Ostre zapalenie ucha środkowego jest ostrym, ropnym zakażeniem z charakterystycznym obecnością płynu i zapaleniem błony śluzowej ucha środkowego. Częściej występuje u dzieci niż u dorosłych.

Najczęstsze patogeny odpowiedzialne za ostre zapalenie ucha środkowego to Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis. Najczęściej infekcje przechodzą do jamy bębenkowej z nosa lub gardła.

U dorosłych z reguły występuje nagłe zapalenie ucha środkowego, które często poprzedza infekcja górnych dróg oddechowych lub zaostrzenie alergicznego nieżytu nosa. Objawami są ból ucha, trudności ze słyszeniem oraz możliwe jest ropne wyciek z ucha w przypadku pęknięcia błony bębenkowej.

Mniej często występującym objawem jest zaburzenie równowagi. Wysoka gorączka, silny ból za uchem lub porażenie nerwu twarzowego są objawami powikłań, a nie samego ostrego zapalenia ucha.

Jeśli pojawią się objawy sugerujące zapalenie ucha, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu. Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego może być prowadzone przez lekarza rodzinnego, jednak w przypadku trudności diagnostycznych, trudności w leczeniu lub pojawienia się powikłań konieczna może być konsultacja specjalisty otolaryngologa.

Lekarz diagnozuje ostre zapalenie ucha środkowego poprzez analizę szczegółowego wywiadu, badanie pacjenta oraz otoskopię, która może ujawnić zróżnicowane stopień zmian zapalnych w zależności od etapu choroby. W przypadku badania słuchu najczęściej zauważa się zaburzenia przewodzenia dźwięku.

Po zdiagnozowaniu ostrego zapalenia ucha środkowego lekarz zazwyczaj zaleca przyjmowanie antybiotyków. Oczekuje się, że po 48–72 godzinach od rozpoczęcia leczenia stan pacjenta ulegnie znacznej poprawie. Jeśli jednak po tym czasie pacjent nie odczuwa poprawy, powinien ponownie skonsultować się z lekarzem w celu ewentualnej zmiany schematu terapeutycznego.

W przypadku perforacji błony bębenkowej, która może wystąpić w przebiegu zapalenia ucha środkowego, zazwyczaj dochodzi do jej samodzielnego zagojenia. Perforacja umożliwia odpływ płynu zakaźnego, obniżając ciśnienie w uchu środkowym i przyspieszając proces gojenia. W takiej sytuacji lekarz może zalecić stosowanie miejscowych kropli z antybiotykiem, oprócz antybiotyków doustnych.

Osoby ze złamaną błoną bębenkową powinny być ostrożne w kontakcie z wodą, unikając pływania, nurkowania oraz dostania wody do ucha podczas kąpieli. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nawracającym lub ciężkim zapaleniu ucha środkowego, perforacja błony bębenkowej może być przewlekła.

Rokowanie w ostrej postaci zapalenia ucha środkowego jest korzystne. Z reguły odpowiednia terapia prowadzi do szybkiej poprawy. Samoistne przebicie błony bębenkowej, które może występować podczas zapalenia, zwykle goi się po ustąpieniu stanu zapalnego.

Najczęstsze powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego obejmują:

• nawracające zapalenie ucha środkowego, czyli występowanie OZUŚ więcej niż dwa razy w ciągu pół roku;
• utrzymujący się ubytek słuchu po ostrym zapaleniu ucha środkowego – przemijający ubytek słuchu może wystąpić podczas OZUŚ z powodu płynu w uchu środkowym. Jeśli jednak utrzymuje się dłużej niż 1–2 tygodnie po ustąpieniu zakażenia, konieczna jest konsultacja z laryngologiem;
• przewlekła perforacja błony bębenkowej – podczas OZUŚ może dojść do pęknięcia błony bębenkowej, która w większości przypadków goi się samoistnie. Jednak w przypadku nawracających lub ciężkich epizodów zapalenia ucha środkowego, perforacje mogą stać się przewlekłe. Jeśli otwór w błonie bębenkowej utrzymuje się przez sześć tygodni lub dłużej, konieczna jest konsultacja laryngologiczna.

Inne powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego u dorosłych są rzadkie, ale mogą wystąpić z powodu różnych czynników, takich jak upośledzona odporność, nieprawidłowości anatomiczne tej okolicy, nieodpowiednia antybiotykoterapia lub szczególnie zjadliwy patogen. Należą do nich: zapalenie wyrostka sutkowatego, zapalenie błędnika, porażenie nerwu twarzowego, ubytek słuchu, zapalenie kości skalistej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych usznopochodne, ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy lub ropień mózgu, wodogłowie wskutek zakrzepu zatok żylnych bocznych mózgu, septyczna zakrzepica zatok żylnych mózgu.

Przewlekłe infekcje ucha środkowego to powtarzające się zakażenie ucha środkowego i/lub komórek powietrznych wyrostka sutkowatego w przypadku obecności otworu w błonie bębenkowej, czyli perforacji.

