Potocznie używa się czasem terminu stan poprzedzający zawał, co oznacza okres przed wystąpieniem ataku serca. Medycznie nie istnieje jednak jednostka chorobowa o nazwie stan przedzawałowy, co oznacza brak ściśle określonych kryteriów dotyczących objawów i rozpoznawania tego stanu. Można jednak mówić o wczesnych oznakach nadchodzącego zawału serca. Ważne jest, aby pamiętać, że u nie każdej osoby objawy zawału będą nagłe i gwałtowne. U niektórych objawy mogą rozwijać się stopniowo.

Do wczesnych objawów zawału należą: - dyskomfort w klatce piersiowej – najczęściej związany z długotrwałym dyskomfortem na środku klatki piersiowej, który może przypominać ucisk, ściskanie, pełność lub ból - dyskomfort w innych obszarach górnej części ciała – może obejmować ból lub dyskomfort w ramionach, plecach, szyi, szczęce lub żołądku - duszność – może występować z lub bez dyskomfortu w klatce piersiowej - inne objawy – mogą obejmować oblewanie się zimnym potem, nudności lub zawroty głowy Niestabilna dławica piersiowa jest czasem określana jako stan przedzawałowy. Polega ona na ograniczeniu przepływu krwi w tętnicy wieńcowej, ale nie całkowitym jej zablokowaniu. Powoduje to niedokrwienie mięśnia sercowego, ale bez ostrego uszkodzenia lub martwicy komórek serca.

Objawy niestabilnej dławicy piersiowej są podobne do objawów zawału serca. W przypadku ich wystąpienia należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną. Niestabilna dławica wieńcowa zwiększa ryzyko zawału serca, ale nie oznacza to automatycznie, że u każdej osoby z tą chorobą dojdzie do ataku serca.

Zawał to uszkodzenie narządu lub tkanek spowodowane brakiem dostępu krwi. Zawał serca to sytuacja, gdy mięsień sercowy nie otrzymuje wystarczającej ilości krwi przez tętnice wieńcowe, co prowadzi do jego uszkodzenia.

Niedokrwienie powoduje, że komórki mięśnia sercowego przestają się wydajnie skurczać, a w końcu obumierają, wypuszczając substancje do krwi, np. troponinę, która jest wskaźnikiem zawału serca. Uszkodzone komórki zostają zastąpione blizną.

Zawał serca dzieli się na kilka rodzajów, znanych także jako ostre zespoły wieńcowe (OZW). Na podstawie wyników EKG można odróżnić:

• NSTEMI - zawał bez uniesienia odcinka ST, czyli taki, który nie wykazuje charakterystycznego uniesienia odcinka ST na EKG
• STEMI - zawał serca z uniesieniem odcinka ST, co jest widoczne na zapisie EKG.

Zawał serca najczęściej powstaje w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej, przez co tworzy się skrzeplina, blokująca przepływ krwi do serca. Rzadziej może być spowodowany niedokrwieniem mięśnia sercowego z różnych powodów, takich jak arytmią, nadciśnieniem tętniczym czy niedokrwistością.

Czasem zawał następuje nawet bez pęknięcia blaszki miażdżycowej, gdy naczynie ulega znacznemu zwężeniu w długim czasie.

Przyczyny zawału serca są identyczne z przyczynami choroby wieńcowej, które są określane jako czynniki ryzyka miażdżycy lub chorób sercowo-naczyniowych.

W Polsce rocznie występuje ponad 100 000 przypadków ostrych zespołów wieńcowych. W 2018 roku zapadalność na te zespoły wynosiła 2997 przypadków na milion mieszkańców.

