Czym jest bakteryjne zapalenie pochwy (BV)?

BV to zaburzenie równowagi flory bakteryjnej pochwy: spada liczba pożytecznych pałeczek kwasu mlekowego (Lactobacillus), a nadmiernie mnożą się bakterie beztlenowe, m.in. Gardnerella vaginalis. Takie przesunięcie pH i składu mikrobioty powoduje objawy: jednorodną, szarawą wydzielinę o nieprzyjemnym zapachu (często nasilającym się po stosunku), świąd i dyskomfort są zwykle niewielkie lub umiarkowane.

BV nie jest klasyczną chorobą przenoszoną drogą płciową, ale kontakty seksualne i pewne zachowania (np. niestosowanie prezerwatyw, częste zmiany partnerów, irygacje pochwy) zwiększają ryzyko zachorowania i nawrotów. Rozpoznanie stawia lekarz na podstawie objawów, badania i prostych testów (np. pH, tzw. kryteria Amsela lub ocena mikroskopowa wg skali Nugenta).

Dlaczego leczenie BV jest ważne?

• Łagodzi dokuczliwe objawy (zapach, wydzielina, dyskomfort).
• Zmniejsza ryzyko powikłań ginekologicznych (np. zapalenia błony śluzowej macicy po zabiegach) i położniczych (np. przedwczesnego pęknięcia błon) u osób w ciąży.
• OGRANICZA zwiększone ryzyko nabycia i transmisji innych infekcji intymnych (np. Trichomonas vaginalis, chlamydioza, rzeżączka) oraz HIV.

Jakie leki działają na bakteryjne zapalenie pochwy – przegląd

Podstawą leczenia BV są antybiotyki o aktywności wobec bakterii beztlenowych i Gardnerella. Dobór zależy m.in. od nasilenia objawów, preferencji co do drogi podania (doustna vs. dopochwowa), przeciwwskazań, ciąży i historii nawrotów.

1) Metronidazol

Najczęściej stosowany lek na BV. Dostępny w postaci doustnej oraz żelu dopochwowego.

• Zakres działania: bakterie beztlenowe, Gardnerella.
• Zalety: wysoka skuteczność, dobra dostępność, postać miejscowa zmniejsza działania ogólnoustrojowe.
• Typowe działania niepożądane: metaliczny smak, nudności, rzadziej biegunka; przy preparacie dopochwowym – lokalne podrażnienie.
• Alkohol: wiele ulotek zaleca powstrzymanie się od alkoholu podczas terapii i 24–72 h po jej zakończeniu.
• Interakcje: m.in. z warfaryną (nasilenie działania przeciwzakrzepowego), litem, disulfiramem (przeciwwskazanie równoczesne i w ciągu 14 dni).

2) Klindamycyna

Antybiotyk linkozamidowy, dostępny jako krem dopochwowy lub tabletki doustne.

• Zakres działania: bakterie beztlenowe, część paciorkowców i gronkowców.
• Zalety: skuteczna alternatywa, zwłaszcza gdy metronidazol jest źle tolerowany lub przeciwwskazany.
• Wady: może osłabiać trwałość lateksowych prezerwatyw/krążków do 3–5 dni po zastosowaniu kremu; ryzyko Clostridioides difficile przy doustnej terapii.

3) Tynidazol

Spokrewniony z metronidazolem, podawany doustnie. Używany jako alternatywa w BV, szczególnie w nawrotach.

• Zalety: długi okres półtrwania; wygodne krótkie schematy.
• Ograniczenia: przeciwwskazany w I trymestrze ciąży; zwykle unika się go w całej ciąży z braku danych; alkohol – podobne zalecenia ostrożności jak przy metronidazolu.

4) Secnidazol

Nowocześniejszy nitroimidazol, dostępny jako jednorazowa dawka doustna (granulat). W niektórych krajach stosowany w BV.

• Zalety: pojedyncza dawka ułatwia przestrzeganie terapii.
• Ograniczenia: ograniczone dane w ciąży i laktacji (często zalecane przerwanie karmienia na kilka dni); dostępność zależna od kraju.

5) Dequalinium chloride (dopochwowo)

Antyseptyk o szerokim spektrum, dopochwowe tabletki stosowane w części krajów europejskich jako alternatywa dla antybiotyków.

• Zalety: działanie miejscowe, nie wymaga podania ogólnoustrojowego.
• Ograniczenia: skuteczność zwykle nieco niższa niż standardowych antybiotyków; nie wszędzie dostępny.

