Nawracające infekcje intymne to nie tylko dyskomfort, swędzenie czy upławy. To również spadek jakości życia, stres, a czasem powikłania wpływające na płodność i zdrowie seksualne. Dobra wiadomość? Najczęściej da się je skutecznie opanować — pod warunkiem postawienia właściwego rozpoznania i dobrania terapii celowanej oraz profilaktyki.

W tym przewodniku omawiamy, co najczęściej „przepisać” (czyli jakie terapie rozważa lekarz) w zależności od przyczyny, jak wygląda diagnostyka oraz jak zapobiegać nawrotom. Znajdziesz też listę czerwonych flag oraz odpowiedzi na najczęstsze pytania.

Kiedy mówimy o nawracających infekcjach intymnych?

Za nawracające uznaje się zwykle:

• ≥3 epizody w ciągu 12 miesięcy lub
• ≥2 epizody w ciągu 6 miesięcy.

Najczęstsze przyczyny to:

• Bakteryjna waginoza (BV) — zaburzenie flory pochwy (spadek Lactobacillus, wzrost bakterii beztlenowych), charakterystyczne szare upławy o rybim zapachu, pH > 4,5.
• Kandydoza (grzybicza) pochwy i sromu — zwykle Candida albicans, typowe są: świąd, pieczenie, grudkowate białe upławy, pH zwykle prawidłowe.
• Rzęsistkowica (Trichomonas vaginalis) — choroba przenoszona drogą płciową, pieniste, żółto-zielone upławy, pieczenie, pH > 4,5.

Inne, rzadziej rozpoznawane jednostki to m.in. aerobic vaginitis, cytolityczne zapalenie pochwy, dermatozy sromu (np. liszaj twardzinowy), zanikowe zapalenie pochwy w przebiegu niedoboru estrogenów. Właśnie dlatego leczenie „w ciemno” często kończy się nawrotem — kluczowa jest precyzyjna diagnoza.

Najpierw diagnoza: jak odróżnić rodzaje infekcji

Skuteczne leczenie zaczyna się od potwierdzenia, co jest przyczyną objawów. Lekarz może zalecić:

• Wywiad i badanie ginekologiczne — ocena wyglądu upławów, zaczerwienienia, bolesności.
• Proste testy przy łóżku — pomiar pH, test zapachowy (whiff test), mikroskopia (obecność clue cells w BV, drożdżaki lub pseudostrzępki w kandydozie, rzęsistek w rozmazie).
• Wymazy/posiewy/specjacja — szczególnie przy nawrotach kandydozy, aby wykryć gatunki nie-albicans (np. C. glabrata) oporne na standardowe leczenie.
• Testy NAAT/PCR — o wysokiej czułości dla rzęsistkowicy i zakażeń mieszanych, często dostępne w panelach „vaginitis”.
• Badania krwi — czasem wskazane: glikemia/HbA1c (cukrzyca zwiększa ryzyko nawrotów), badania hormonalne (menopauza), HIV, jeśli wskazane.

Jeśli objawy nie odpowiadają typowym infekcjom, lekarz rozważy inne przyczyny (np. kontaktowe zapalenie skóry, zanikowe zapalenie pochwy, dermatozy). Dobrą praktyką przy nawrotach jest potwierdzanie przynajmniej jednego epizodu testami przed wdrożeniem długiej terapii.

Co przepisać na nawracającą bakteryjną waginozę (BV)

BV to zaburzenie mikrobioty pochwy związane z nadmiernym rozrostem bakterii beztlenowych i redukcją Lactobacillus. Skłonność do nawrotów jest wysoka, ale istnieją skuteczne strategie.

1) Leczenie epizodu

Najczęściej stosowane są:

• Metronidazol doustnie (np. 500 mg 2x/d przez 7 dni) lub żel dopochwowy z metronidazolem (0,75%),
• Klindamycyna dopochwowo (krem 2%) lub doustnie w wybranych sytuacjach,
• Dequalinium chloride (dopochwowo, antyseptyk) jako alternatywa w niektórych przypadkach.

