Półpasiec charakteryzuje się pojawieniem bolesnej wysypki na jednej stronie ciała, zwykle wzdłuż nerwu międzyżebrowego. Zmiany skórne nie przekraczają linii środkowej ciała i najczęściej koncentrują się na obszarach skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy, dlatego nazywany jest "pół-pasiecem". Przed pojawieniem się wysypki mogą wystąpić objawy zwiastunowe, takie jak ból, mrowienie czy świąd skóry. Objawy te zazwyczaj pojawiają się kilka dni przed zmianami skórnymi. Oprócz wysypki może pojawić się gorączka, ból głowy i złe samopoczucie.

Wysypka półpaśca jest zazwyczaj jednostronna, zajmuje obszar jednego dermatomu lub sąsiednich dermatomów. Składa się z grudek, które zmieniają się w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Następnie pęcherzyki pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia, które pokrywają się strupami. Nowe zmiany skórne mogą pojawiać się przez około 7 dni, a strupy odpadają po 3-4 tygodniach, pozostawiając blizny lub przebarwienia. Wysypka może również pojawić się na błonach śluzowych i towarzyszyć jej świąd, ból oraz objawy ogólne takie jak gorączka czy zmęczenie.

Półpasiec jest spowodowany przez wirusa VZV, który jest odpowiedzialny za ospę wietrzną. Po przebyciu ospy wietrznej, wirus pozostaje w organizmie w postaci uśpionej w zwojach nerwowych. Następnie, z niewiadomych przyczyn, wirus może się aktywować i powodować półpasiec. Spadek odporności komórkowej, starzenie się organizmu, obecność innych chorób czy stosowanie leków immunosupresyjnych mogą sprzyjać reaktywacji wirusa.

Półpasiec może wystąpić jedynie u osób, które wcześniej miały kontakt z wirusem ospy wietrznej, zazwyczaj po przebyciu tej choroby lub rzadziej po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej. Z uwagi na fakt, że praktycznie cała populacja powyżej 40. roku życia w Polsce przeszła ospę wietrzną, osoby starsze są narażone na ryzyko półpaśca.

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju półpaśca jest wiek, zdecydowanie wzrasta on po przekroczeniu 50. roku życia, a po 85. roku życia ryzyko wynosi już aż 50%. Wraz z wiekiem zwiększa się również ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak neuralgia popółpaścowa. W związku z tym, pacjenci w podeszłym wieku mogą wymagać hospitalizacji w celu leczenia powikłań, w tym neuralgii.

Wybrane czynniki ryzyka rozwoju półpaśca to:

• wiek powyżej 65 lat, zwłaszcza osoby w 8. i 9. dekadzie życia
• choroby nowotworowe
• terapia immunosupresyjna (np. kortykosteroidy, leki przeciwwirusowe)
• stosowanie statyn
• cukrzyca
• zakażenie HIV i inne czynniki osłabiające odporność.

U dzieci ryzyko zachorowania jest większe, jeśli matka miała ospę wietrzną w ciąży (po 20. tygodniu) - nie występuje wtedy ospa wrodzona, ale wirus może uaktywnić się już u dziecka.

Statystyki z USA mówią, że blisko co trzecia osoba może zachorować na półpasiec w ciągu swojego życia. Choroba może pojawić się u każdego, kto miał odrę lub wietrzycę, ale ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Przypadki półpaśca najczęściej występują u osób powyżej 60. roku życia i zazwyczaj pojawiają się raz w życiu, choć zdarzają się także przypadki nawrotów. Ospa wietrzna w Polsce jest licznie zgłaszaną chorobą zakaźną, aastępstwa mogą być stratowa osiągnięty do 40. roku życia

Podsumowanie

Półpasiec może prowadzić do wielu powikłań, w tym do neuralgii popółpaścowej, ciężkiego przebiegu klinicznego, półpaśca ocznego oraz innych powikłań. Z kolei trwałe następstwa półpaśca mogą obejmować zaburzenia słuchu, pogorszenie wzroku, porażenia nerwów czaszkowych oraz powikłania neurologiczne. Należy zauważyć, że półpasiec może prowadzić nawet do zgonu, szczególnie u osób starszych lub z osłabionym układem odpornościowym. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie półpaśca, aby uniknąć groźnych konsekwencji.