Schematy leczenia stosowane przez lekarzy

Poniżej przedstawiamy standardowe schematy, które lekarze najczęściej przepisują przy BV. Dawkowanie i czas terapii zawsze powinny być dostosowane do Twojej sytuacji klinicznej.

• Metronidazol doustnie: typowo 500 mg dwa razy dziennie przez 7 dni.
• Metronidazol żel dopochwowy 0,75%: aplikowany raz dziennie przez 5 dni.
• Klindamycyna krem 2%: aplikowana dopochwowo zwykle przez 3–7 dni (wg preparatu).
• Klindamycyna doustnie: typowo 300 mg dwa razy dziennie przez 7 dni.
• Tynidazol doustnie: krótkie kursy, np. 2 g na dobę przez 2 dni lub 1 g dziennie przez 5 dni.
• Secnidazol doustnie: jednorazowa dawka 2 g (tam, gdzie dostępny i zgodnie z lokalnymi wytycznymi).

Wybór między drogą doustną a dopochwową zależy m.in. od nasilenia dolegliwości, preferencji, tolerancji leków, współistniejących chorób i ewentualnej ciąży.

Nawracające BV: co robić?

Nawroty (≥3 epizody w 12 miesięcy) są częste. Leczenie bywa wieloetapowe i warto je omówić z ginekologiem.

Strategie stosowane przez specjalistów

• Zmiana schematu/klasy leku: np. po metronidazolu doustnym zastosowanie kremu klindamycynowego lub odwrotnie.
• Terapia supresyjna: metronidazol żel 0,75% dopochwowo zwykle 2 razy w tygodniu przez 4–6 miesięcy, aby utrzymać równowagę mikrobioty.
• Protokół z użyciem kwasu borowego (off-label): po krótkiej kuracji antybiotykiem dopochwowo stosuje się czopki z kwasem borowym (np. 600 mg/d przez 2–3 tygodnie), a następnie terapię supresyjną żelem metronidazolowym. Ta opcja wymaga ścisłego nadzoru lekarskiego i nie jest odpowiednia w ciąży.
• Ukierunkowanie na czynniki stylu życia: rezygnacja z irygacji pochwy, ograniczenie nowych partnerów seksualnych, używanie prezerwatyw przez pewien czas po terapii, unikanie palenia tytoniu.

U części osób sens ma rozważenie probiotyków dopochwowych lub doustnych zawierających wybrane szczepy Lactobacillus. Dowody są mieszane: mogą zmniejszać ryzyko nawrotu u niektórych, ale nie zastępują antybiotyków w leczeniu ostrego epizodu.

Leczenie BV w ciąży i podczas karmienia piersią

Objawowe BV w ciąży należy leczyć, ponieważ wiąże się ono ze zwiększonym ryzykiem komplikacji. Dobór leku zależy od trymestru i tolerancji.

• Preferowane: metronidazol (doustnie lub miejscowo) oraz klindamycyna (doustnie lub miejscowo) – zgodnie z aktualnymi wytycznymi, uznawane za bezpieczne w ciąży.
• Zwykle unika się: tynidazolu i secnidazolu z powodu ograniczonych danych bezpieczeństwa w ciąży.
• Karmienie piersią:
  • Metronidazol doustny w dawkach podzielonych zwykle jest zgodny z laktacją; po jednorazowej dużej dawce część specjalistów zaleca przerwę w karmieniu na 12–24 h.
  • Klindamycyna przenika do mleka; obserwuj dziecko pod kątem biegunki lub pleśniawek i skonsultuj się z lekarzem.
  • Postacie dopochwowe mają mniejszą ekspozycję ogólną i często są preferowane.

Czy partner/partnerka wymagają leczenia?

• Męscy partnerzy: rutynowe leczenie nie poprawia wyników terapii BV i nie jest zalecane.
• Partnerki w związkach jednopłciowych: leczenie objawowej partnerki bywa korzystne; decyzję warto podjąć po konsultacji.
• Prezerwatywy: mogą przejściowo zmniejszyć ryzyko nawrotów po terapii; odradza się stosowanie prezerwatyw lateksowych przez 3–5 dni po kremie klindamycynowym.

Leki bez recepty i domowe sposoby: co działa, a co nie?