Podobnie jak ostre zapalenie ucha środkowego, przewlekłe zapalenie ucha środkowego częściej dotyka dzieci niż dorosłych.

Istnieje kilka różnych kategorii przewlekłego stanu zapalnego w uchu środkowym, zależnie od przebiegu choroby i lokalizacji. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego definiuje się jako ucho z perforacją błony bębenkowej, w którym występuje nawracające lub przewlekłe zapalenie ucha. Może to być:

• łagodne (nieaktywne) zapalenie ucha środkowego, kiedy nie ma wycieku płynu z ucha (sucha perforacja) i brakuje aktywnego zakażenia
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego z wysiękiem, w którym wycieka surowiczy płyn z ucha o słomkowym kolorze
• przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, gdy występuje ciągłe wyciekanie ropy przez otwór w błonie bębenkowej.

Przewlekłe stan zapalny ucha środkowego może wiązać się z obecnością perlaka. Perlak to forma przewlekłego stanu zapalnego w uchu środkowym, przypominająca guza o białoszarym połysku. Tworzą go masy złuszczającego się nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego, bakterie, zaschnięta wydzielina i kryształy cholesterolu. Nabłonek tworzący perlaka normalnie nie występuje w uchu środkowym, ale może tam przedostać się poprzez ubytek w błonie bębenkowej. Perlaki dzieli się na wrodzone (rzadkie) i nabyte. Perlaki nabyte mogą powstawać w wyniku stanów zapalnych ucha i trąbki słuchowej. Przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego może występować w każdym wieku.

Chroniczna infekcja ucha często występuje u dzieci po ostrych zapaleniach ucha środkowego. U dzieci z niższym statusem społeczno-ekonomicznym częściej występuje przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, które może być wynikiem opóźnienia leczenia, złych warunków higienicznych, palenia tytoniu lub złej diety. Trudno określić moment, kiedy ostre zapalenie staje się przewlekłym zapaleniem, zazwyczaj trwa to od sześciu tygodni do trzech miesięcy.

U dorosłych przewlekłe zapalenie ucha środkowego z perforacją błony bębenkowej, która nie chce się zagoić, jest częste u osób, które miały nawracające infekcje ucha w dzieciństwie.

Choroba ta wynika z dysfunkcji przewodu Eustachiusza, zazwyczaj spowodowanej jego niedrożnością, często w wyniku infekcji górnych dróg oddechowych lub sezonowego alergicznego nieżytu nosa. Niedrożność przewodu Eustachiusza nie prowadzi do zakażenia, ale może powodować objawy takie jak słyszalność własnego głosu (autofonia) i uczucie pełności w uchu. Rzadko przewlekłe zapalenie ucha z płynem jest wynikiem niedrożności przewodu eustachiusza z powodu guza lub jako powikłanie radioterapii.

Główne znaki przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego obejmują utratę słuchu, wyciek z ucha i zawroty głowy po dostaniu się wody do ucha w przypadku ubytku w błonie bębenkowej.

Najczęstszym symptomem przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego jest powracające lub ciągłe wyciekanie ropy z ucha. Zazwyczaj nie towarzyszy temu ból ucha, gorączka ani inne objawy infekcji. Ropny wyciek może być nieprzyjemnie pachnący.

Zazwyczaj obserwuje się pogorszenie słuchu. Stopień utraty słuchu zależy od lokalizacji i wielkości ubytku w błonie bębenkowej, stanu kości słuchowych oraz czasu trwania przewlekłego zapalenia.

Aby wyleczyć przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, konieczne jest usunięcie wycieku z ucha, wyleczenie błony bębenkowej i obecnego zakażenia, a także zapobieganie powikłaniom i nawrotom. Sposób leczenia zależy od rodzaju zapalenia i objawów. Może obejmować odpowiednią higienę ucha, antybiotyki podawane miejscowo lub doustnie, a nawet interwencję chirurgiczną. Ważne jest, aby osoby z perforacją błony bębenkowej chroniły swoje ucho przed kontaktem z wodą podczas kąpieli i prysznica.

Rokowanie w przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego różni się w zależności od jego typu. Ogólnie rzecz biorąc, prognozy są dobre, a ryzyko powikłań jest niewielkie. Jednak w przypadku powikłań rokowanie może być gorsze, czasami prowadząc do trwałego uszkodzenia słuchu.

Sposób, w jaki powinna przebiegać rekonwalescencja, zależy od rodzaju przewlekłego stanu zapalnego oraz stosowanego leczenia. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza oraz regularne uczestniczenie w planowych kontrolach.

Choroby przewlekłe ucha środkowego wynikają głównie z przebytych stanów zapalnych. Kluczową rolę w zapobieganiu nim odgrywa właściwa diagnostyka i terapia ostrych chorób zapalnych ucha.