Alkohol należy ograniczyć podczas terapii metronidazolem i do 24–72 h po (w zależności od preparatu). W ciąży preferuje się schematy bezpieczne dla płodu — decyzję zawsze podejmuje lekarz.

2) Zapobieganie nawrotom (terapia podtrzymująca)

Przy nawrotach po skutecznym leczeniu epizodu lekarz może zaproponować:

• Metronidazol żel 0,75% dopochwowo 2x/tydzień przez 3–6 miesięcy.
• Schemat skojarzony (przykładowo): krótka terapia doustna metronidazolem, następnie kwas borowy dopochwowo przez 21 dni, potem metronidazol żel 2x/tydzień przez 4–6 miesięcy. Kwas borowy jest przeciwwskazany w ciąży i nie powinien być połykany.
• Rozważenie probiotykoterapii z przewagą Lactobacillus (więcej w sekcji o probiotykach).

Leczenie partnera w rutynie nie jest zalecane w BV, ale prezerwatywy i ograniczenie liczby partnerów mogą zmniejszać ryzyko nawrotów. Płukanek pochwy należy unikać.

Co przepisać na nawracającą kandydozę pochwy (RVVC)

RVVC definiuje się jako ≥3 epizody w roku. Typowe objawy to intensywny świąd, pieczenie, podrażnienie, białe grudkowate upławy. U wielu pacjentek nawroty poprzedza antybiotykoterapia, wysokie spożycie cukrów, nieuregulowana cukrzyca lub wahania hormonalne.

1) Potwierdzenie rozpoznania i gatunku

Przy nawrotach warto wykonać posiew/specjację, by sprawdzić, czy za infekcję odpowiada Candida albicans (najczęściej), czy gatunki nie-albicans (np. C. glabrata), które gorzej reagują na standardowe azole.

2) Leczenie epizodu

• Azole dopochwowe (np. klotrymazol) lub flukonazol doustnie — schemat zależy od nasilenia i preferencji (u ciężarnych preferuje się leczenie miejscowe; doustnych azoli zwykle się unika).
• Przy silnym stanie zapalnym pomocna bywa terapia skojarzona (krótkotrwałe leczenie miejscowe plus lek doustny) — o doborze decyduje lekarz.

3) Terapia podtrzymująca (przeciw nawrotom)

Standardem bywa schemat dwufazowy: indukcja i podtrzymanie.

• Indukcja: leczenie epizodu (np. flukonazol w dawkach powtarzanych co 72 h x 2–3 dawki lub terapia miejscowa przez 7–14 dni), aż do ustąpienia objawów i negatywnych posiewów (jeśli były wykonywane).
• Podtrzymanie: flukonazol raz w tygodniu przez 6 miesięcy lub odpowiednik miejscowy, jeśli doustne azole są przeciwwskazane/nietolerowane.

4) Gdy przyczyną są gatunki nie-albicans lub oporność

• Kwas borowy dopochwowo (np. 600 mg/d przez 14 dni); przeciwwskazany w ciąży i laktacji, preparatów nie połykać.
• Nystatyna dopochwowo (w niektórych schematach).
• Konsultacja specjalistyczna przy podejrzeniu oporności, immunosupresji, cukrzycy trudnej do wyrównania.

5) Zmiana czynników ryzyka

• Glikemia: wyrównanie cukrzycy znacząco zmniejsza nawroty.
• Antybiotyki: gdy niezbędne, warto rozważyć profilaktykę miejscową (np. probiotyk dopochwowy) — ustal z lekarzem.
• Hormony: niekiedy nawroty korelują ze zmianami antykoncepcji; omów alternatywy z ginekologiem.

Co przepisać na rzęsistkowicę i zakażenia mieszane

Rzęsistkowica (Trichomonas vaginalis) to częsta przyczyna upławów i pieczenia, a także wspólna z BV podwyższona wartość pH. Bez leczenia zwiększa ryzyko transmisji innych STI.