Wirus VZV, który powoduje chorobę półpasiec, może przenosić się z osoby z aktywnym półpaścem na osoby podatne na zakażenie VZV, czyli takie, które dotąd nie miały ospy wietrznej. W takich sytuacjach może dojść do zachorowania na ospę wietrzną, ale nie na półpasiec. Pamiętajmy, że zarażenie półpaścem jest znacznie mniej prawdopodobne niż zarażenie ospą wietrzną i ryzyko zakażenia wirusem VZV po kontakcie z chorym jest niskie. Wirus VZV przenosi się poprzez bezpośredni kontakt z płynem z wykwitów półpaścowych (pęcherzyków). Osoby chore na półpasiec są zaraźliwe dla otoczenia dopóki mają mokrą wykwitną wysypkę, ale nie zarażają przed wystąpieniem wysypki ani po wyschnięciu pęcherzyków. Zaleca się, aby osoba z półpaścem zakrywała wysypkę ubraniem, aby zmniejszyć ryzyko zarażenia dla innych. Osoby szczególnie narażone na powikłania po zakażeniu ospą wietrzną to kobiety w ciąży, wcześniaki, osoby niewrażliwe na ospę wietrzną, dzieci urodzone przed 28. tygodniem ciąży lub z wagą poniżej 1000 gramów, niezależnie od tego, czy matka miała ospę wietrzną czy była zaszczepiona, oraz pacjenci z zaburzeniami odpornościowymi niezależnie od wieku.

W terapii stosuje się preparaty antywirusowe, które zmniejszają intensywność i czas trwania symptomów półpaśca. Aby leczenie było skuteczne, konieczne jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii po wystąpieniu wysypki. Nie ma dowodów na to, że leczenie preparatami antywirusowymi zapobiega wystąpieniu głównego powikłania - nerwobólów półpaścowych. Objawy bólowe leczy się objawowo.

Terapia antywirusowa redukuje nasilenie i czas trwania objawów półpaśca. Istnieje kilka preparatów antywirusowych (acyklowir, walacyklowir, famcyklowir), które mogą skrócić czas trwania i zmniejszyć nasilenie objawów. Warunkiem skuteczności terapii jest jak najszybsze jej rozpoczęcie - najlepiej w pierwszych dniach po pojawieniu się wysypki. Terapia acyklowirem trwa 7-10 dni, natomiast walacyklowirem 7 dni. Niemniej jednak nie ma dowodów na to, że leczenie preparatami antywirusowymi zapobiega wystąpieniu nerwobólów półpaścowych.

W leczeniu bólu stosuje się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwbólowe (np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen). W przypadku silnego bólu, gdy wspomniane leki przeciwbólowe nie przynoszą ulgi, lekarz może przepisać silniejsze leki, np. opioidy, gabapentynę, amitryptylinę, czasem również kortykosteroidy. Nie zaleca się stosowania miejscowych preparatów antywirusowych, antybiotyków ani preparatów przeciwbólowych w postaci pudru i papek.

Kąpiele i leki przeciwhistaminowe mogą złagodzić swędzenie towarzyszące wysypce.

Zarażenie półpasiec nie daje immunitetu na kolejne wystąpienie choroby. Szacuje się, że prawdopodobieństwo nawrotu półpaśca w ciągu 8 lat od pierwszego ataku wynosi 6–8%.

Aby zminimalizować ryzyko półpaśca i związany z nim długotrwały zespół bólowy, zaleca się poddanie się szczepieniom ochronnym. Szczepienia przeciw ospie wietrznej pomagają zmniejszyć ryzyko zachorowania na półpasiec w przyszłości. Istnieje też szczepionka, która chroni przed półpaścem u osób, które miały ospę wietrzną. W Polsce jest ona dostępna od 2023 roku.

Szczepionka Shingrix przeciwko półpaścowi jest szczepionką "nieżywą". Zaleca się szczepienie wszystkich osób w wieku powyżej 50 lat oraz osób powyżej 18 lat z czynnikami ryzyka półpaśca, takimi jak niedobór odporności, przewlekłe choroby serca, płuc lub wątroby, cukrzyca, czy także choroby autoimmunizacyjne, które przeszły ospę wietrzną lub zostały zaszczepione wcześniej żywą szczepionką przeciwko VZV.