Angina to nagłe zapalenie migdałków podniebiennych, które może być spowodowane przez różne drobnoustroje, takie jak wirusy lub bakterie.

Czynniki wywołujące anginę zależą od wieku – u dorosłych najczęściej są to wirusy. Odpowiadają one za większość zachorowań u dorosłych – mogą to być różne rodzaje wirusów, takie jak rynowirusy, koronawirusy, wirusy RS oraz paragrypy. Bakterie są rzadziej przyczyną anginy u dorosłych.

U dzieci wirusy odpowiadają za większość zapaleń gardła i migdałków. Natomiast bakteria Streptococcus pyogenes jest odpowiedzialna za większość przypadków anginy bakteryjnej u dzieci.

Zakażenie następuje zazwyczaj drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem, który często może być bezobjawowym nosicielem. Często nosicielem jest bakteria Streptococcus pyogenes.

Największe ryzyko zachorowania występuje późną jesienią, zimą i wczesną wiosną.

Czynniki ryzyka obejmują kontakt z chorym na infekcyjne zapalenie gardła i migdałków lub bezobjawowym nosicielem, wiek, kontakt seksualny oraz upośledzenie odporności.

Okres czasu, w którym choroba może się rozwijać i być zaraźliwa jest uzależniony od patogenu. W przypadku chorób wirusowych inkubacja trwa od 1 do 6 dni. Osoba chora może zarażać innych 1-2 dni przed wystąpieniem objawów oraz do 3 tygodni po ich zaniku (w zależności od wirusa). Około 2/3 osób, które miały kontakt z chorym w domu zostaje zarażonych.

W przypadku anginy paciorkowcowej okres inkubacji wynosi od 12 godzin do 4 dni. Osoba chora może zarażać przez około 24 godziny po rozpoczęciu skutecznej antybiotykoterapii lub około 7 dni po ustąpieniu objawów, jeśli nie podano antybiotyku. Ryzyko przekazania infekcji domownikom wynosi około 25%.

Pierwsze symptomy anginy

Angina, spowodowana przez bakterię Streptococcus pyogenes (pacjorkowiec β-hemolizujący grupy A - PBHA), charakteryzuje się nagłym początkiem. Najbardziej dominujące objawy to: intensywny ból gardła i ból podczas połykania, ból głowy, czasami ból brzucha, nudności i wymioty (częściej u dzieci), a także gorączka, zazwyczaj powyżej 38°C.

Angina wirusowa zaczyna się łagodniej i objawy są mniej nasilone. Objawia się bólem gardła, bólem głowy, bólem mięśni i stawów, niewielką gorączką lub normalną temperaturą ciała, zapaleniem gardła, zapaleniem spojówek, nieżytem nosa, kaszlem, chrypką, a czasem biegunką.

Objawy anginy bakteryjnej (ropnej, paciorkowcowej)

Do objawów anginy paciorkowcowej należą:

• silny ból gardła i ból podczas połykania
• ból głowy
• czasem ból brzucha, nudności i wymioty (zwłaszcza u dzieci)
• gorączka (>38°C)
• zapalenie gardła i migdałków podniebiennych - błona śluzowa jest żywoczerwona lub krwistoczerwona, możliwy jest także obrzęk
• krwistoczerwony i obrzęknięty języczek podniebienny
• język początkowo obłożony, później malinowy
• wybroczyny (czerwone plamki) na błonie śluzowej podniebienia
• tkliwe, powiększone węzły chłonne szyjne przednie

Początek choroby jest nagły. Nie występują kaszel i nieżyt nosa.

Zapalenia gardła i migdałków (anginy) wywołane przez inne bakterie

Ostre zapalenie gardła i migdałków może być spowodowane przez inne bakterie niż paciorkowce. Należą do nich:

1. bakteria Arcanobacterium haemolyticum, która występuje przede wszystkim u nastolatków i młodych dorosłych. Objawy mogą być podobne do anginy paciorkowcowej.
2. bakteria Fusobacterium necrophorum, która najczęściej powoduje ostre zapalenie gardła. Objawy są podobne do anginy paciorkowcowej.

Specyficzną postacią jest angina Plauta i Vincenta, charakteryzująca się jednostronnym bólem gardła i nalotem na górnym biegunie migdałka. Choroba ta często występuje u młodych mężczyzn z niedbałą higieną jamy ustnej.

Ostre wirusowe zapalenie gardła i migdałków (angina wirusowa)

Zapalenie gardła i migdałków może być także wywołane przez wirusy. Objawy takiego zakażenia są łagodniejsze i wolniej narastają. Należą do nich:

• ból gardła
• ból głowy
• ból mięśni i stawów
• niewielka gorączka lub normalna temperatura ciała
• zapalenie gardła
• zapalenie spojówek
• nieżyt nosa
• kaszel
• chrypka
• czasami owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej
• biegunka

Ile trwa angina? Jak długo utrzymują się objawy?

Większość zapaleń gardła (również bakteryjnych) ustępuje samoistnie - wirusowe zapalenie gardła w ciągu 3-7 dni, angina paciorkowcowa w ciągu 3-4 dni, nawet bez antybiotyków. Nieleczona angina paciorkowcowa może wiązać się z ryzykiem powikłań ropnych.

