Hiperprolaktynemia polega na zwiększonym poziomie prolaktyny we krwi. Prolaktyna jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, która odpowiada m.in. za produkcję mleka u kobiet po porodzie.

Istnieje wiele przyczyn hiperprolaktynemii, w tym guz prolaktynowy przysadki. Oprócz tego, podwyższone stężenie prolaktyny może być związane z niektórymi chorobami oraz przyjmowaniem niektórych leków.

Należy pamiętać, że hiperprolaktynemia nie zawsze jest objawem choroby - może być spowodowana także czynnikami takimi jak stres czy wysiłek fizyczny.

Warto zgłosić się do lekarza w przypadku podejrzenia hiperprolaktynemii, aby ustalić jej przyczyny i ewentualnie rozpocząć odpowiednie leczenie.

Rzadko spotykanym rodzajem guza jest guz prolaktynowy, który diagnozowany jest u około 100 osób na milion. Może on występować zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, bez względu na wiek.

Objawy kliniczne zależą od poziomu prolaktyny i wielkości guza. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn nadmiar prolaktyny może zakłócać funkcjonowanie gonad i prowadzić do niedoczynności jajników lub jąder. Objawami nadmiernej hiperprolaktynemii u kobiet przed menopauzą mogą być zaburzenia miesiączkowania (rzadkie lub brak miesiączki), wyciek mleka z sutków, niepłodność, uderzenia gorąca oraz osteoporoza. U mężczyzn objawami hiperprolaktynemii mogą być obniżenie popędu płciowego, niepłodność, zaburzenia erekcji, ginekomastia, zmniejszenie masy mięśniowej, owłosienia oraz osteoporoza. Makrogruczolaki mogą powodować bóle głowy, zaburzenia widzenia, niedoczynność przysadki i niedobory hormonów kontrolujących działanie tarczycy i nadnerczy.

Jeśli wystąpią opisane objawy, takie jak problemy z miesiączką i wydzielaniem mleka u kobiet, czy impotencja u mężczyzn, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem, aby poznać przyczynę tych zaburzeń.

Objawy świadczące o obecności guza prolaktynowego wymagają specjalistycznej diagnostyki. Po wykryciu podwyższonego stężenia prolaktyny we krwi, lekarz najpierw eliminuje możliwość ciąży u kobiet przed menopauzą, niedoczynność tarczycy (poprzez pomiar hormonu tyreotropowego – TSH) oraz wpływ przyjmowanych leków. Wysokie stężenia prolaktyny sugerują obecność guza prolaktynowego, co wymaga wykonania rezonansu magnetycznego przysadki z kontrastem w celu potwierdzenia obecności guza i jego oceny wielkości. U osób z nieznacznie podwyższonym poziomem prolaktyny lekarze mogą zlecić kilkakrotne oznaczenie stężenia prolaktyny, np. co 30 minut, badanie w nocy lub ocenę wydzielania prolaktyny po podaniu metoklopramidu. Guz prolaktynowy charakteryzuje się stabilnie podwyższonym poziomem prolaktyny we krwi, który nie zmienia się istotnie po podaniu metoklopramidu. Czasami rozpoznaje się hiperprolaktynemię czynnościową - najczęściej u kobiet, u których badanie z metoklopramidem jest wykonywane z powodu zaburzeń miesiączkowania lub niepłodności, a stężenie prolaktyny jest nieco podwyższone, a po podaniu metoklopramidu wzrasta znacznie.

Celem terapii guzów prolaktynowych jest zmniejszenie rozmiaru guza oraz przywrócenie prawidłowego poziomu prolaktyny i związanej z tym funkcji gonad. Najlepszym leczeniem jest długotrwała terapia farmakologiczna przy użyciu leków dopaminergicznych, które umożliwiają osiągnięcie obu tych celów. W leczeniu hiperprolaktynemii stosuje się leki dopaminergiczne (czyli aktywujące receptory dopaminowe), takie jak bromokryptyna, chinagolid i kabergolina. Preparaty różnią się siłą działania, czasem działania (leki można podawać kilka razy dziennie, raz dziennie lub dwa razy w tygodniu), tolerancją i kosztami. Terapia farmakologiczna powinna być dostosowana indywidualnie do każdego pacjenta, nie wszystkie te leki mogą być stosowane u kobiet planujących ciążę. W większości przypadków uzyskuje się normalizację poziomu prolaktyny (u około 90% pacjentów), zmniejszenie guza i ustąpienie objawów.

W rzadkich przypadkach oporności na leczenie farmakologiczne lub w przypadku złej tolerancji leków należy rozważyć leczenie operacyjne. Usunięcie guza prolaktynowego drogą nosową i przez zatokę klinową powinno być przeprowadzane tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych.

Czasami stosuje się okresowe leczenie hiperprolaktynemii czynnościowej, pod warunkiem wykluczenia innych przyczyn niepłodności, jednak leczenie to należy zakończyć po potwierdzeniu ciąży.

Leki zwiększające poziom dopaminy powinny być regularnie przyjmowane przez długi czas; w niektórych przypadkach może to spowodować ustąpienie objawów choroby. Dzięki leczeniu możliwe jest osiągnięcie prawidłowego poziomu prolaktyny i ustąpienie wszystkich związanych z nią objawów. U niektórych pacjentów gruczolak może zmniejszyć się wraz z upływem czasu, ale przerwanie leczenia przedwcześnie może prowadzić do nawrotu objawów klinicznych i wzrostu guza. Dla kobiet leczonych z powodu niepłodności istotne jest zahamowanie wzrostu guza przed planowaną ciążą. Odpowiednie leczenie w tym okresie często pozwala na zakończenie leczenia w trakcie ciąży - w tym czasie wzrost prolaktyny jest niezbędny do właściwego rozwoju gruczołów piersiowych i prawidłowej laktacji po porodzie. Opisano przypadki samoistnego wyleczenia mikrogruczolaków przysadki wydzielających prolaktynę po porodzie.

Jeśli lekarz postanowi zrezygnować z przyjmowania leków, należy regularnie monitorować poziom prolaktyny we krwi. Objawy nawrotu choroby mogą pojawić się nawet po dłuższym czasie od zaprzestania leczenia i nie powinno się ich bagatelizować.

Nie ma jeszcze skutecznych metod zapobiegania rozwojowi guza prolaktynowego w przysadce.