Sepsa, wcześniej nazywana posocznica, to nagła ogólna reakcja zapalna organizmu na zakażenie. Wywołują ją krążące w krwi drobnoustroje, głównie bakterie, toksyny oraz czasami grzyby lub wirusy.

Odpowiedź immunologiczna prowadzi do ogólnego stanu zapalnego, zwiększonej przepuszczalności naczyń krwionośnych i skłonności do zakrzepów. Sepsa to synonim zakażenia ogólnego (dawniej: zakażenie krwi).

Stan ten stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta, ponieważ prowadzi do niewydolności wielu istotnych narządów, takich jak nerki, wątroba, serce i płuca.

Mimo swojej ogólnej powagi, sepsa może przebiegać w różnym stopniu zaawansowania; wyróżniamy sepsę, ciężką sepsę oraz najcięższy stan, który prowadzi do rozwoju wstrząsu septycznego. Wstrząs septyczny występuje, gdy organizm pacjenta wyczerpuje swoje mechanizmy kompensacyjne, co prowadzi do niewystarczającej podaży tlenu i substancji odżywczych do komórek, co z kolei prowadzi do niewydolności wielu istotnych narządów i wielonarządowej niewydolności. Ze względu na różnice w przyczynach i leczeniu, wyróżnia się sepsę noworodkową, dziecięcą, dorosłych oraz szpitalną.

Sepsa rozwija się na skutek infekcji, która na początku może być trudna do odróżnienia od przeziębienia, grypy czy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Wraz z postępem sepsy stan ogólny pacjenta szybko i znacząco się pogarsza. Do objawów rozwiniętej sepsy należą gorączka (>38,3°C lub hipotermia <36°C), dreszcze, znaczne osłabienie, przyspieszenie akcji serca (>90 uderzeń na minutę u dorosłych) i oddechu (>20 na minutę u dorosłych), duszność, bóle mięśni i brzucha, zblednięcie lub zasinienie obwodowych części ciała oraz zaburzenia świadomości (zawężenie świadomości, zamroczenie, utrata przytomności) oraz wymioty. Czasami może pojawić się wysypka.

Ciężka sepsa rozwija się bardzo szybko i może prowadzić do śmierci w ciągu kilku godzin. Niestety brak charakterystycznych wczesnych objawów wskazujących na rozwój sepsy, jak również niemożność pełnego przewidzenia jej przebiegu. Objawami alarmującymi są: zaburzenia świadomości, duszność, niewydolność krążenia oraz krwotoczna, wybroczynowa wysypka, która nie zanika po ucisku, gdyż jest spowodowana przez zakrzepy krwi w naczyniach. Ważnym wskaźnikiem dobrego krążenia obwodowego jest czas powrotu kapilarnego, czyli czas potrzebny na przywrócenie różowego koloru po ucisku zbledniętej tkanki. Jest to prosty objaw, który można najłatwiej sprawdzić na skórze mostka. Inne objawy sugerujące sepsę u niemowląt i małych dzieci to: skąpomocz, drażliwość, nadmierna senność, zaburzenia oddychania (bezdech), wysypka, zmiany w kolorze skóry (zażółcenie skóry, sinica, zblednięcie) oraz obniżone napięcie mięśniowe.

Zdolność sepsy do przenoszenia się na osoby zdrowe, czyli jej zaraźliwość, zależy od patogenu, który ją wywołuje. Ponieważ sepsa może być spowodowana przez wiele różnych drobnoustrojów, stopień jej zaraźliwości jest różny. Najbardziej zaraźliwa jest sepsa meningokokowa, która może spowodować wybuchy zachorowań. Jednak sepsa leczona w szpitalu praktycznie nie jest zaraźliwa, ponieważ pacjent przestaje być źródłem zakażenia po pierwszym dniu skutecznej terapii antybiotykowej.

Mikroorganizmy powodujące sepię najczęściej przenoszone są drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt, podobnie jak większość infekcji górnych dróg oddechowych. Na przykład, bakterie meningokokowe, które są bardzo zaraźliwe, można złapać poprzez pocałunek lub inne bliskie kontakty, a także picie z tego samego naczynia, spożywanie tych samych kanapek lub korzystanie ze wspólnych sztućców.

