Układ krążenia, zwany również układem sercowo-naczyniowym, stanowi system zamknięty, w którym krew krąży w naczyniach krwionośnych pod wpływem pracy serca, pełniącego rolę pompy. W skład tego systemu wchodzą tętnice i żyły, tworzące sieć rur o różnych średnicach. Ciśnienie tętnicze to siła, jaką krew wywiera na ściany naczyń krwionośnych podczas przepływu.

Centralnym elementem układu krążenia jest serce, które pompuje krew do aorty, największej tętnicy, a następnie poprzez mniejsze tętnice dostarcza ją do różnych narządów, takich jak mózg, serce czy nerki. Następnie tętnice te rozgałęziają się na coraz to mniejsze, przechodząc w sieć drobnych naczyń włosowatych, które regulują przepływ krwi poprzez skurcz i rozkurcz. Produkty przemiany materii zabierane są przez naczynia włosowate i odprowadzane do naczyń żylnych, które z kolei zlewają się w większe żyły, prowadząc do serca.

Ciśnienie krwi jest najwyższe podczas skurczu lewej komory serca, kiedy krew jest wypychana do aorty i tętnic, a najniższe podczas rozkurczu komory w stanie "spoczynku" serca, przed kolejnym skurczem.

Ciśnienie krwi jest mierzone w milimetrach słupa rtęci (mm Hg) i podczas pomiaru uzyskuje się dwie wartości, określające ciśnienie skurczowe i ciśnienie rozkurczowe. Na przykład: 140/90 mm Hg, co oznacza się jako „sto czterdzieści NA dziewięćdziesiąt słupa rtęci”. Pierwsza wartość – zawsze większa – to ciśnienie skurczowe (górne), podczas gdy druga wartość – zawsze mniejsza – to ciśnienie rozkurczowe (dolne).

Według aktualnej klasyfikacji ciśnienia tętniczego, ciśnienie 120–129/80–84 mm Hg jest uznawane za prawidłowe.

Inne kategorie obejmują:

• wysokie prawidłowe ciśnienie krwi – ciśnienie skurczowe 130–139 mm Hg oraz ciśnienie rozkurczowe 85–89 mm Hg
• optymalne ciśnienie krwi – wartości ciśnienia niższe niż 120/80 mm Hg

Jeśli wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego należą do różnych kategorii, brane jest pod uwagę wyższe ciśnienie. U osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi częściej dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego (szczególnie gdy jest to dziedziczne) niż u osób z ciśnieniem prawidłowym.

Nadciśnienie tętnicze to schorzenie charakteryzujące się podwyższoną wartością ciśnienia krwi, czyli ciśnienia tętniczego na poziomie 140/90 mm Hg lub wyższym. Do rozpoznania choroby konieczne są regularne pomiary ciśnienia krwi dokonywane w określonych odstępach czasu.

U większości pacjentów nadciśnienie tętnicze rozwija się bez konkretnej, jednoznacznej przyczyny. Na poziom ciśnienia tętniczego mogą wpływać różnorodne czynniki, takie jak dziedziczność, otyłość, duże spożycie soli, proces starzenia się, stres czy tryb życia.

Rozróżnia się dwie grupy chorych w zależności od przyczyny wzrostu ciśnienia tętniczego. Większość pacjentów (ponad 90%) cierpi na tzw. nadciśnienie pierwotne, którego podłoże jest złożone i jeszcze nie do końca poznane. Natomiast u 5-10% chorych diagnozuje się nadciśnienie wtórne, będące objawem innej choroby.

Wysokie ciśnienie krwi jest powszechnym schorzeniem wśród dorosłych Polaków poniżej 80 roku życia. Dotyka ono około 32% populacji dorosłej, czyli praktycznie co trzecią osobę. Częściej dotyka mężczyzn.

Najprostszy sposób wykrycia choroby to regularne monitorowanie ciśnienia tętniczego. Zalecane jest przeprowadzanie pomiarów co roku, nawet u osób z normalnym ciśnieniem.

Odczytanie umiarkowanie podwyższonego ciśnienia krwi w pojedynczym pomiarze nie zawsze oznacza nadciśnienie tętnicze (patrz powyżej), ale powinno skłonić pacjenta do dalszych pomiarów oraz skonsultowania się z lekarzem w celu dokładnej oceny ciśnienia tętniczego.

Osoby zdiagnozowane z nadciśnieniem tętniczym powinny posiadać aparat do pomiaru ciśnienia i nauczyć się samodzielnego monitorowania (pod nadzorem lekarza lub pielęgniarki) ciśnienia krwi. Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego są kluczowe, dlatego lekarz w przypadku podejrzenia nadciśnienia zaleca prowadzenie dzienniczka z odczytami ciśnienia. Istotne jest również właściwe wykonanie pomiaru ciśnienia. Poza domowymi pomiarami, lekarz również dokonuje odczytu ciśnienia tętniczego podczas wizyty. W niektórych sytuacjach może być zlecony 24-godzinny automatyczny odczyt ciśnienia (holter).

