Opryszczka to infekcja wywołana przez dwa blisko spokrewnione wirusy: HSV-1 i HSV-2. Pierwszy z nich atakuje górną część ciała, a drugi głównie narządy płciowe. Zakażenia te przenoszą się przez bezpośredni kontakt międzyludzki. Badania wykazują, że większość dorosłych jest zakażona wirusem opryszczki, ale tylko niektórzy doświadczają nawrotów choroby. Zakażenie tym wirusem jest trwałe i nie można go całkowicie wyleczyć, ponieważ pozostaje w organizmie w stanie uśpienia.

Nawroty opryszczki często dotyczą osób o prawidłowej odporności. Objawy tej choroby mogą być łagodne lub nawracające, zazwyczaj z czasem stają się rzadsze. Opryszczka ma różny okres wylęgania, ale zazwyczaj pojawiają się bóle, pieczenie i swędzenie. Później pojawiają się pęcherzyki, które pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia. Zmiany goją się samoistnie, nie pozostawiając śladów.

Jako pierwsze objawy infekcji może wystąpić ostre zapalenie błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej oraz ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. W przypadku pierwszej formy infekcji występuje gorączka. W przypadku zakażenia nawrotowego objawem jest przeważnie opryszczka wargowa.

• Ostre zapalenie błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej najczęściej dotyka małe dzieci. Okres wylęgania trwa 3-6 dni. Objawy obejmują wysoką gorączkę, złe samopoczucie, obrzęk, zaczerwienienie i bolesność dziąseł, powiększenie regionalnych węzłów chłonnych. Pęcherzyki, które pojawiają się na błonie śluzowej jamy ustnej i języka, skórze warg i wokół jamy ustnej, mają tendencję do łączenia się, tworząc bolesne owrzodzenia. Ostre objawy utrzymują się przez 5-7 dni, a gojenie zmian następuje po około 2 tygodniach. Wirus jest wydalany w ślinie przez 3 tygodnie.

• Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych częściej dotyka dorosłych. Jest zazwyczaj spowodowane przez HSV-1, ale także może być wywołane przez HSV-2. Pierwszymi objawami są gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, gardła, mięśni. Następnie na migdałkach i tylnej ścianie gardła pojawiają się pęcherzyki, które pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia. Około 30% chorych na pierwotne zakażenie HSV-2 może doświadczać objawów oponowych, a 5% może rozwinąć zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o łagodnym przebiegu.

• Opryszczka wargowa, zwana potocznie "zimnem", to najczęstsza forma zakażenia nawrotnego wywołanego HSV-1 (rzadziej HSV-2). Zazwyczaj przebiega łagodnie, bez objawów ogólnych. Na skórze w okolicach ust, najczęściej w kąciku między błoną śluzową a skórą, pojawiają się pojedyncze skupiska bolesnych pęcherzyków zapalnych. Nawroty występują średnio dwa razy w roku, a u niektórych nawet co miesiąc. Największe wydalanie wirusa ma miejsce w ciągu pierwszej doby, utrzymując się do 5 dni.

Opryszczka w okolicach narządów płciowych to jedno z najczęstszych zakażeń przenoszonych drogą płciową. Często przebiega bezobjawowo lub ze skąpymi objawami, co sprawia, że większość zakażonych osób nie zdaje sobie z tego sprawy. Typowe zmiany to zapalne grudki i pęcherzyki na zewnętrznej powierzchni genitaliów, przypominające opryszczkę wargową.

Reinfekcje opryszczki w okolicach narządów płciowych spowodowane HSV-1 występują znacznie rzadziej niż te wywołane przez HSV-2.

Zakażenie pierwotne

• okres inkubacji wynosi od 1 do 21 dni (zazwyczaj 3-7 dni)
• ma ciężki przebieg, często towarzyszy mu ostre zapalenie gardła
• objawy ogólne takie jak gorączka, bóle głowy i mięśni, złe samopoczucie występują u około 70% kobiet i 40% mężczyzn
• u mężczyzn pęcherzyki pojawiają się na prąciu, rzadziej na mosznie czy wewnętrznej powierzchni ud, u kobiet na wargach sromowych, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud, w pochwie i na szyjce macicy; zmiany na skórze u kobiet są bardziej rozległe niż u mężczyzn; po kilku tygodniach zmiany przekształcają się w owrzodzenia i nadżerki, czasami pokryte strupem, a potem stopniowo ustępują; rzadziej może dojść do zajęcia okolicy krzyżowej rdzenia kręgowego, co objawia się ostrym zatrzymaniem moczu i objawami zapalenia rdzenia i korzonków nerwowych: bólem, utratą lub zaburzeniami czucia (parestezje) oraz wysypką, nazywaną zespołem Elsberga
• objawy miejscowe (zależne od lokalizacji zmian) – ból, wydzielina śluzowa z cewki moczowej lub pochwy, powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych, zaburzenia oddawania moczu, tkliwość szyjki macicy przy stosunku – mogą się utrzymywać od 10 do 17 dni
• u obu płci może wystąpić opryszczkowe zapalenie odbytnicy po stosunkach analnych
• wirus jest wydalany przez 10-12 dni.