Potwierdzeniem sepsy (infekcji krwi) jest wyhodowanie bakterii z próbki krwi, jednak wynik można uzyskać dopiero po kilku dniach. Pacjent z sepsą często ma podwyższone wyniki testów zapalnych (takich jak OB, CRP, leukocytoza, prokalcytonina), obniżoną liczbę płytek krwi oraz upośledzoną funkcję serca i nerek. Jednakże istnieje wiele innych chorób, które mogą dawać podobne objawy, dlatego nie można polegać wyłącznie na wynikach laboratoryjnych. Rozpoznanie sepsy przed otrzymaniem wyniku posiewu krwi opiera się głównie na doświadczeniu lekarza, wywiadzie medycznym i badaniu pacjenta. Warto również skonsultować lokalne dane epidemiologiczne.

W przypadku pojawienia się symptomów sugerujących sepsę, konieczne jest natychmiastowe skontaktowanie się z lekarzem, który podejmie dalsze kroki diagnostyczne. Nagłe nasilenie objawów, takie jak krwotoczna wysypka, wymaga natychmiastowej interwencji na oddziale ratunkowym najbliższego szpitala lub wezwania pogotowia ratunkowego. Ze względu na poważne zagrożenie dla życia, pacjent z podejrzeniem sepsy powinien zawsze skonsultować się z lekarzem, nawet jeśli czuje się dobrze i objawy nie są jeszcze bardzo nasilone.

W przypadku sepsy kluczowe jest natychmiastowe podanie antybiotyków oraz intensywna opieka medyczna, polegająca na dożylnym podawaniu dużej ilości płynów i podtrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych takich jak oddychanie i krążenie za pomocą tlenu, leków i aparatury medycznej. Czasami może być konieczne zastosowanie leczenia nerkozastępczego (dializy) oraz uzupełnienie czynników krzepnięcia. Istotne jest również zidentyfikowanie drobnoustroju odpowiedzialnego za sepsę, a także wykrycie i usunięcie źródła infekcji, na przykład poprzez opróżnienie ropnia lub usunięcie zainfekowanego drenu.

Tak, istnieje możliwość całkowitego wyleczenia infekcji bakteryjnej, która spowodowała sepsę, ale mogą wystąpić trwałe powikłania sepsy. Nawet przy skutecznym leczeniu sepsa jest bardzo groźna (30–50% śmiertelności). Po jej przebyciu często pojawiają się powikłania, takie jak martwicze zmiany w obwodowych częściach ciała (np. palcach rąk i nóg - konieczna może być amputacja) i ubytki skóry. W przypadku niedotlenienia mózgu, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub ropnia mózgu po sepsie mogą wystąpić powikłania neurologiczne, takie jak napady padaczkowe, zaburzenia słuchu, porażenia ruchowe kończyn czy różne zaburzenia funkcji mózgu (np. zaburzenia pamięci lub zaburzenia emocjonalne).

Chociaż sepsa meningokokowa jest bardzo zaraźliwa, nie wszystkie formy kontaktu z chorym są jednakowo groźne. Istnieje ryzyko zakażenia w przypadku bezpośredniego kontaktu, takiego jak pocałunki czy picie z tego samego naczynia, oraz przebywania przez kilka godzin w tym samym pomieszczeniu. Osoby, które miały kontakt z chorym na sepsę meningokokową powinny jak najszybciej otrzymać antybiotyk profilaktyczny, aby uniknąć zachorowania. Decyzję dotyczącą rodzaju antybiotyku, dawki i sposobu podania podejmuje lekarz.

Nie istnieje jedna uniwersalna szczepionka przeciwko sepsie, ale można zaszczepić się przeciwko konkretnym bakteriom, które ją wywołują. Bakterie odpowiedzialne za sepsę, przeciwko którym istnieją szczepionki, to głównie meningokoki, pneumokoki oraz Haemophilus influenzae grupy B. Szczepienia te są zalecane w Polsce i są wykonywane w sposób odpłatny. Szczepienia ochronne przeciwko meningokokom zapewniają odporność na określoną serogrupę, chroniąc jedynie przed tymi meningokokami, które zawierają odpowiednie antygeny (np. szczepionka przeciwko serogrupie C, ACW135Y lub serogrupie B).

Przechodzenie sepsy często nie daje odporności, a ponadto mogą ją wywoływać różne drobnoustroje. Ponieważ sepsa jest rzadką chorobą, jej ponowne wystąpienie zazwyczaj sugeruje obecność czynników ryzyka sprzyjających jej rozwojowi, takich jak niedobory odporności.