Pokrzywka to schorzenie, które powoduje powstanie wypukłych bladych bąbli otoczonych zaczerwienieniem na skórze pod wpływem określonych czynników. Objawia się silnym swędzeniem lub pieczeniem skóry, nie jest bolesna i zazwyczaj ustępuje bez powstawania blizn czy przebarwień.

U wielu osób do pokrzywki może dołączyć obrzęk naczynioruchowy, który występuje głównie w tkanach podskórnych, np. ust, powiek, rąk, stóp, a czasami także w okolicach genitaliów. Obrzęk ten często jest bardziej intensywny po jednej stronie ciała i może powodować zaczerwienienie skóry.

U pacjentów z pokrzywką często obecne jest zjawisko dermatografizmu - po niewielkim uszkodzeniu skóry (np. zadrapaniu, potarciu, ucisku) pojawiają się bąble pokrzywkowe, często w kształcie linii odpowiadającej potarciu skóry.

Ze względu na przyczynę, pokrzywkę można podzielić na pokrzywkę samoistną (ostrą i przewlekłą) oraz pokrzywkę indukowaną.

Pokrzywka dzieli się na pokrzywkę ostrą (gdy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tygodni) oraz przewlekłą (gdy zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tygodni). W większości przypadków pokrzywka ma charakter ostry i ustępuje w ciągu 6 tygodni.

Pokrzywka ostra jest najczęściej spowodowana alergią lub lekami. Natomiast w przypadku pokrzywki przewlekłej, w 80-95% przypadków nie udaje się ustalić przyczyny (choć pacjenci często sądzą, że wywołuje ją alergia).

W tabeli 1 przedstawiono najczęstsze czynniki wywołujące pokrzywkę, lecz warto pamiętać, że może ona pojawić się również w odpowiedzi na inne, rzadsze czynniki.

Pokrzywka może mieć charakter alergiczny (np. w przypadku uczulenia na sierść kota) lub niealergiczny (np. w przypadku reakcji na pewne leki). Pokrzywki fizyczne są wywołane czynnikami fizycznymi, takimi jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywki mogą również wystąpić u pacjentów z zakażeniami, nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi i innymi chorobami.

Jeśli pokrzywka jest spowodowana alergią, to reakcja IgE-zależna oraz wydzielanie różnych substancji z komórek tucznych, zwłaszcza histamina, są głównymi przyczynami powstawania zmian skórnych oraz świądu skóry. Przyczyny pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

U niektórych osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W przypadku pokrzywki przewlekłej jedynie około 1/4 przypadków udaje się ustalić przyczynę.

Ostrej pokrzywki doświadcza około 10-20% populacji podczas swojego życia. Większość przypadków to ostre objawy, trwające od kilku godzin do 6 tygodni. Pokrzywka może pojawić się w dowolnym wieku, ale częściej dotyka dzieci i młodych dorosłych. Natomiast przewlekła pokrzywka jest bardziej typowa u kobiet w wieku 20-40 lat.

Objawem pokrzywki jest pojawienie się na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące, porcelanowobiałe lub różowe, dobrze ograniczone, otoczone przez zaczerwienioną skórę. Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry, szybko powstają i zazwyczaj szybko ustępują, nie pozostawiając śladów na skórze. Mogą się zlewać, tworząc różne kształty i zajmując różne obszary skóry.

Objawy pokrzywki najczęściej towarzyszy świąd, a czasem nawet mogą być bolesne. W przypadku pokrzywki przewlekłej objawy mogą wystąpić codziennie lub okresowo. Objawy mogą zanikać samoistnie w ciągu roku od początku choroby, ale u niektórych chorych mogą utrzymywać się przez wiele lat. Ostra pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy mogą pojawić się nagle lub rozwijać się stopniowo. W obrzęku naczynioruchowym może wystąpić utrudnienie oddychania, a nawet zgon.

Emocjonalne napięcie może wpływać na nasz organizm, powodując wystąpienie lub nasilenie objawów pokrzywki.