Zakażenie nawrotowe

• zazwyczaj przebiega łagodnie lub skąpoobjawowo
• objawy ogólne zwykle nie występują
• objawy miejscowe trwają od 2 godzin do 2 dni
• u mężczyzn pęcherzyki pojawiają się głównie na prąciu (często są niebolesne), u kobiet na wargach sromowych większych i mniejszych oraz na skórze krocza (mogą być bardzo bolesne)
• wirus jest wydalany przez około 5 dni.

Zmiany mogą pojawić się na błonie śluzowej oka lub na przezroczystej warstwie oka. Jest to poważna forma infekcji wirusowej, która może prowadzić do uszkodzenia przezroczystej warstwy oka, a nawet utraty zdolności widzenia.
Pęcherzyki mogą również wystąpić na powiekach.

Rednik stanowią rzadką postacią występowania wykwitów, które pojawiają się poza twarzą i narządami płciowymi, a należą do nich:

• Zakażenie wału paznokciowego, które określane jest jako zanokcica opryszczkowa; objawia się zmianami pęcherzykowo-krostkowymi na opuszkach palca lub palców, które pojawiają się nagle i towarzyszy im obrzęk, rumień oraz ból. Zanokcica wywołana przez HSV-1 często występuje u pracowników ochrony zdrowia, którzy nie stosują rękawiczek, natomiast zakażenie HSV-2 zazwyczaj dotyczy osób w wieku 20–30 lat i rozwija się w wyniku kontaktów intymnych.
• Opryszczka zapaśników, która lokalizuje się na skórze klatki piersiowej, uszu, twarzy i rąk; jest to typowa postać występowania u sportowców uprawiających dyscypliny kontaktowe.
• Wyprysk opryszczkowy, który jest szczególną postacią zakażenia u osób chorych na atopowe zapalenie skóry; charakteryzuje się uogólnioną osutką pęcherzykową, mogącą stanowić zagrożenie życia.

Choroba o nazwie opryszczkowe zapalenie mózgu jest rzadka, ale niebezpieczna, z roczną zapadalnością wynoszącą około 1 na 500 000 osób. Najczęściej dotyka dzieci i młodych ludzi do 20. roku życia w wyniku pierwotnego zakażenia oraz dorosłych powyżej 50. roku życia w wyniku reaktywacji zakażenia.

Objawy tej choroby mogą obejmować zaburzenia świadomości, zmiany w zachowaniu, gorączkę, zaburzenia mowy, niezborność, napady drgawek, a także niedowłady i porażenia nerwów czaszkowych.

U niektórych pacjentów może wystąpić obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Nieleczona choroba może prowadzić do śmierci, a leczenie acyklowirem zmniejsza ryzyko zgonu do 10–20%. Po przebytym zapaleniu mózgu często pozostają trwałe następstwa w postaci porażeń i innych deficytów neurologicznych u większości dorosłych pacjentów.

To jest najpoważniejsza forma zakażenia wirusem HSV-2, charakteryzująca się wysoką śmiertelnością oraz rzadkością. Objawy są podobne do opryszczkowego zapalenia mózgu.

Lekkie, mało nasilone, lokalne zmiany wywołane przez infekcje wirusowe zwykle nie wymagają konsultacji lekarskiej. Konieczna jest pomoc medyczna w przypadku obszernych zmian skórnych, opryszczki towarzyszącej objawy ogólne (takie jak gorączka, bóle mięśni, złe samopoczucie) oraz w obecności czynników ryzyka - poważne choroby skóry, osłabiona odporność, stosowanie glikokortykoidów, terapia onkologiczna (chemioterapia, radioterapia).

Natychmiastowa konsultacja lekarska jest konieczna u pacjentów z objawami neurologicznymi oraz zmianami w oku.

Leczenie wymaga opryszczki narządów płciowych. Szybkie zgłoszenie się do lekarza jest istotne ze względu na znacznie wyższą skuteczność leczenia przeciwwirusowego, gdy zastosowane jest we wczesnym stadium zakażenia w porównaniu z leczeniem rozpoczętym później.