U niektórych osób występuje zjawisko tzw. efektu białego fartucha, czyli wzrost ciśnienia tętniczego podczas pomiaru wykonanego przez lekarza lub pielęgniarkę. Dlatego istotne jest samodzielne monitorowanie ciśnienia w domu i prowadzenie dziennika zgodnie z zaleceniami lekarza.

Nadciśnienie tętnicze zazwyczaj nie wywołuje dolegliwości przez długi okres (czasem może objawiać się sygnałami, które pacjent trudno łączy z nadciśnieniem, np. ból głowy, problemy ze snem lub łatwe zmęczenie), rozwija się powoli i po wielu latach prowadzi do niekorzystnych zmian w sercu (np. zawału lub niewydolności serca), mózgu (udaru mózgu) oraz w naczyniach krwionośnych i nerkach. Podwyższone ciśnienie krwi uszkadza pewne narządy, zaburzając ich funkcje i prowadzi do powstania tzw. powikłań narządowych nadciśnienia tętniczego. Obecność takich powikłań (np. przerostu mięśnia sercowego, pogorszenia funkcji nerek, rozwój zmian miażdżycowych) jest diagnozowana poprzez dodatkowe badania.

Większość pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest leczona za pomocą leków obniżających ciśnienie. Zaleca się również dostosowanie stylu życia.

Zmiany w stylu życia, które powinny być wprowadzone w przypadku nadciśnienia tętniczego:

• utrzymuj odpowiednią masę ciała; obwód talii nie powinien przekraczać 80 cm (kobiety)/94 cm (mężczyźni), BMI poniżej 25 kg/m²
• ogranicz spożycie soli do mniej niż 5 g dziennie (6 g = 1 łyżeczka), unikaj solenia potraw, unikaj produktów związanych z sodem
• zmień nawyki żywieniowe – zalecana jest dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) – ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych, jedz więcej warzyw, owoców (bogatych w potas) i ryb
• rzuć palenie, unikaj wdychania dymu tytoniowego
• ogranicz spożycie alkoholu do maksymalnie 14 jednostek tygodniowo u mężczyzn oraz mniej niż 8 jednostek tygodniowo u kobiet (1 jednostka alkoholu to 10 g [12,5 ml] czystego etanolu)
• zwiększ aktywność fizyczną – spaceruj, pływaj, jeździj na rowerze, regularnie podejmuj umiarkowany wysiłek przez 30–45 minut codziennie.

• Zamień sól na inne przyprawy – np. pieprz lub przyprawy korzenne. Podczas jedzenia unikaj słonych przetworzonych produktów spożywczych, fast foodów i słonych przekąsek.
• Włącz do diety dużą ilość owoców i warzyw, zwłaszcza bogatych w potas, takich jak banany, pomidory i ziemniaki.
• Wybieraj mięso z drobiu lub ryby zamiast innych rodzajów mięsa, najlepiej gotowane, a nie smażone.
• Wybieraj gruboziarniste kasze i brązowy ryż jako alternatywę dla innych produktów zbożowych.
• Ogranicz spożycie deserów i zastąp je sałatkami owocowymi lub budyń z chudego mleka.
• Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe, płatki kukurydziane, chude sery, jogurty i jajka na śniadania i kolacje.
• Włącz do diety orzechy włoskie i migdały jako zdrową przekąskę.
• Pij niskotłuszczowe mleko, soki warzywne i herbatę bez dodatku cukru.
• Nie musisz rezygnować z kawy całkowicie, ale spożywaj ją umiarkowanie, nie więcej niż 3–4 filiżanki dziennie.

1. Istnieje wiele leków na obniżanie ciśnienia krwi. Decyzja o wyborze konkretnego preparatu należy do lekarza, który bierze pod uwagę skuteczność leku, tolerancję oraz stan zdrowia pacjenta.
2. Warto pamiętać, że inne przyjmowane leki mogą mieć wpływ na działanie leków obniżających ciśnienie tętnicze.
3. Nigdy nie powinno się rozpoczynać leczenia na własną rękę. Decyzję o wyborze leku powinien podjąć lekarz.
4. Każdy lek obniżający ciśnienie tętnicze może wywołać działania niepożądane, lekarz powinien być poinformowany o nich.
5. Leki obniżające ciśnienie tętnicze osiągają pełny efekt dopiero po kilku dniach regularnego stosowania. Należy je przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.
6. Leki nie usuwają przyczyny nadciśnienia tętniczego, dlatego konieczne jest ich długotrwałe stosowanie, nawet przez całe życie.
7. Zazwyczaj stosuje się dwa leki obniżające ciśnienie tętnicze, często w jednej tabletce.