Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to choroba, która jest spowodowana przez patologiczne cofanie się treści żołądkowej do przełyku, co powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Oprócz jedzenia, do przełyku cofają się również kwas solny i enzymy trawienne z żołądka, co powoduje pieczenie, czyli zgagę.

Mogą pojawić się również uszkodzenia błony śluzowej przełyku, zwane nadżerkami.

Do czynników predysponujących do choroby refluksowej należą: nieprawidłowa czynność dolnego zwieracza przełyku, zaburzenia opróżniania żołądka, zaburzenia motoryki przełyku i upośledzony klirens przełykowy, zaburzenia integralności błony śluzowej przełyku, przepuklina rozworu przełykowego, nadwrażliwość przełyku, otyłość i ciąża.

Mięsień między przełykiem a żołądkiem, zwany dolnym zwieraczem przełyku, rozluźnia się podczas połykania, umożliwiając pokarmowi przejście do żołądka. Następnie szybko kurczy się, zapobiegając cofaniu się treści pokarmowej i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. W przypadku nieprawidłowego działania tego mięśnia, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wracać do przełyku, powodując refluks żołądkowo-przełykowy.

Choroba refluksowa przełyku może również rozwijać się w wyniku pewnych chorób, takich jak cukrzyca, twardzina, choroby związane z nadużywaniem alkoholu oraz zaburzenia hormonalne.

Leki przyjmowane przez pacjenta, szczególnie doustne środki antykoncepcyjne czy leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc mogą również przyczyniać się do wystąpienia refluksu.

Rozwój refluksu ułatwia również przepuklina rozworu przełykowego, gdzie górna część żołądka jest przemieszczona do klatki piersiowej poprzez cieńsze miejsce w przeponie. Obecność soku żołądkowego powyżej przepony przez dłuższy czas sprzyja cofaniu się treści do przełyku.

Objawy zgagi występują cyklicznie u 1/5 populacji, przy czym częstotliwość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem i szacowana jest na 8,8–25,9% w Europie. Choć choroba refluksowa przełyku dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiet, to powikłania z nią związane są częstsze u mężczyzn.

Objawami typowymi refluksu są zgaga, puste odbijania oraz uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Można je również określić jako pieczenie za mostkiem, nadkwasotę, kwaśne odbijania czy ból górnej części brzucha.

Dolegliwości mogą nasilać się w pozycji leżącej na plecach, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku, przy pochylaniu się oraz podczas parcia.

Objawami niepokojącymi, wymagającymi zgłoszenia się do lekarza i wykonania szybkiej i dokładnej diagnostyki są:

• zaburzenia połykania,
• ból przy połykaniu (Dysfagia),
• niezamierzone zmniejszenie masy ciała,
• ból brzucha w nocy (budzący ze snu),
• utrzymujące się wymioty lub krwawienie z przełyku.

Choroba refluksowa może wywoływać również objawy nietypowe, takie jak: chrypka, szczególnie poranna, suchy kaszel lub świszczący oddech, ból w klatce piersiowej imitujący pochodzenie sercowe oraz uczucie „kluski” w gardle.

Choroba refluksowa przełyku czasami przebiega bezobjawowo i może zostać wykryta przypadkowo podczas endoskopii.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, z okresowymi zaostrzeniami i okresami remisji. Nieleczona choroba refluksowa przełyku o ciężkim przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań i znacząco pogorszyć jakość życia chorych.

Modyfikacja stylu życia i dieta

Jeśli występują objawy refluksu, zaleca się zmianę stylu życia, szczególnie zwracając uwagę na sposób odżywiania. Konieczne jest spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej, unikanie spożywania ich tuż przed snem oraz rezygnacja z pokarmów tłustych, mocno przyprawionych, gazowanych napojów, cytrusów, kawy i czekolady. Dobrze jest również zaprzestać używania alkoholu i papierosów.

Osoby z nadwagą lub otyłością powinny dążyć do zmniejszenia masy ciała. Dodatkowo zaleca się spanie na łóżku z uniesionym wezgłowiem o kilkanaście centymetrów, unikanie pracy w niewygodnej pozycji oraz noszenie ciasnych ubrań i pasków. Istotne jest także zaprzestanie palenia tytoniu.

Stosowanie leków bez recepty

Korzystanie z leków zobojętniających sok żołądkowy dostępnych bez recepty, zawierających różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego, może przynieść ulgę, jednak długotrwałe stosowanie bez konsultacji z lekarzem nie jest zalecane.

Wizyta u lekarza

Jeśli opisane metody nie przynoszą poprawy, konieczna jest wizyta u lekarza – zwłaszcza gdy dolegliwości są uciążliwe i nasilają się. Natychmiastowa konsultacja lekarska jest również konieczna w przypadku niepokojących objawów, takich jak zaburzenia połykania, ból podczas połykania, niezamierzone utrata masy ciała, nocny ból brzucha (budzący ze snu), wymioty lub krwawienia z przełyku.