Objawy mają na tyle charakterystyczny wygląd, że rozpoznanie ustala się zwykle na podstawie samego badania lekarskiego. W przypadku infekcji narządów płciowych u kobiet przeprowadza się badanie ginekologiczne.

W przypadku poważnych zakażeń wskazane jest przeprowadzenie testów pomocniczych:

• izolacja HSV w hodowli komórkowej – metoda preferowana w infekcjach narządów płciowych; wynik ujemny nie wyklucza infekcji
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – wykrywa materiał genetyczny wirusów; wynik ujemny nie wyklucza infekcji
• badania serologiczne – specyficzne przeciwciała przeciwko HSV pojawiają się we krwi w ciągu kilku tygodni od infekcji; wykrycie przeciwciał anty-HSV-2 zazwyczaj wskazuje na infekcję narządów płciowych, natomiast wykrycie samych przeciwciał anty-HSV-1 jest trudniejsze do zinterpretowania.

Zarażenia narządowe lub ciężkie przebiegi choroby zazwyczaj wymagają hospitalizacji oraz przeprowadzenia dalszych badań.

W przypadku łagodnej zmiany można stosować lokalnie leki przeciwwirusowe oraz środki łagodzące objawy. W cięższych przypadkach podaje się leki przeciwwirusowe ogólnoustrojowo, które hamują replikację wirusa HSV. Leczenie zakażeń nawrotowych najlepiej rozpocząć jak najwcześniej, jeszcze przed wystąpieniem wykwitów. W przypadku ciąży stosuje się acyklowir, uważany za bezpieczny dla płodu. Leczenie opryszczki ocznej powinno być prowadzone przez okulistę.

Opryszczka zazwyczaj ustępuje (przechodzi w stan "uśpienia"), nie zostawiając żadnych śladów. Niemniej jednak, niewłaściwa pielęgnacja i brak leczenia mogą prowadzić do powikłań, takich jak wtórne zakażenia bakteryjne lub grzybicze wykwitów, zakażenie rozsiane (m.in. przełyku, nadnerczy, płuc, stawów, ośrodkowego układu nerwowego) oraz rumień wielopostaciowy.

U noworodków może dojść do rozsianych pęcherzykowych wykwitów na skórze, ciężkiego zapalenia mózgu, wątroby i innych narządów, a w konsekwencji do zgonu.

Opryszczka narządów rodnych w trakcie ciąży zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania oraz samoistnego poronienia. Objawy opryszczki narządów płciowych u kobiety ciężarnej przed porodem są wskaźnikiem do zastosowania cięcia cesarskiego.

Osoby cierpiące na częste i uciążliwe nawroty opryszczki powinny rozważyć profilaktykę farmakologiczną (taką jak acyklowir lub walacyklowir). Dzięki leczeniu można zmniejszyć częstotliwość nawrotów, poprawić jakość życia i zmniejszyć ryzyko zakażenia partnera HSV-2.

Aby zapobiec zakażeniu, należy unikać ryzykownych zachowań seksualnych. Użycie prezerwatyw lateksowych zmniejsza ryzyko zakażenia (ale nie eliminuje go całkowicie, ponieważ zakażenie może objawić się w innej lokalizacji). Osoby zakażone powinny wypowiadać się o swojej chorobie swoim partnerom przed podjęciem stosunku seksualnego.

Kobiety w ciąży, które miały nawroty opryszczki narządów płciowych, powinny poinformować o tym swojego lekarza. Kobiety zdrowe, których partnerzy mieli nawroty opryszczki narządów płciowych, nie powinny uprawiać seksu w III trymestrze ciąży.

Z czym można pomylić opryszczkę narządów płciowych?

W przypadku opryszczki narządów płciowych, w rozpoznaniu różnicowym, którego celem jest ustalenie choroby przez wykluczenie innych o podobnych objawach, lekarz zwykle bierze pod uwagę kiłę, wrzód weneryczny i półpasiec.

Jakie są skuteczne domowe sposoby na opryszczkę na ustach?

Popularne, rozpowszechniane w Internecie jako niezawodny sposób na opryszczkę smarowanie jej czosnkiem, czy cebulą należy do metod niezweryfikowanych naukowo. Nie zaleca się stosowania tego rodzaju rozwiązań.
Należy unikać dotykania wykwitów. W żadnym razie nie należy przebijać pęcherzyków.
W aptekach dostępne są bez recepty różnego rodzaju preparaty na opryszczkę w postaci kremów, płynów i plastrów.