Rak szyjki macicy jest powszechnym nowotworem złośliwym rozwijającym się w tym narządzie u kobiet. Szyjka macicy pełni ważną rolę w organizmie kobiety, chroniąc rozwijającą się ciążę i zapewniając inne funkcje, takie jak transport plemników oraz zapobieganie infekcjom. Niestety, rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów, który może mieć tragiczne konsekwencje.

Strefa przejściowa, gdzie najczęściej rozwija się rak, jest miejscem zmiany między dwoma typami nabłonków. To obszar, który może ulegać transformacjom i stać się ogniskiem nowotworowym. Należy jednak pamiętać, że określenie "nadżerka" jest niepoprawne i nie powinno być używane, gdy mowa o ektopii nabłonka gruczołowego.

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów u kobiet na całym świecie. Niestety, liczba zgonów z tego powodu jest nadal wysoka, pomimo postępów w diagnostyce i leczeniu. W Polsce jest to jedno z najczęściej występujących nowotworów u kobiet, ale również jedno z najbardziej złośliwych z uwagi na relatywnie niską wyleczalność. Dlatego tak istotne jest działanie profilaktyczne, w tym szczepienia, badania przesiewowe i edukacja.

Główną przyczyną powstawania raka szyjki macicy jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który sprzyja przekształcaniu zdrowych komórek w komórki nowotworowe. Zarażenie tym wirusem jest często bezobjawowe, szczególnie niebezpieczne są podtypy 16 i 18.

Kolejnym istotnym czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu, zwiększające ryzyko zachorowania nawet dwukrotnie. Dodatkowo zakażenia narządu rodnego (chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii), wielokrotne ciąże i porody (powyżej 5), uboga w witaminę C dieta oraz długotrwałe stosowanie antykoncepcji także mogą zwiększyć ryzyko zachorowania.

Do tzw. czynników pośrednich ryzyka zalicza się:

• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
• dużą liczbę partnerów seksualnych,
• partnerów, którzy współżyją z wieloma osobami, samych zainfekowanych HPV,
• wykrytą wcześniej nieprawidłowość w badaniu cytologicznym.

Warto zaznaczyć, że HPV może być przenoszony nie tylko drogą waginalną, ale także przez seks oralny i analny. Ponadto sam kontakt skóra do skóry narządów płciowych może przekazać wirusa, a nawet używanie akcesoriów erotycznych.

Nie zaobserwowano również dziedzicznej predyspozycji do raka szyjki macicy.

Obecnie uważa się, że głównym czynnikiem ryzyka powstania raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV komórek nabłonka szyjki macicy. W mniejszym stopniu wirus może także zagnieździć się w nabłonku pochwy lub warg sromowych, prowadząc do chorób tych obszarów. W większości przypadków organizm kobiety sam zwalcza wirusa, ale czasami dochodzi do przetrwałego zakażenia. Oznacza to, że wirus osadza się na stałe w komórkach nabłonka szyjki macicy, co może prowadzić do powstawania zmian - tzw. dysplazji, zaburzeń funkcji i rozwoju, a nawet do rozwoju raka. Infekcji HPV nie da się wyleczyć, podobnie jak nie ma skutecznego lekarstwa na wirusa grypy. Istotne jest obserwowanie pacjentki i w przypadku przewlekłego zakażenia intensyfikacja kontroli oraz stosowanie odpowiedniego leczenia w przypadku rozwoju dysplazji.

Wynika z tego, że tryb życia ma znaczący wpływ na ryzyko wystąpienia raka szyjki macicy. Odpowiednia modyfikacja stylu życia wraz z regularnymi badaniami cytologicznymi, ginekologicznymi i szczepieniem ochronnym może zminimalizować to ryzyko.

Wczesne stadium choroby często nie wykazuje żadnych objawów, dlatego regularne, co najmniej co 3 lata, badanie cytologiczne jest kluczowe.

W Polsce każda ubezpieczona kobieta w wieku 25–59 lat ma dostęp do bezpłatnego badania cytologicznego. Procedura polega na pobraniu powierzchniowych komórek z okolic ujścia zewnętrznego i kanału szyjki macicy za pomocą specjalnej, delikatnej szczoteczki. Badanie jest bezbolesne, bezpieczne, krótkie i nieinwazyjne, powinno być zawsze wykonywane w ramach rutynowego badania ginekologicznego.

