Świnia, inaczej znane jako zakażenie wirusem mumps, to łagodna choroba zakaźna wieku dziecięcego, którą wywołuje wirus mumps. Choroba ta zazwyczaj atakuje ślinianki przyuszne i inne gruczoły, oraz układ nerwowy. Dorośli rzadko chorują na tę chorobę, ponieważ przeważnie przechodzą ją w dzieciństwie i rozwijają trwałą odporność. Jednak w razie braku kontaktu z chorobą w dzieciństwie i braku szczepienia, można zachorować na świnkę w każdym wieku.Świnka jest chorobą występującą wyłącznie u ludzi, źródłem zakażenia jest chory na świnkę. Choroba przenosi się drogą kropelkową, poprzez kontakt ze śliną i wydzielinami dróg oddechowych chorej osoby. Względnie zarażone osoby mogą przechodzić chorobę bezobjawowo lub w łagodny sposób, ale są potencjalnym źródłem infekcji dla innych.Świnka jest wysoko zakaźna – około 80% osób podatnych na zachorowanie zachoruje po kontakcie z chorym. Zdarzają się ogniska zachorowań w szkołach, wśród studentów, a także epidemie świnki. Chorzy na świnkę zakażają innych przez 1–2 dni przed wystąpieniem obrzęku ślinianek do 9 dni po jego pojawieniu się. Okres inkubacji wynosi od 14 do 21 dni, zwykle 2–3 tygodnie. Szczepienia ochronne są skutecznym sposobem zapobiegania śwince.Chociaż u dzieci choroba zazwyczaj przebiega łagodnie, u młodzieży i dorosłych może być bardziej uciążliwa, częściej wymagając hospitalizacji z powodu powikłań, takich jak zapalenie jąder, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie trzustki.

Świnka jest częstą chorobą zakaźną, która dotyka głównie nieszczepionych ludzi. Mimo że większość zakażonych może przejść tę chorobę bezobjawowo lub w sposób niecharakterystyczny, klasyczna postać świnki występuje tylko u 30-40% zarażonych. Dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym, świnka coraz rzadziej występuje w Polsce.

W ostatnich latach odnotowuje się około 2500-3000 przypadków zachorowań rocznie, zazwyczaj wśród młodszych grup wiekowych, głównie dzieci przedszkolnych i szkolnych. Aktualnie najwięcej przypadków tej choroby dotyczy dzieci w wieku 5-9 lat. Zachorowania u dorosłych również nie są rzadkością. W 2012 roku zgłoszono w Polsce 2779 przypadków zachorowań na świnkę, a ponad 20 osób musiało być hospitalizowanych. Ponad 400 zakażeń dotyczyło dorosłych po ukończeniu 20. roku życia, u których przebieg choroby może być bardziej ciężki ze względu na wiek. Zdarzały się nawet przypadki zachorowań u osób po 65. roku życia (prawie 20 przypadków). Zachorowania na świnkę występują przez cały rok. Dzięki powszechnym szczepieniom dzieci (zgodnie z PSO 2016 dzieci otrzymują w 2. i 10. roku życia trójskładnikową szczepionkę przeciwko odrze, śwince i różyczce) przypadki zarazy będą coraz rzadsze. Jednak ze względu na proces starzenia się populacji i mniejszą liczbę dzieci w rodzinach, można przewidywać, że zachorowania będą częstsze w starszych grupach wiekowych, zwłaszcza u dorosłych. Zachorowania u osób zaszczepionych są możliwe, ale rzadkie i zazwyczaj przebiegają łagodniej.

Objawy świnki u osób dorosłych są identyczne jak u dzieci, jednakże przebieg choroby może być bardziej ciężki oraz częściej mogą wystąpić powikłania. Objawy zazwyczaj pojawiają się między 12. a 25. dniem po kontakcie z wirusem świnki. Około 30-40% zakażonych osób nie prezentuje żadnych objawów, a niemal połowa ma jedynie niespecyficzne objawy ze strony układu oddechowego bez objawów zajęcia ślinianek. Symptomy prodromalne świnki również są niespecyficzne i obejmują bóle mięśni, brak apetytu, złe samopoczucie, bóle głowy oraz niewielką gorączkę. Objawy rozwiniętej świnki to niewysoka gorączka oraz obrzęk jednego lub większej liczby gruczołów ślinowych, zazwyczaj umiejscowiony w kącie żuchwy. Zajęte ślinianki są bolesne i tkliwe w pierwszych dniach choroby. Nawet u 30% dorosłych mężczyzn oraz chłopców w okresie dojrzewania może wystąpić ból i obrzęk jąder, a u co 10. osoby zarażonej świnką może rozwinąć się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (10-15% chorych).

