Ból to zawsze nieprzyjemne doznanie. Należy jednak pamiętać, że składa się on zarówno z samego odczucia bólu, powstałego w wyniku uszkodzenia tkanek, jak i z reakcji emocjonalnej, będącej skutkiem odczuwania bólu.

Ból ucha jest częstym zaburzeniem u dzieci, ale dokładne określenie tego uczucia i jego przybliżona lokalizacja są możliwe dopiero powyżej 3-4 roku życia. U małych dzieci i niemowląt ból może objawiać się ogólnymi objawami, takimi jak niepokój, płacz, przerwanie ssania, gorsze łaknienie, budzenie się ze snu z płaczem, czasami wymioty lub luźne stolce.

W przypadku chorób ucha ból wynika z pobudzenia receptorów bólowych znajdujących się w strukturach ucha zewnętrznego i środkowego. Jednak ból odczuwany jako ból ucha może również pojawić się w wyniku chorób innych narządów. Ten rodzaj bólu, nazywany wtórną otalgią, jest przez pacjenta lokalizowany w uchu i okolicach, chociaż jego źródło znajduje się gdzie indziej.

Bóle powiązane z chorobą ucha zazwyczaj mają ostry charakter, są zlokalizowane w uchu i narastają w miarę postępu choroby, ale ustępują wraz z cofaniem się objawów. Natomiast ból spowodowany czynnikami zewnętrznymi jest mniej intensywny, ale bardziej rozlany i trudniejszy do zlokalizowania, powoli narasta i często nawraca.

U dzieci bóle związane z chorobą ucha zewnętrznego lub środkowego są wymienione poniżej częstsze niż otalgia wtórna. Istnieje wiedza o możliwości bólu lokalizowanego w uchu w wyniku chorób toczących się w innych narządach. Jest to istotne, ponieważ mogą to być poważne choroby, które mogą przebiegać z mało nasilonymi dolegliwościami i objawami, gdzie otalgia byłaby pierwszą dolegliwością wymagającą diagnostyki.

Ból ucha może pojawić się w chorobach ucha zewnętrznego i środkowego.

W Polsce ostre zapalenie ucha środkowego jest najczęstszą przyczyną bólu ucha. Rocznie zgłasza się około milion przypadków bólu w przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego.

Ból związany z zaawansowanym procesem zapalnym oraz tolerancją osobniczą jest częstym problemem u dzieci.

W przypadku samoistnego pęknięcia błony bębenkowej, po gwałtownym nasileniu bólu, może pojawić się wyciek z ucha płynnej śluzowej lub śluzowo-krwistej wydzieliny. Konieczne jest wtedy badanie laryngologiczne i podjęcie leczenia.

Kolejnym niepokojącym objawem jest ból w okolicach zausznej, co może świadczyć o zapaleniu wyrostka sutkowatego.

Ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie ucha może pojawić się wskutek zakażenia wirusowego, zazwyczaj wirusem grypy.

Zapalenie ucha zewnętrznego rozwija się sezonowo jako wtórne zakażenie, zwykle w miejscu uszkodzenia skóry przewodu słuchowego.

Ciała obce zatrzymane w przewodzie słuchowym zewnętrznym wymagają usunięcia pod kontrolą wzroku, aby uniknąć powikłań.

Barotrauma, czyli uraz ciśnieniowy, może prowadzić do pęknięcia błony bębenkowej w przypadku braku możliwości wyrównania ciśnienia w uchu.

Rany i urazy bezpośrednie mogą prowadzić do trudnego do leczenia zapalenia ochrzęstnej i chrząstki małżowiny usznej.

Najczęstszą przyczyną otalgii wtórnej u dzieci są stany zapalne migdałków.

Choroby dna jamy ustnej i nowotwory mogą powodować ból odczuwany w uchu.

Objawy otalgii wtórnej zależnej od nerwu błędnego mogą być skutkiem urazów krtani zewnętrznych lub innego rodzaju urazów.

Zawsze niezbędnym aspektem diagnostycznym jest przeprowadzenie wywiadu, czyli ustalenie przyczyny obaw i niepokojów. Opiekunowie powinni jak najdokładniej informować lekarza o zmianach w zachowaniu i skargach zgłaszanych przez dziecko.

Podstawowym krokiem w ustaleniu przyczyny bólu w uchu jest otoskopia (ryc.). To badanie pozwala stwierdzić ewentualne zmiany w uchu, które mogą być źródłem bólu lub je wykluczyć. W razie wątpliwości co do oceny lekarza pierwszego kontaktu, konieczne jest skierowanie pacjenta na badanie laryngologiczne.

Badanie powinno obejmować ocenę ucha, nosa, gardła, a także krtani i dolnego odcinka gardła w przypadkach takich jak chrypka, zaburzenia głosu i trudności w oddychaniu. Ważne jest także ocenienie węzłów chłonnych szyjnych oraz wykonanie badania słuchu – audiometrii i tympanometrii. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nasilonych stanach zapalnych, może być konieczne wykonanie badań krwi: morfologii, CRP oraz badań radiologicznych (RTG, a nawet tomografii komputerowej).

Ocenić intensywność dolegliwości poprzez dotyk. Sprawdzić obszar wokół ucha: przed małżowiną uszną, uciskając delikatnie, dotykając kości za uchem. Sprawdzić czy nie ma wycieku z ucha ani czy nie widać (w ocenie bezpośredniej) ciała obcego lub woskowiny. Zmierzyć temperaturę dziecku. Zapytać o inne dolegliwości, jak nudności, problemy z połykaniem. Podać leki przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen).

Leki powinny być regularnie podawane, nie przekraczając zaleconych dawek. W przypadku nasilenia bólu, pogorszenia się ogólnego samopoczucia, takich objawów jak nudności, wymioty, konieczna jest konsultacja lekarza pierwszego kontaktu. Po zebraniu informacji o dolegliwościach, przeprowadzeniu badania ogólnego i otoskopowego pacjenta, lekarz powinien ustalić dalsze leczenie lub skierować na konsultację laryngologiczną. Leczenie zapalenia ucha u dziecka, szczególnie po raz pierwszy, powinno być prowadzone przez lekarza pierwszego kontaktu, natomiast u małych dzieci, w przypadku nawrotowego zapalenia lub innych poważnych problemów medycznych, konieczne jest skierowanie na konsultację laryngologiczną. Badanie to jest niezbędne również w przypadku braku poprawy po podjętym leczeniu lub po wystąpieniu niepokojących objawów.