Jakimi objawami różni się angina wirusowa i angina bakteryjna (ropna, paciorkowcowa)?

Angina bakteryjna, wywołana przez bakterie, różni się objawami od wirusowej. Objawy bakteryjnej zazwyczaj rozwijają się bardziej gwałtownie i mają większe nasilenie, gorączka jest wyższa, a ból gardła silniejszy.

Ponadto, wiek pacjenta, pora roku i kontakt z chorym mogą wskazywać na konkretny rodzaj anginy.

Czy podczas anginy można mieć kaszel?

Przy anginie bakteryjnej kaszel nie występuje, natomiast przy wirusowej może wystąpić.

Czy podczas anginy można mieć katar?

Przy anginie bakteryjnej nie występuje katar, przy wirusowej może wystąpić.

Czy w czasie anginy jest gorączka?

Tak, w czasie anginy bakteryjnej występuje gorączka, często wysoka. W przypadku wirusowego zapalenia gardła gorączka jest zwykle niewielka lub brak gorączki.

Czy podczas anginy mogą wystąpić wymioty?

Tak, szczególnie u dzieci w przypadku anginy bakteryjnej.

Czy podczas anginy boli gardło?

Tak, ból gardła może być bardzo silny, zwłaszcza przy anginie bakteryjnej.

Czy w czasie anginy boli brzuch?

Tak, w przypadku anginy bakteryjnej może wystąpić ból brzucha, a także nudności i wymioty u dzieci.

Różnica między infekcjami wirusowymi gardła i migdałków podniebiennych a infekcją bakteryjną, szczególnie przez paciorkowce grupy A, jest ważna, ponieważ antybiotyki stosuje się jedynie w przypadku anginy paciorkowcowej. Jednak różnicowanie oparte jedynie na obrazie klinicznym czasem jest trudne, gdyż objawy mogą być podobne lub mają podobne nasilenie.

Diagnoza jest ustalana na podstawie objawów i badania fizykalnego, w tym badania gardła i jamy ustnej oraz oceny węzłów chłonnych.

Częstość występowania objawów klinicznych była podstawą do stworzenia skali punktowej Centora/McIsaaca, która określa prawdopodobieństwo etiologii paciorkowcowej zapalenia migdałków podniebiennych.

Jeśli lekarz podejrzewa, że u pacjenta występuje angina paciorkowcowa, wykonuje szybki test na obecność antygenu PBHA. W przypadku braku testu może zlecić antybiotyk lub pobrać wymaz do badania bakteriologicznego.

Leczenie anginy polega na leczeniu przyczynowym i objawowym, zależnie od rodzaju czynnika sprawczego (bakteryjny lub wirusowy). W przypadku anginy paciorkowcowej stosuje się antybiotyki, najczęściej penicylinę fenoksymetylową przez 10 dni doustnie. W przypadku innych bakterii lekarz przepisuje odpowiednie antybiotyki dopasowane do rodzaju bakterii. W zakażeniach wirusowych nie stosuje się antybiotyków.

Leczenie objawowe zawiera:

• Odpoczynek, duża ilość płynów (szczególnie w przypadku gorączki).
• Przeciwbólowe i przeciwgorączkowe leki takie jak paracetamol lub NSLPZ (np. ibuprofen). W razie potrzeby lekarz może zalecić jednorazowe podanie deksametazonu, co znacząco przyspiesza leczenie bólu gardła.
• Preparaty do ssania o miejscowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (np. z benzydaminą, lidokainą, salicylanem choliny).

U dzieci częściej niż u dorosłych angina spowodowana jest infekcją bakteryjną, głównie przez paciorkowce β-hemolizujące grupy A. Jeśli dziecko uzyska co najmniej 2 punkty w skali Centora/McIsaaca, powinno się wykonać test antygenowy na obecność paciorkowców A (tzw. test Strep A) lub posiew wymazu z gardła. Nie zaleca się wykonywania szybkiego testu u dzieci z mniejszą liczbą punktów w skali.

Leczenie anginy paciorkowcowej u dzieci polega na podawaniu antybiotyków - zalecanym lekiem pierwszego wyboru jest penicylina fenoksymetylowa, dawkowaną zgodnie z masą ciała dziecka. Leczenie powinno trwać 10 dni, nawet jeśli objawy ustąpią. Ważne jest również zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, leków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych oraz leków miejscowych na ból gardła.

Stosowanie antybiotyków skraca czas zakaźności i objawów anginy, a także zmniejsza ryzyko powikłań, takich jak gorączka reumatyczna i ostre zapalenie ucha środkowego.

Dzieci powinny pozostać w domu przez pierwsze 24 godziny leczenia antybiotykiem. Później, gdy przestają być zakaźne, decyzja o powrocie do szkoły zależy od objawów i ogólnego stanu zdrowia. Nie ma konieczności izolowania dziecka w domu przez cały okres leczenia antybiotykiem.

Do komplikacji anginy paciorkowcowej należy:

1. powikłania ropne (wczesne) – ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego, ropne zapalenie zatok przynosowych
2. późne powikłania immunologiczne (bardzo rzadko u dorosłych) – gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
3. inne (bardzo rzadko) – zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.