji z lekarzem. W praktyce rozważa się m.in. paracetamol, a w niektórych sytuacjach wybrane triptany (np. sumatryptan) – decyzję zawsze podejmuje lekarz po analizie korzyści i ryzyka. Unika się ergotamin i wielu leków profilaktycznych (np. kwas walproinowy, topiramat u kobiet w wieku rozrodczym bez skutecznej antykoncepcji). W laktacji dobór leków jest indywidualny; część leków (w tym niektóre triptany) ma korzystny profil – wymagaj to potwierdzenia w aktualnych wytycznych i konsultacji.

Migrena miesiączkowa

U części kobiet napady skupiają się wokół menstruacji. Skuteczna bywa mini-profilaktyka (krótkie podawanie leku wokół miesiączki), np. z użyciem niektórych triptanów lub NLPZ; schemat ustala lekarz. Wybór antykoncepcji u kobiet z migreną z aurą wymaga ostrożności: doustne estrogeny kombinowane zwiększają ryzyko powikłań naczyniowych – decyzje podejmuje się po ocenie ryzyka (wiek, palenie tytoniu, nadciśnienie, aura).

Dzieci i młodzież

W młodszych grupach wiekowych stosuje się ograniczony zestaw leków o potwierdzonym bezpieczeństwie (m.in. ibuprofen, paracetamol; w wybranych przypadkach – wybrane triptany w określonych formach). Profilaktykę dobiera się indywidualnie, często z naciskiem na niefarmakologiczne interwencje i edukację. Rodzice/opiekunowie powinni ściśle współpracować z pediatrą/neurologiem dziecięcym.

Nadużywanie leków przeciwbólowych (MOH): jak uniknąć błędnego koła

Medication-overuse headache (MOH) to ból głowy z nadużywania leków. Rozwija się, gdy leki doraźne stosuje się zbyt często – ból staje się wtedy coraz częstszy, a leki działają słabiej.

Ogólne progi ryzyka (szczegóły potwierdź z lekarzem):

• ≥10 dni/miesiąc dla triptanów, ergotamin, leków opioidowych i preparatów złożonych,
• ≥15 dni/miesiąc dla prostych leków przeciwbólowych (np. paracetamol, pojedyncze NLPZ).

Zapobieganie MOH obejmuje wdrożenie skutecznej profilaktyki, stosowanie doraźnych leków możliwie rzadko i prowadzenie dzienniczka bólów głowy. Jeśli podejrzewasz MOH, nie odstawiaj leków samodzielnie – skonsultuj się z lekarzem w celu bezpiecznego planu redukcji.

Jak lekarz dobiera terapię na migrenę?

Leczenie migreny jest szyte na miarę. Lekarz weźmie pod uwagę:

• Charakter napadów: częstość, nasilenie, czas trwania, objawy towarzyszące, aura, szybkość narastania.
• Choroby współistniejące: np. nadciśnienie (sprzyja wyborowi beta-blokera), astma (przeciwwskazanie do części beta-blokerów), depresja/lęk (amitryptylina/wenlafaksyna), otyłość (topiramat może sprzyjać spadkowi masy ciała), zaparcia (ostrożność z erenumabem), choroby sercowo-naczyniowe (przeciwwskazania do triptanów/ergotamin).
• Preferencje i styl życia: tabletki vs iniekcje, aerozole, szybkość działania, profil działań niepożądanych, planowanie ciąży.
• Dotychczasowe odpowiedzi na leki i tolerancję.

Warto przynieść na wizytę dzienniczek bólów głowy i listę wszystkich przyjmowanych leków (także ziołowych/suplementów), by ocenić możliwe interakcje.

FAQ: najczęstsze pytania o leki na migrenę

Czy triptany są bezpieczne?

U większości pacjentów tak – stosowane zgodnie z zaleceniami są skuteczne i dobrze tolerowane. Nie są jednak dla wszystkich (przeciwwskazania naczyniowe). Lekarz oceni ryzyko i ewentualne interakcje z innymi lekami.

Kiedy rozważyć profilaktykę?

Jeśli masz częste (zwykle ≥4 dni/miesiąc) lub bardzo ciężkie napady, słabą odpowiedź na leczenie doraźne, działania niepożądane, ryzyko MOH lub migrenę przewlekłą.

Czy nowe leki anty-CGRP działają lepiej niż „stare”?

W wielu badaniach i praktyce klinicznej wykazują wysoką skuteczność i dobrą tolerancję, zwłaszcza u pacjentów, u których klasyczne leki profilaktyczne zawiodły. Nie każdy jednak ich potrzebuje – decyzja jest indywidualna i zależy także od dostępności/refundacji.

Czy można łączyć leki?

Tak, często łączy się lek przeciwwymiotny z doraźnym przeciwbólowym/triptanem. Bywa też, że stosuje się profilaktykę + doraźnie triptan/NLPZ. Unikaj jednak równoczesnego przyjmowania dwóch triptanów lub triptanu i ergotaminy w krótkim odstępie – to wymaga szczegółowych zaleceń od lekarza.

Co robić, gdy lek „przestaje działać”?

Najpierw oceń, czy nie doszło do nadużywania leków doraźnych (MOH). Następnie omów z lekarzem modyfikację dawki, formy (np. aerozol/zastrzyk), zmianę leku lub włączenie profilaktyki.

Podsumowanie

Współczesne leczenie migreny oferuje szeroki wachlarz skutecznych leków – od prostych NLPZ i paracetamolu, przez leki przeciwwymiotne i specyficzne triptany, po nowoczesne terapie celowane w szlak CGRP (gepanty i przeciwciała monoklonalne) oraz toksynę botulinową w migrenie przewlekłej. Kluczem do sukcesu jest wczesne przyjęcie leku doraźnego, rozważenie profilaktyki przy częstych/ciężkich napadach, unikanie nadużywania leków oraz ścisła współpraca z lekarzem.

Jeśli migrena utrudnia Ci życie, umów się do neurologa lub poradni leczenia bólów głowy. Wspólnie dobierzecie terapię dopasowaną do Twoich potrzeb i bezpieczną w Twojej sytuacji zdrowotnej.