Ślinianka przyuszna leży pomiędzy żuchwą a przewodem słuchowym zewnętrznym. Część powierzchowna ślinianki przyusznej zachodzi na gałąź żuchwy oraz mięsień żwacza. Ku górze dochodzi do wyrostka jarzmowego, a ku dołowi styka się z często ze ślinianką podżuchwową. Część głęboka z kolei znajduje się schowana w dole zażuchwowym.

Ślinianka podżuchwowa usytuowana jest pod żuchwą, w trójkącie ograniczonym górnymi gałęziami żuchwy oraz bocznymi brzuszkami mięśnia dwubrzuścowego.

Objawy świnki u dorosłych zwykle nie są zbyt ciężkie. Powikłania są rzadkie. Jednym z najczęstszych powikłań u dorosłych mężczyzn jest zapalenie jąder, a u kobiet zapalenie jajników. Inne powikłania to zapalenie trzustki, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie tarczycy, zajęcie stawów, zapalenie nerek i zapalenie wątroby.

Do najbardziej niebezpiecznych powikłań świnki należą poronienie, uszkodzenie nerwu słuchowego prowadzące do głuchoty oraz niepłodność związana z zapaleniem jąder lub jajników. Możliwe są również powikłania neurologiczne, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu, które może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak upośledzenie słuchu, napady drgawek, porażenia ruchowe i inne deficyty neurologiczne, a nawet śmierć.

U kobiet ciężarnych zakażenie świnką w pierwszym trymestrze ciąży może wiązać się z powikłaniami położniczymi, zwłaszcza poronieniem. Dlatego ważne jest, aby kobiety w ciąży unikały kontaktu z chorymi na świnkę. Jednak choroba nie prowadzi do wad wrodzonych u dziecka. Osoby po przeszczepie nerki są bardziej narażone na powikłania, takie jak zapalenie nerek i odrzucenie przeszczepu.

Jeśli dorosła osoba zachoruje na świnkę, należy spodziewać się poważnego przebiegu choroby. Konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem, aby wykluczyć inne groźne przyczyny zapalenia ślinianek. Leczenie przyczynowe nie jest możliwe, jednak można stosować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Podczas gorączki zaleca się odpoczynek w łóżku oraz częste zmienianie ubrań. Ponadto, trzeba pamiętać o zaraźliwości świnki dla innych osób wokół chorego. Osoba zarażona powinna unikać kontaktu z domownikami oraz innymi podatnymi na zakażenie osobami. Kobiety w ciąży, które wcześniej nie chorowały na świnkę, powinny zachować szczególną ostrożność, ponieważ w pierwszych 12 tygodniach ciąży istnieje ryzyko zakażenia płodu i poronienia.

Wizyta u lekarza jest konieczna przede wszystkim w celu ustalenia przyczyny powiększenia ślinianek, ponieważ nie zawsze jest ono spowodowane przez świnkę. Konsultacja lekarska jest również potrzebna w przypadku podejrzenia powikłań, takich jak nasilenie objawów lub brak poprawy po kilku dniach choroby. Objawy takie jak znaczne osłabienie, nadmierne zmęczenie, nudności, wymioty, sztywność karku, światłowstręt, nadwrażliwość i bóle głowy, które nie ustępują po przyjmowaniu paracetamolu lub ibuprofenu, mogą świadczyć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Natomiast nudności, wymioty i bóle brzucha mogą wskazywać na zapalenie trzustki. Ból i obrzęk jąder mogą być objawem zapalenia jąder. Chociaż powikłania świnki są rzadkie, istnieją grupy pacjentów narażone na większe ryzyko powikłań, dlatego osoby należące do tych grup powinny niezwłocznie skonsultować się z lekarzem w przypadku pojawienia się objawów zapalenia ślinianek:

• kobiety w pierwszych 12 tygodniach ciąży,
• osoby po przeszczepieniach narządów litych (np. nerek) i przyjmujące leki immunosupresyjne.