Jeśli pojawi się pokrzywka, należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku cięższych objawów, takich jak obrzęk naczynioruchowy, konieczne może być podanie glikokortykosteroidów.

W przypadku towarzyszącego pokrzywce obrzęku naczynioruchowego lub innych objawów sugerujących wstrząs anafilaktyczny, konieczne jest natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej i podanie adrenaliny, jeśli została wcześniej przepisana.

• w pokrzywce cholinergicznej często są małe
• w pokrzywce wysiłkowej – są ogromne (ta forma pokrzywki może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego)
• w pokrzywce uciskowej – pojawiają się w miejscach kontaktu skóry, np. pod paskiem ciężkiej torby lub na stopach po długim marszu
• pokrzywka wibracyjna występuje u osób pracujących z młotem pneumatycznym
• pokrzywka świetlna – pojawia się po opalaniu.

Dla lekarza istotne jest również umiejscowienie zmian pokrzywkowych na ciele oraz tempo ich zanikania. Wielu pacjentów nie wie, jak długo trwają zmiany (można obrysować bąbel długopisem i monitorować jego zanik).

W diagnozie pokrzywki kluczowe znaczenie ma zebrany przez lekarza wywiad od pacjenta. Lekarz pyta o:

1. czas i okoliczności pierwszego pojawienia się bąbli pokrzywkowych
2. częstość występowania pokrzywki i czas trwania objawów
3. podróże, czas wolny i wolne dni
4. wielkość, kształt i lokalizację bąbli pokrzywkowych
5. obecność obrzęku naczynioruchowego
6. aktualne lub ostatnio stosowane leki i inne substancje
7. ewentualne reakcje na pokarmy
8. czynniki fizyczne (np. niska lub wysoka temperatura, aktywność fizyczna, pocenie się)
9. ewentualne wirusowe infekcje
10. kontakt ze zwierzętami
11. warunki pracy
12. ugryzienia owadów
13. alergeny kontaktowe lub wziewne
14. wszczepienie protez czy implantów
15. objawy innych układów
16. historia chorób rodzinnych
17. związek z cyklem miesiączkowym
18. stres, choroby psychiczne
19. używki
20. badania diagnostyczne
21. dotychczasowe leczenie.

Diagnozowanie pokrzywki jest skomplikowane i czasochłonne, przy czym u tylko około 20% chorych udaje się ustalić jej przyczynę. Istnieje pogląd, że ostrej pokrzywki można dokonać bez konieczności przeprowadzania badań.

Wstępna diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje badania krze – takie jak oznaczenie OB lub CRP (oceniające obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologię z rozmazem, testy wątrobowe, badanie moczu, czasem ocenę czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami oraz pomiar poziomu IgE we krwi są wykonywane u pacjentów z ostrą lub przewlekłą pokrzywką, którzy mieli wcześniej reakcję na alergen.

Czasami lekarz może zdecydować się na rzadsze badania na podstawie wywiadu i obecności innych objawów – np. eozynofilia we krwi, testy na choroby autoimmunologiczne, tarczycy, zakażenia wirusowe wątroby i inne choroby. U niektórych pacjentów przeprowadza się test skórny z własną surowicą, gdzie pobiera się krew pacjenta, oddziela krwinki, a pozostała surowica jest nakładana na nakłutą skórę w celu wywołania reakcji alergicznej. Jeśli pojawi się bąbel, oznacza to obecność przeciwciał we krwi pacjenta, co może być związane z pokrzywką. W niektórych ośrodkach specjalistycznych prowadzi się próby prowokacyjne z pokarmami, lekami oraz czynnikami wywołującymi pokrzywki fizyczne.

Czasami konieczna jest biopsja skóry, czyli pobranie małego fragmentu skóry do badania mikroskopowego.

Terapia nawrotowej pokrzywki powinna być nadzorowana przez specjalistę medycznego i nie powinno się podejmować prób samodzielnego leczenia.