Leczenie rzęsistkowicy

• Metronidazol lub tynidazol doustnie według schematów dobranych przez lekarza; przy nawrotach częściej stosuje się terapię wielodniową niż jednorazową dawkę.
• Leczenie partnerów jest obowiązkowe; wstrzemięźliwość seksualna do zakończenia terapii i ustąpienia objawów.
• Kontrola po leczeniu (test-of-cure/ponowny test po kilku tygodniach lub do 3 miesięcy) bywa zalecana ze względu na ryzyko reinfekcji.

Zakażenia mieszane

Nierzadko współistnieją BV i kandydoza. Wtedy lekarz leczy obydwie komponenty, np. metronidazol na BV i azol na grzybicę, czasem sekwencyjnie. Dobrze zaplanowana terapia ogranicza błędne koło „zaleczania” i nawrotów.

Probiotyki, antyseptyki i preparaty bez recepty — co działa, a co nie?

Probiotyki ginekologiczne

Celem jest odbudowa dominacji Lactobacillus i obniżenie pH. Najwięcej danych dotyczy Lactobacillus crispatus w formie dopochwowej (choć nie wszystkie preparaty są dostępne w Polsce). Probiotyki doustne i dopochwowe mogą być wsparciem, ale nie zastąpią leczenia przyczynowego. Warto wybierać produkty o udokumentowanych szczepach i żywotności.

Antyseptyki dopochwowe

Preparaty z dequalinium chloride bywają stosowane w BV, zwłaszcza gdy pożądane jest działanie miejscowe. Mogą być alternatywą dla antybiotyku w wybranych przypadkach — decyzja należy do lekarza.

Kwas borowy

Skuteczny w niektórych nawracających kandydozach i BV jako element terapii sekwencyjnej. Przeciwwskazany w ciąży i laktacji. Tylko dopochwowo, zgodnie z zaleceniem lekarza.

Preparaty bez recepty

• Klotrymazol dopochwowo i krem na srom — pomocne przy typowej kandydozie, jeśli objawy są rozpoznawalne i łagodne.
• Żele z kwasem mlekowym — wspierają obniżenie pH i komfort, ale nie leczą zakażeń bakteryjnych/grzybiczych jako monoterapia.
• Maści łagodzące (bez substancji zapachowych) na świąd i podrażnienie sromu mogą przynieść ulgę; unikaj steroidów bez zalecenia lekarza.

Unikaj: płukanek pochwy, agresywnej higieny, perfumowanych płynów — zaburzają mikrobiotę. Naturalne „domowe sposoby” (np. czosnek, ocet) mogą podrażniać i opóźnić skuteczne leczenie.

Profilaktyka nawrotów: styl życia, hormony, partner

• Intymna higiena smart: delikatne mycie zewnętrzne ciepłą wodą lub łagodnym preparatem o neutralnym pH, bez irygacji pochwy. Bawełniana, przewiewna bielizna, unikanie mokrych kostiumów przez długi czas.
• Seks i antykoncepcja: prezerwatywy ograniczają przenoszenie STI i mogą zmniejszać nawroty BV. Unikaj lubrykantów z gliceryną i ostrymi substancjami zapachowymi.
• Dieta i glikemia: ograniczenie cukrów prostych, wyrównanie cukrzycy. Pamiętaj, że niektóre leki (np. z grupy SGLT2) zwiększają ryzyko infekcji genitalnych — omów profilaktykę z lekarzem.
• Po antybiotykach: rozważ probiotykoterapię (ustal rodzaj i czas z lekarzem), szczególnie przy skłonności do kandydoz.
• Menopauza i niedobór estrogenów: zanikowe zapalenie pochwy sprzyja infekcjom i mikrourazom. Estrogeny dopochwowe (w małych dawkach) mogą odbudować nabłonek i poprawić mikrobiotę — po ocenie przez lekarza.
• Systematyczne kontrole: przy nawrotach warto mieć plan działania (schemat leczenia, kiedy zgłaszać się na wymaz, kiedy leczyć partnera).

