PSA (antygen specyficzny dla gruczołu krokowego) jest enzymem wytwarzanym wyłącznie przez gruczoł krokowy. Jest obecny w komórkach tego gruczołu, skąd jest uwalniany do płynu nasiennego, dlatego jego stężenie we krwi jest niskie. Z wiekiem stężenie to wzrasta, co jest normalne. PSA jest istotnym testem, który może być używany do diagnozy raka gruczołu krokowego. Wysokie stężenie PSA może być związane z rakiem gruczołu krokowego. Należy jednak pamiętać, że podwyższone stężenie PSA nie zawsze oznacza raka i może być wynikiem wielu nieszkodliwych przyczyn.

Zazwyczaj lekarz zleca sprawdzenie poziomu PSA, jeśli podejrzewa chorobę gruczołu krokowego u pacjenta, czyli gdy występują objawy takie jak trudności z oddawaniem moczu z powodu powiększenia prostaty, krwiomocz, ból krocza i podbrzusza.

Badanie to może być również przeprowadzone u mężczyzn po usunięciu gruczołu krokowego operacyjnie.

Oznaczenie stężenia PSA jest również wykonywane w przypadku podejrzenia raka. Niektórzy eksperci uważają, że należy go przeprowadzać jako badanie przesiewowe, czyli u osób zdrowych, celem wczesnego wykrywania raka gruczołu krokowego.

Wskazane jest wykonanie badania PSA u mężczyzn zwiększonego ryzyka zachorowania na raka gruczołu krokowego, czyli u wszystkich mężczyzn po 50. roku życia, po 45. roku życia z rodzinna historią tego nowotworu (gdy występuje u dziadka, ojca, brata), oraz po 40. roku życia u nosicieli mutacji genu BRCA2.

Decyzję o wykonaniu badania PSA należy skonsultować z lekarzem. Należy pamiętać, że badania powinny być wykonywane wtedy, gdy wyniki mają wpływ na dalsze postępowanie i przyniosą pacjentowi korzyść.

Badanie stężenia PSA można przeprowadzić bez problemu, pobierając jedynie niewielką ilość krwi, dlatego nie ma żadnych przeciwwskazań do jego wykonania.

Zbieranie próbki PSA nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań. Należy unikać działań, które mogą wpłynąć na wyniki badania, takich jak ejakulacja czy jazda na rowerze, przez 48 godzin przed testem.

Normy stężenia PSA we krwi są różne w zależności od metody, dlatego nie ma uniwersalnych wartości. Można jednak przyjąć następujące normy w zależności od wieku mężczyzny:

• 40–49 lat – 0–2,5 ng/ml
• 50–59 lat – 0–3,5 ng/ml
• 60–69 lat – 0–4,5 ng/ml
• 70–79 lat – 0–6,5 ng/ml.

Przyczyny podwyższonego poziomu PSA mogą być różne, między innymi występujące często zjawisko łagodnego przerostu prostaty, zdarzają się również urazy prostaty, takie jak badanie per rectum czy długotrwałe jazda na rowerze. Dodatkowo ejakulacja, przewlekłe i ostre zapalenie prostaty, rak prostaty oraz stan po cewnikowaniu pęcherza moczowego mogą również wpływać na stężenie PSA.

Analiza poziomu PSA budzi sporo kontrowersji.

Po pierwsze, test PSA może czasem dać "fałszywie dodatnie" wyniki. Oznacza to, że wynik sugeruje obecność nieprawidłowości (raka), mimo że tak naprawdę nie ma. To może prowadzić do niepotrzebnego stresu u pacjenta i konieczności przeprowadzenia dalszych, czasem inwazyjnych badań, np. biopsji prostaty.

Po drugie, gdy wynik testu PSA wskazuje na obecność raka prostaty, czasem nie jest pewne, czy diagnoza przyniesie korzyści czy nie. Rak prostaty często rozwija się powoli i występuje u starszych mężczyzn, co oznacza, że przeprowadzenie leczenia może zaszkodzić więcej niż pomóc, gdyż pacjent mógłby zmarć z innych przyczyn zanim rak prostaty doszedłby do stadium, które wpłynęłoby negatywnie na jego życie. Należy pamiętać, że terapia przeciwnowotworowa może powodować powikłania.

Dlatego decyzję o wykonaniu badania należy podjąć wspólnie z lekarzem, po omówieniu korzyści i ewentualnych negatywnych skutków związanych z analizą poziomu PSA.