Po przeprowadzeniu badania kobieta dowiaduje się, do której grupy ryzyka należy oraz jak często powinna powtarzać badanie cytologiczne (np. kobiety stosujące leki immunosupresyjne lub zakażone HIV – badanie raz w roku).

Takie postępowanie, rekomendowane dla każdej kobiety, pozwala na wykrycie nawet 80% wczesnych postaci raka szyjki macicy oraz zmian przednowotworowych!!!

Postacie zaawansowanej choroby objawiają się krwistymi plamieniami, samoistnymi lub pojawiającymi się po stosunku, obfitymi, często nieprzyjemnie pachnącymi upławami, a także bólem, który zazwyczaj występuje w późnych stadiach choroby.

Rak szyjki macicy może rozwijać się w postaci guza, stopniowo wypełniając światło pochwy, lub naciekając szyjkę macicy i rozrastając się w głąb tkanek miednicy. W bardziej zaawansowanych przypadkach może naciekac pęcherz moczowy i odbytnicę, prowadząc do przerzutów do innych narządów lub odległych węzłów chłonnych. W efekcie może pojawić się obrzęk kończyn dolnych (często asymetryczny), zatrzymanie moczu, nawracające infekcje układu moczowego oraz krwawienia z odbytu.

Rak szyjki macicy można uniknąć poprzez regularne wykonywanie cytologii oraz badania obecności wirusa brodawczaka ludzkiego. Jednym z ważnych postępów jest szczepienie przeciwko HPV, które zmniejsza ryzyko infekcji wirusem. Zaleca się szczepienie dziewcząt przed rozpoczęciem życia seksualnego. Kolposkopia, czyli badanie szyjki macicy przy użyciu mikroskopu, jest często konieczne do potwierdzenia wyników innych badań.

Częściej niż występowanie raka na szyjce macicy, pojawiają się różnego stopnia zmiany nazwane dysplazją. To właśnie one stanowią większość wyników cytologicznych. Dysplazja o małym, średnim lub dużym stopniu określa zaburzenia rozwoju komórek nabłonka szyjki macicy, które mogą prowadzić do raka. Konieczne jest leczenie takich zmian, aby uchronić kobietę przed rakiem. Im niższy stopień dysplazji, tym większa szansa na cofnięcie zmian. Z kolei im wyższy stopień, tym większe ryzyko przekształcenia w komórki nowotworowe.

Do zdiagnozowania raka szyjki macicy konieczne jest pobranie wycinka podejrzanej tkanki, które pozwala określić rodzaj nowotworu. Badanie to przeprowadza się za pomocą wzierników przez pochwę i odbyt. Dodatkowe badania, takie jak RTG klatki piersiowej, tomografia komputerowa czy MRI jamy brzusznej i miednicy, pomagają określić stopień zaawansowania choroby i wybrać odpowiednie leczenie. Konieczna jest również ocena ogólnej sprawności pacjentki oraz jej wola do zachowania płodności.

Metoda leczenia zależy od stopnia zaawansowania raka w chwili diagnozy oraz decyzji dotyczącej potomstwa. Najlepsze wyniki osiąga się dzięki operacji, która w przypadku młodych kobiet chcących zachować płodność może obejmować jedynie usunięcie szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy. Najczęstszym wyborem pozostaje jednak radykalne usunięcie całej macicy wraz z otaczającymi tkankami i węzłami chłonnymi.

Radioterapia jest stosowana jako leczenie uzupełniające po zabiegu chirurgicznym. Chemioterapia, głównie pochodne platyny, jest istotna w leczeniu raka szyjki macicy i stosowana jest jako dodatek do radioterapii. W Polsce nadal zbyt wiele przypadków rozpoznaje się w zaawansowanych stadiach, dlatego najczęściej stosowaną metodą leczenia jest radiochemioterapia.

U kobiet, które świadomie monitorują czynniki ryzyka, regularnie poddają się badaniom profilaktycznym i szczepieniu przeciwko wirusowi HPV, rzadko rozwija się rak szyjki macicy. Choroba jest zazwyczaj wykrywana we wczesnych stadiach, na etapie dysplazji lub przedrakowym. Nawet jeśli wystąpi inwazja nowotworowa, istnieje prawdopodobieństwo wyleczenia w granicach 55-95%, jeśli rak jest zdiagnozowany we wczesnym stadium.

Ważne jest, aby leczenie raka szyjki macicy prowadzić w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Zapewnia to większe szanse na wyleczenie, ponieważ pozwala na ustalenie odpowiedniego planu leczenia, dopasowanego do indywidualnego przypadku pacjentki.