Kiedy iść do lekarza (pilnie)? Czerwone flagi

• Silny ból podbrzusza, gorączka, wymioty — ryzyko stanu zapalnego miednicy.
• Krwawe upławy lub krwawienie po stosunku.
• Objawy w ciąży.
• Pęcherze, owrzodzenia, wysypka — możliwe STI (opryszczka, kiła i inne).
• Brak poprawy po leczeniu lub szybkie nawroty mimo prawidłowego stosowania leków.
• Silny ból przy oddawaniu moczu plus ból w boku/plecach — możliwe zajęcie dróg moczowych.

Jak przygotować się do wizyty i o co zapytać lekarza

• Lista objawów: kiedy się zaczęły, czym się objawiają, co je nasila/łagodzi, zależność od cyklu.
• Historia leczenia: jakie leki i kiedy były stosowane (również bez recepty), efekty i działania niepożądane.
• Badania: czy warto wykonać wymaz/posiew/specjację? Testy na STI?
• Plan na nawroty: jakie leczenie podtrzymujące wybrać, na jak długo, kiedy kontrola/test-of-cure.
• Partner: czy powinien być leczony i kiedy używać prezerwatyw.
• Profilaktyka: probiotyki, żele z kwasem mlekowym, estrogeny miejscowe (jeśli wskazane), modyfikacja antykoncepcji.

FAQ: najczęstsze pytania

Co przepisać na nawracające infekcje intymne — istnieje „złoty standard”?

Nie ma jednego uniwersalnego schematu. Leczenie zależy od przyczyny: dla BV sprawdzają się metronidazol/klindamycyna i metronidazol żel 2x/tydzień w podtrzymaniu, dla RVVC — indukcja i flukonazol raz w tygodniu przez 6 miesięcy, dla rzęsistkowicy — metronidazol/tinidazol i leczenie partnerów. Dodatkowo kluczowe są czynniki ryzyka (antybiotyki, glikemia, hormony) i profilaktyka.

Czy probiotyki naprawdę pomagają?

Probiotyki (szczególnie z Lactobacillus crispatus) mogą wspierać leczenie i zmniejszać nawroty, zwłaszcza jako uzupełnienie terapii standardowej. Wybieraj preparaty o udokumentowanych szczepach i żywotności, a drogę podania (doustnie vs dopochwowo) omów z lekarzem.

Czy partner powinien być leczony?

W BV rutynowe leczenie partnera nie jest zalecane. W rzęsistkowicy — obowiązkowe. W kandydozie leczenie partnera rozważa się, jeśli ma objawy lub infekcje nawracają po stosunkach.

Czy można leczyć się samodzielnie klotrymazolem?

Przy typowych, łagodnych objawach kandydozy tak — jednak przy nawrotach lub nietypowych objawach konieczna jest diagnostyka. Samoleczenie w BV czy rzęsistkowicy często kończy się niepowodzeniem.

Dlaczego infekcje wracają po miesiączce lub antybiotykach?

Zmiany pH i mikrobioty sprzyjają nawrótom. Używanie podpasek/tamponów przez długi czas, krew (pH wyższe) i antybiotykoterapia zaburzają równowagę Lactobacillus. Pomóc mogą probiotyki, żele z kwasem mlekowym i dobrze dobrane leczenie podtrzymujące.

Czy w menopauzie infekcje są częstsze?

Tak. Spadek estrogenów prowadzi do ścieńczenia nabłonka, suchości, wzrostu pH i podatności na zakażenia. Estrogenoterapia dopochwowa po ocenie ryzyka/korzyści może znacznie poprawić komfort i zmniejszyć nawroty.

Źródła i wytyczne

• CDC Sexually Transmitted Infections Treatment Guidelines (ostatnia aktualizacja: 2021, aktualizacje bieżące online): BV, trichomoniasis, vulvovaginal candidiasis.
• ACOG Practice Bulletins i Committee Opinions dotyczące vaginitis i RVVC.
• Wytyczne europejskie (IUSTI) w zakresie BV i STI.
• Przeglądy systematyczne dot. probiotykoterapii z przewagą L. crispatus i terapii podtrzymujących.

Twój lekarz dobierze leczenie zgodnie z najnowszymi wytycznymi oraz dostępnością preparatów w Polsce.