Głównym symptomem zawału serca jest ból w klatce piersiowej:

• zazwyczaj bardzo intensywny, piekący, duszący, gniotący lub ściskający, rzadziej ostry, kłujący
• zwykle zlokalizowany za mostkiem, odczuwany na większym obszarze – pacjent często wskazuje miejsce bólu przez przyłożenie pięści do mostka
• zazwyczaj trwający ponad 20 minut i stopniowo narastający
• u 10–20% chorych może promieniować do żuchwy, lewego barku lub lewego ramienia albo do górnej części brzucha nadbrzusza, czasami do pleców
• intensywność bólu nie zależy od fazy oddychania ani pozycji ciała
• ból nie ustępuje po podaniu nitrogliceryny podjęzykowo

U osób w starszym wieku (zwłaszcza u kobiet) lub z cukrzycą ból może być mniej charakterystyczny albo nie występować wcale.

Ponadto mogą pojawić się:

• duszność – najczęściej u osób w podeszłym wieku lub z rozległym zawałem serca, czasami towarzyszy jej kaszel z odkrztuszaniem lub obrzęk płuc
• osłabienie
• zawroty głowy, stan przedomdleniowy lub omdlenie
• kołatanie serca
• ból w górnej części brzucha na środku lub po prawej stronie, z towarzyszącymi nudnościami lub wymiotami
• niepokój lub lęk, strach przed zbliżającą się śmiercią – zwłaszcza u osób z silnym bólem w klatce piersiowej

Mogą wystąpić także inne, niecharakterystyczne objawy, takie jak stan podgorączkowy, bladość, poty, przyspieszenie tętna, a rzadziej zwolnienie rytmu serca.

Najczęstszy zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) występuje między godz. 6.00 rano a 12.00 w południe. U około 1 na 10 osób zawał serca STEMI może nie dawać wyraźnych objawów, a diagnoza jest ustalana po kilku dniach, tygodniach lub nawet miesiącach na podstawie EKG i badań obrazowych.

Osoby, które wcześniej miały zawał, często nie rozpoznają kolejnego z powodu różnych objawów. Każdy zawał może przebiegać inaczej.

Jeśli ból w klatce piersiowej trwa dłużej niż 5 minut i nie ustępuje po odpoczynku lub przyjęciu pod język nitrogliceryny, należy natychmiast zadzwonić pod numer alarmowy 999 lub 112. Jeśli ktoś znajduje się w pobliżu, należy poprosić o pomoc.

Chory powinien wezwać pogotowie nawet jeśli nie jest pewien, czy jego objawy są objawami zawału serca. W kampaniach edukacyjnych w USA często używano powiedzenia "lepiej dmuchać na zimne", aby podkreślić konieczność natychmiastowego powiadomienia służb medycznych w przypadku podejrzenia zawału serca.

Niezwykle istotne jest, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie zawału serca po wystąpieniu bólu w klatce piersiowej, ponieważ im szybciej działamy, tym więcej mięśnia sercowego możemy ocalić. Najlepsze rezultaty osiąga się przy rozpoczęciu terapii w ciągu pierwszej godziny od wystąpienia objawów. Nazywa się to złotą godziną. Niestety, wiele osób zwleka z odpowiednią interwencją, zajmując się niepotrzebnymi czynnościami, takimi jak dzwonienie do rodziny czy lekarza rodzinnego.

Im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większa jest szansa na śmierć obszaru mięśnia sercowego, dlatego jak najszybsze otwarcie tętnicy wieńcowej jest kluczowe w procesie ratowania mięśnia sercowego. Dlatego też mówi się, że "czas to mięsień".

Niestety, czasu jest bardzo mało. Z reguły po upływie 3-6 godzin umiera cały obszar mięśnia sercowego zaopatrywany przez zamkniętą tętnicę wieńcową, a te zmiany są nieodwracalne, nawet przy użyciu nowoczesnych metod leczenia.

Bardzo ważne jest skorzystanie z karetki pogotowia w przypadku podejrzenia zawału serca, aby móc rozpocząć leczenie już w drodze do szpitala. Czasami podczas wczesnego okresu zawału dochodzi do zatrzymania krążenia, w którym to przypadku personel karetki jest w stanie przywrócić pracę serca. Dodatkowo, już w trakcie transportu ratownik może skontaktować się z personelem szpitala, aby przygotować się do natychmiastowego leczenia zawału serca.