Zespół jelita drażliwego to choroba jelita cienkiego i grubego charakteryzująca się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień. Nie jest spowodowana zmianami organicznymi czy biochemicznymi.

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie jest dokładnie znana, ale może być wynikiem różnych czynników, takich jak zaburzenia osi mózg-jelito, wzmożone czucie trzewne, zaburzenia perystaltyki jelit, zaburzenia mikrobioty jelitowej oraz infekcja bakteryjna. Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego to utrzymujące się objawy żołądkowo-jelitowe po wyeliminowaniu drobnoustroju odpowiedzialnego za infekcję. Częściej występuje u kobiet, zwłaszcza po użyciu antybiotyków lub w przypadku chorób lękowych i depresji.

Badania sugerują, że istnieją zmiany aktywności w obszarach mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie bólu u pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Ponadto u większości pacjentów obserwuje się zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia osobowości, niepokój czy depresja.

Częstość występowania zespołu jelita drażliwego w populacji ogólnej na całym świecie szacuje się na 11%, chociaż odnotowuje się duże zróżnicowanie między poszczególnymi krajami (od 1,1% we Francji do 35% w Meksyku).

Zaburzenie to występuje około dwukrotnie częściej u kobiet, zazwyczaj poniżej 50. roku życia. Połowa pacjentów zgłasza pierwsze objawy przed ukończeniem 35. roku życia.

Zespół jelita drażliwego charakteryzuje się trwałością i powracającymi dolegliwościami, co oznacza, że symptomy mogą ustępować i powracać w różnych momentach.

Głównym symptomem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha.

Ból brzucha może występować stale lub powtarzać się, lokalizuje się przeważnie w dolnej części brzucha po lewej stronie. Może charakteryzować się jako ostry, kurczowy, uporczywy, ale rzadko budzi pacjenta w nocy. Objawy nocne dotyczą pacjentów cierpiących na bezsenność.

Inne symptomy: - biegunka lub zaparcie - wzmożone wzdęcia brzucha - obecność śluzu w kale - nudności, wymioty i zgaga - ogólne objawy: ból głowy i uczucie zmęczenia - zaburzenia nastroju, lęk, stany depresyjne - zaburzenia miesiączkowania i częste oddawanie moczu Objawy zespołu jelita drażliwego są niespecyficzne i mogą pojawić się w wielu innych przypadkach chorobowych.

W przypadku ich wystąpienia zaleca się konsultację z lekarzem rodzinnym. Jeśli objawom zespołu jelita drażliwego towarzyszą gorączka, utrata masy ciała, obecność krwi w kale, niedokrwistość lub istnieje historia choroby nowotworowej w rodzinie, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego.

Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad dotyczący przebiegu dolegliwości, charakteru objawów i ich nasilenia, oraz związków z określonymi sytuacjami (np. stresem, posiłkiem). Następnie dokona badania pacjenta.

W razie podejrzenia zespołu jelita drażliwego, może zlecić dodatkowe testy diagnostyczne, takie jak: badanie morfologii krwi, CRP, badania hormonów tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test oddechowy w celu zdiagnozowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, test tolerancji laktozy, próbę stosowania diety bezlaktozowej przez 2 tygodnie, oraz inne badania.

W niektórych przypadkach konieczne może być przeprowadzenie kolonoskopii i gastroskopii. Dodatkowo lekarz może zlecić inne badania, aby wykluczyć inne choroby, które mogą powodować podobne objawy.

Warto pamiętać, że zespół jelita wrażliwego, mimo uciążliwych objawów, nie jest poważną chorobą (nie ma związków z chorobami nowotworowymi, co często budzi obawy u pacjentów). Ważne jest identyfikowanie sytuacji stresogennych i staranie się je eliminować, przy wsparciu psychologicznym.

Leki odgrywają rolę wspomagającą, pomagając niektórym pacjentom w zmniejszeniu objawów. Są one stosowane przede wszystkim w łagodzeniu objawów, które nie ustępują pomimo wsparcia psychologicznego i zmiany diety. Lekarz dobiera terapię dostosowaną do sytuacji konkretnego pacjenta, dominujących objawów i postaci zespołu jelita wrażliwego.

Do leków stosowanych w leczeniu zespołu jelita wrażliwego należą:

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (nortryptylina, dezypramina, imipramina lub amitryptylina) - łagodzą ogólne objawy choroby i bóle,
• leki rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego (drotaweryna, hioscyna, mebeweryna, alweryna, olejek z mięty pieprzowej).

W przypadku biegunek można stosować loperamid, eluksadolinę lub rifaksyminę.

Jeśli występują zaparcia, stosuje się makrogole, tegaserod, prukalopryd, inaklotyd, plekanatydy i lubiproston.

Leczenie psychologiczne może być zalecane, gdy standardowa terapia trwająca 3-6 miesięcy nie przynosi oczekiwanych efektów, a zaostrzenie objawów wiąże się ze stresem lub zaburzeniami emocjonalnymi. Skuteczne interwencje psychologiczne obejmują terapię poznawczo-behawioralną, hipnoterapię oraz trening relaksacyjny.

Ważnym aspektem terapii jest odpowiednia dieta. Większość osób z zespołem jelita drażliwego zauważa, że objawy są związane z spożyciem określonych produktów spożywczych. Należy spożywać regularne posiłki, unikając pokarmów bogatych w węglowodany złożone i wzdymających, takich jak fasola, kapusta, kalafior, brukselka oraz ostre przyprawy. Ważne jest także unikanie kawy i alkoholu.

Modyfikacje dietetyczne, takie jak dieta bogata w błonnik rozpuszczalny oraz dieta o małej zawartości składników FODMAP, mogą korzystnie wpłynąć na przebieg zespołu jelita drażliwego. Dieta bezglutenowa może być pomocna u osób z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. Zespół jelita drażliwego jest schorzeniem przewlekłym, lecz zwykle nie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

W przypadku zespołu jelita drażliwego obserwuje się zakłócenia w naturalnej florze bakteryjnej jelit, dlatego w terapii tej choroby u niektórych pacjentów można zaobserwować poprawę objawów poprzez stosowanie określonych antybiotyków lub probiotyków. Wybór konkretnego rodzaju leków powinien być dokonany przez lekarza.