Ogólne zalecenia obejmują:

• Unikanie czynników wywołujących (np. alergenów, czynników fizycznych itp.), jeśli zostały one zidentyfikowane. W przypadku pokrzywki pokarmowej może być konieczne wprowadzenie diety eliminacyjnej (zmniejszenie objawów skórnych występuje po 2–3 tygodniach).
• Unikanie czynników nasilających lub wywołujących nawracanie pokrzywki: leki (kwas acetylosalicylowy, inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy), alkohol, stres psychiczny.
• Leczenie choroby podstawowej, jeśli pokrzywka ma podłoże wtórne, czyli jest wynikiem innej choroby.

Leczenie farmakologiczne jest oparte głównie na stosowaniu leków przeciwhistaminowych, które zmniejszają uczucie swędzenia skóry i powodują znikanie zmian pokrzywkowych. Do skutecznych leków przeciwhistaminowych w leczeniu pokrzywki należą: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Specjalista może również zalecić stosowanie innych leków, takich jak montelukast, cyklosporyna (w przypadkach ciężkiej, nawrotowej pokrzywki), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiej postaci pokrzywki) oraz glikokortykosteroidy.

U pacjentów cierpiących na pokrzywkę wysiłkową (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić profilaktyczne stosowanie leków przeciwhistaminowych w celu zmniejszenia częstotliwości występowania lub intensywności objawów. Osobom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, specjalista może zalecić noszenie przy sobie strzykawki z adrenalina lub autostrzykawki z adrenalina do samodzielnego podania w sytuacji nagłej konieczności.

Objawy ostrą pokrzywką ustępują zazwyczaj samoistnie u większości pacjentów przed upływem 6 tygodni, a u większości z nich jest to jednorazowy epizod. Leczenie jest bardzo skuteczne.

Około 2/3 pacjentów z ostrą pokrzywką nie wymaga żadnego leczenia, ponieważ objawy same ustępują.

U 5% pacjentów z ostrą pokrzywką może ona przekształcić się w postać przewlekłą. Pokrzywka przewlekła ustępuje samoistnie u około 30–50% chorych w ciągu roku. Niemniej jednak, u jednej piątej części pacjentów objawy mogą pozostawać obecne przez co najmniej 5 lat.

Jednym z istotnych aspektów postępowania w przypadku pokrzywki jest identyfikacja czynników wywołujących, co nie zawsze jest możliwe. Osoba chora potrzebuje wsparcia nie tylko ze strony alergologa, ale również dermatologa. Po zdiagnozowaniu jakiejkolwiek choroby związanej z alergią, ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Edukacja odgrywa istotną rolę w przypadku pacjentów cierpiących na przewlekłą postać pokrzywki. Często doświadczają oni frustracji z powodu swędzenia skóry oraz swojego wyglądu. Choroba utrudnia im codzienne funkcjonowanie i prowadzi do zaburzeń snu. Często otoczenie ma błędne przekonanie, że zmiany są zakaźne.

Należy pamiętać, że u większości pacjentów objawy pokrzywki ustępują w ciągu roku, nie są one zakaźne, a terapia z reguły przynosi bardzo dobre rezultaty. Oczywiście, jeśli możliwe jest zidentyfikowanie czynnika wywołującego pokrzywkę, należy go unikać.

Nie określono konkretnych środków zapobiegających zachorowaniu na pokrzywkę, ale nawroty tego schorzenia zazwyczaj można skutecznie zwalczać za pomocą leków oraz unikania czynników wyzwalających.

Osoby cierpiące na pokrzywkę przewlekłą często zauważają pogorszenie objawów pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryny), stresu i diety. Prawdziwa alergia pokarmowa jest rzadka, ale niektóre produkty spożywcze mogą zaostrzać objawy – na przykład truskawki mogą zwiększać wydzielanie histaminy w organizmie, a alkohol może powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych. Chociaż wpływ specjalnych diet nie został jednoznacznie udowodniony, niektórzy pacjenci (w liczbie od 30 do 70%) odczuwają poprawę stanu skóry po wyeliminowaniu niektórych produktów spożywczych (np. alkoholu, przypraw, konserwantów, barwników, surowych warzyw i owoców).