Obrzęk gruczołów ślinowych przyusznych w towarzystwie świnki, charakteryzujący się jednoczesnym obrzękiem i zaczerwienieniem ujść przewodów ślinowych, jest na tyle charakterystyczny, że zazwyczaj pozwala na szybkie postawienie diagnozy świnki na podstawie badania klinicznego. Istotny jest także wywiad, na przykład kontakt z osobą zarażoną świnką w okresie inkubacji, co umożliwia ustalenie epidemiologiczne zakażenia. Brak historii przechorowania świnki w dzieciństwie oraz brak szczepień przeciwko tej chorobie również potwierdza rozpoznanie. W sytuacjach wątpliwych lub istotnych (np. nietypowy przebieg, ponowne wystąpienie zapalenia gruczołów ślinowych) możliwe jest potwierdzenie zakażenia świnką poprzez analizę aktywności amylazy, a diagnozę - na podstawie badań serologicznych krwi (przeciwciała IgG i IgM). Dodatkowe badania mają większe znaczenie u pacjentów wymagających hospitalizacji, na przykład z powodu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, gdzie konieczne może być wykonanie punkcji lędźwiowej.

Choroba świnki jest zazwyczaj samoograniczającą się chorobą, która po przechorowaniu pozostawia trwałą odporność. Reaktywacje zapalenia ślinianek wywołane zakażeniem wirusem świnki są możliwe, ale występują rzadko i zazwyczaj przebiegają łagodnie i bez powikłań. Ponowne zapalenia ślinianek częściej mają inne przyczyny niż świnka, na przykład są spowodowane przez inne wirusy (np. wirusy paragrypy i cytomegalii), bakterie (np. ropne zapalenie ślinianki) lub kamicę przewodów ślinowych. Szczególnie nawracające zapalenia tej samej ślinianki zazwyczaj mają inne źródła niż wirus świnki.

Trwałe konsekwencje zakażenia świnką, takie jak uszkodzenie słuchu, niepłodność, wodogłowie, ataksja czy padaczka, mogą być trwałe. W przypadku pacjentów leczonych lekami immunosupresyjnymi, choroba może przebiegać łagodnie lub być bezobjawowa, bez konieczności przerwania terapii. Wyjątek stanowią pacjenci po przeszczepieniu narządów, u których opisano przypadki zapalenia nerek i odrzucenia przeszczepu.

Większość ludzi zdobywa trwałą odporność po przejściu świnki w młodym wieku lub później i nie doświadcza ponownie tej choroby. Po ustąpieniu symptomy, bez powikłań i ustąpieniu zaraźliwości, można wrócić do normalnego trybu życia.

Izolacja osób szczególnie narażonych na zakażenie, choć możliwa, nie jest praktycznym rozwiązaniem. Może być stosowana w przypadku ciężarnych kobiet, które nie miały wcześniej świnki, oraz u pacjentów w ciężkiej immunosupresji, zwłaszcza po przeszczepie narządów. Chory na świnkę jest zaraźliwy dla innych przez 1-2 dni przed pojawieniem się obrzęku ślinianek i do 9 dni po jego wystąpieniu, chociaż ryzyko zakażenia maleje po 5 dniach od pojawienia się obrzęku.

W większości krajów, w tym w Polsce, dostępne są szczepionki łączone przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR). Aby całkowicie wyeliminować świnkę, konieczne jest uzyskanie powszechnej odporności za pomocą szczepień ochronnych. Szczepionka wymaga podania dwóch dawek - pierwsza po 1. roku życia (od 13 miesiąca życia) oraz druga przypominająca w 10. roku życia. Osoby dorosłe, które nie miały świnki, mogą zostać zaszczepione w dowolnym wieku. Przebycie różyczki, świnki czy odry nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia.

W Polsce nie jest obecnie dostępna szczepionka jednoskładnikowa przeciwko śwince, jak ta zarejestrowana w USA. Po szczepieniu przeciwko śwince nie odnotowano istotnych niepożądanych skutków, dlatego zaleca się szczepienie wszystkich osób podatnych na zakażenie, z wyjątkiem tych z ciężkimi zaburzeniami odporności. W USA, gdzie wcześniej notowano ponad 200 tysięcy przypadków świnki rocznie, wprowadzenie powszechnych szczepień spowodowało stopniowy spadek liczby zachorowań do około 3 tysięcy w latach 1983-1986, jednak obserwowano okresowe ogniska zachorowań wśród studentów oraz w społecznościach, które odmawiają szczepień. Szczepienie po ekspozycji oraz stosowanie surowicy nie przynosi oczekiwanych efektów.