• Kwas mlekowy (żele dopochwowe): może obniżyć pH i poprawić objawy u części osób, ale jest mniej skuteczny niż antybiotyki – dobry jako wsparcie, nie jako zamiennik.
• Probiotyki (doustne/dopochwowe): wyniki badań są niejednoznaczne. Mogą wspierać mikrobiotę i redukować nawroty u niektórych, ale nie leczą ostrego BV samodzielnie.
• Irygacje pochwy: odradzane – zaburzają mikrobiotę i zwiększają ryzyko BV.
• Olejek z drzewa herbacianego, ocet, soda itp.: brak wiarygodnych dowodów skuteczności, ryzyko podrażnień i poparzeń chemicznych.
• Chlorheksydyna i inne antyseptyki dopochwowe: nie są standardem leczenia BV; stosowanie tylko na zlecenie lekarza.

Bezpieczeństwo: działania niepożądane i interakcje

Najczęstsze działania niepożądane

• Metronidazol/tynidazol: metaliczny posmak, nudności, zawroty głowy, bóle brzucha; rzadko neuropatia czy drgawki przy długim stosowaniu/wysokich dawkach.
• Klindamycyna doustna: biegunka, ból brzucha; rzadziej zapalenie jelita grubego z C. difficile (biegunka wodnista/krwista, gorączka – wymaga pilnej konsultacji).
• Preparaty dopochwowe: miejscowe pieczenie, podrażnienie, plamienie; przy klindamycynie – osłabienie lateksu (prezerwatywy/krążki).

Ważne interakcje

• Metronidazol:
  • Warfaryna i inne antykoagulanty: możliwe nasilenie działania – kontrola INR.
  • Disulfiram: nie łączyć; co najmniej 14 dni odstępu.
  • Alkohol: zalecana abstynencja w trakcie i 24–72 h po zakończeniu kuracji.
  • Leków licznych (np. lit) – potencjalne interakcje wymagają weryfikacji.
• Klindamycyna: działanie antagonistyczne z niektórymi antybiotykami (makrolidy) – ocenę pozostaw lekarzowi; ryzyko C. difficile zwiększone przy skojarzeniach.
• Secnidazol/tynidazol: ostrożnie z alkoholem i lekami metabolizowanymi przez CYP – sprawdź ulotkę i skonsultuj interakcje.

Kiedy zgłosić się do lekarza

• Masz objawy BV po raz pierwszy lub objawy nawracają.
• Jesteś w ciąży i obserwujesz nieprawidłową wydzielinę lub zapach.
• Objawy nie ustępują po zakończeniu terapii lub szybko wracają.
• Pojawia się gorączka, silny ból podbrzusza, krwawienie, ból przy stosunku – to może wymagać wykluczenia innych przyczyn.
• Masz nowego partnera lub ryzyko STI – warto wykonać badania w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową.

Jak zapobiegać nawrotom BV

• Unikaj irygacji i „płukanek” pochwy – zaburzają naturalną mikrobiotę.
• Rozważ używanie prezerwatyw, szczególnie w pierwszych tygodniach po terapii.
• Ogranicz liczbę nowych partnerów seksualnych; omów leczenie, jeśli partnerka ma objawy.
• Paleniu tytoniu mów „nie” – palenie sprzyja BV.
• Higiena intymna: delikatne, bezzapachowe środki, bez agresywnych detergentów i dezodorantów intymnych.
• Po miesiączce i antybiotykoterapii ogólnej obserwuj objawy – to okresy większego ryzyka; w razie problemów skontaktuj się wcześniej.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy bakteryjne zapalenie pochwy może ustąpić samo?

Objawy u części osób łagodnieją, ale BV ma tendencję do nawrotów i może zwiększać ryzyko powikłań. Zaleca się diagnostykę i leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza.

Czy są skuteczne leki bez recepty na BV?

Nie. Preparaty OTC mogą co najwyżej łagodzić objawy lub wspierać mikrobiotę, ale nie zastępują antybiotyków w leczeniu BV.

Czy w czasie miesiączki można korzystać z leków dopochwowych?

Skuteczność części preparatów dopochwowych może być mniejsza w trakcie obfitej miesiączki. Lekarz może zalecić przesunięcie terapii lub wybór drogi doustnej.

Czy BV wpływa na zapach po stosunku?

Tak, charakterystyczny „rybi” zapach często nasila się po stosunku, zwłaszcza bez prezerwatywy, ze względu na zmiany pH pochwy.

Jak szybko działają leki na BV?

Pierwsza poprawa zwykle pojawia się w 2–3 dobie, ale kurację należy ukończyć zgodnie z zaleceniami, aby zmniejszyć ryzyko nawrotów.