Należy pamiętać, że objawy refluksu mogą być łatwo mylone z objawami choroby niedokrwiennej serca, a nawet zawału serca. Ważne jest zatem zwrócenie uwagi na moment wystąpienia bólu – ból wieńcowy związany jest z wysiłkiem fizycznym, a ustępuje po odpoczynku i zażyciu nitrogliceryny. Czasami konieczne jest przeprowadzenie pełnych badań w kierunku chorób serca celem potwierdzenia diagnozy.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, dlatego konieczne jest regularne leczenie (czasem nawet do końca życia) w celu kontrolowania objawów i zapobiegania powikłaniom.

Poza zmianą stylu życia, terapia zwykle zaczyna się od leków, które skutecznie zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego (tzw. inhibitory pompy protonowej, skrótowo nazywane IPP). Do tej grupy leków należą esomeprazol, lansoprazol, omeprazol, pantoprazol i rabeprazol. Stosuje się je najczęściej raz na dobę, na pusty żołądek, w standardowych dawkach zgodnie z zaleceniem lekarza przez 2–4 tygodnie. W przypadku braku poprawy lekarz może zdecydować o zwiększeniu dawki lub dodaniu do terapii leku z grupy blokerów receptorów histaminowych H2 (famotydyna) podawanego przed snem.

Leki te są również stosowane w długoterminowym leczeniu refluksu o łagodnym przebiegu.

Leki zobojętniające kwas solny i ochronne dla błony śluzowej – związki magnezu i glinu, kwas alginowy i sukralfat mogą być skuteczne w łagodnym przypadku choroby refluksowej przełyku. Mogą być stosowane okazjonalnie.

W niektórych przypadkach lekarz może również zalecić lek prokinetyczny – itopryd. Inne leki prokinetyczne, takie jak cisapryd i metoklopramid, nie są zarejestrowane do leczenia choroby refluksowej przełyku z powodu występowania działań niepożądanych.

Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi poprawy mimo maksymalnych dawek leków, rozważa się zabieg chirurgiczny. Po operacji około 50% pacjentów nadal wymaga leczenia farmakologicznego po różnym czasie po operacji.

W przypadku kobiet w ciąży, leczeniem preferencyjnym choroby refluksowej przełyku jest leczenie niefarmakologiczne – zmiana stylu życia i odpowiednia dieta. Leki powinny być stosowane krótkotrwałe i w minimalnych dawkach. Najczęściej stosowane są leki zobojętniające kwas alginowy i sukralfat. Inhibitory pompy protonowej, jeśli są wskazane, mogą być również stosowane w ciąży. Zawsze należy stosować leki po konsultacji z lekarzem i zgodnie z jego instrukcjami.

Choroba refluksowa przełyku to choroba przewlekła, charakteryzująca się okresami nasilenia objawów i remisji.

Choroba ta nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia, ale może znacząco ograniczać codzienną aktywność. Konieczne jest regularne podtrzymywanie leczenia. W większości przypadków długotrwałego leczenia stosuje się najniższą skuteczną dawkę inhibitorów pompy protonowej, co pozwala na kontrolę objawów. Rokowanie jest dobre w przypadku łagodnego przebiegu refluksu. Nieleczona choroba refluksowa o ciężkim przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwężenie przełyku, krwawienia z przewodu pokarmowego, a nawet raka gruczołowego przełyku.

U około 10% chorych może rozwinąć się tzw. przełyk Barretta, który jest stanem przedrakowym i wymaga regularnej kontroli endoskopowej z badaniem histopatologicznym. Stan przedrakowy bardzo rzadko może przerodzić się w raka przełyku (w przypadku przełyku Barretta – około 0,5% przypadków rocznie), dlatego właściwe monitorowanie rozwoju choroby pozwala na jej wczesne wykrycie i leczenie.

Po zakończeniu leczenia choroby refluksowej przełyku zaleca się kontynuację zdrowych nawyków żywieniowych oraz unikanie leków, które mogą wpływać na ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, w szczególności leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca i nadciśnieniu tętniczym.

Kontrolna endoskopia po zakończeniu leczenia jest zalecana u pacjentów z zaawansowaną chorobą refluksową oraz u chorych z jej powikłaniami.

Chorzy z rozpoznanym przełykiem Barretta powinni być regularnie monitorowani przez specjalistę ze względu na zwiększone ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. Konieczne jest wykonanie kontrolnych badań endoskopowych z wycinkiem do badania histopatologicznego.

Jest zalecane przestanie palenia papierosów oraz stosowanie właściwej diety, obejmującej ograniczenie spożycia alkoholu i kawy, oraz utrzymanie odpowiedniej masy ciała.