Miażdżyca to schorzenie tętnic, które powoduje zwężenie ich światła. Przyczyną tego zwężenia jest blaszka miażdżycowa (patrz ryc. 1B.), składająca się głównie z cholesterolu, która rośnie na ścianie tętnicy i prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi, co z kolei powoduje niedotlenienie narządów.

Miażdżyca występuje w naczyniach krwionośnych, które zaopatrują w krew wszystkie narządy i części ciała. Objawy miażdżycy mogą być różne, w zależności od miejsca, w którym przepływ krwi jest najbardziej utrudniony.

Jeśli miażdżyca rozwija się w jednej z tętnic wieńcowych zaopatrujących mięsień sercowy, określa się to jako chorobę wieńcową. Blaszki miażdżycowe mogą prowadzić do zwężenia lub zamknięcia tętnic wieńcowych, co objawia się bólem wieńcowym. Typowy ból wieńcowy to ból w klatce piersiowej, który może promieniować do innych części ciała. W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej i powstania zakrzepu, może wystąpić zawał serca.

Miażdżyca rozwijająca się w tętnicach zaopatrujących kończyny dolne może objawiać się bólem mięśni podudzia podczas marszu lub biegu, co nazywa się chromaniem przestankowym. Objawia się to bólem, który ustępuje po kilkunastu sekundach lub minutach odpoczynku, i częściej występuje przy wchodzeniu pod górę.

Miażdżyca może także dotyczyć tętnic zaopatrujących mózg, co może prowadzić do objawów niedokrwienia mózgu, takich jak zaburzenia ruchowe, mowy czy widzenia. Niekiedy miażdżyca może być także przyczyną tętniaka aorty.

Miażdżyca jest powszechnie obecna u całej populacji ludzkiej. Pierwsze oznaki miażdżycy mogą pojawić się nawet w dzieciństwie, ale symptomy, takie jak choroba niedokrwienna serca, chromanie przestankowe, niedokrwienie czy udar mózgu, zwykle występują u osób powyżej 50. roku życia.

Także tempo rozwoju miażdżycy jest bardzo zróżnicowane w zależności od obecności i nasilenia czynników ryzyka.

Im wcześniej zacznie się zapobieganie miażdżycy, tym lepiej. Proces rozwoju miażdżycy rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie i jego nasilenie zależy od obecności i stopnia nasilenia czynników ryzyka, podobnie jak u dorosłych.

Profilaktyka miażdżycy ma na celu zapobieganie chorobom sercowo-naczyniowym, które są główną przyczyną zgonów w większości społeczeństw europejskich, jak również istotną przyczyną niepełnosprawności. Miażdżyca, postępujący proces przez wiele lat, jest kluczowym mechanizmem leżącym u podstaw chorób sercowo-naczyniowych. Zawał serca i udar mózgu mogą wystąpić nagle, a śmierć może zajść zanim osiągnie się pomoc medyczną i zastosuje skuteczne leczenie.

Możliwe do zmiany czynniki ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych obejmują:

• nieprawidłowe żywienie
• palenie papierosów
• mała aktywność fizyczna
• podwyższone ciśnienie krwi
• podwyższone stężenie LDL cholesterolu we krwi
• podwyższone stężenie triglicerydów we krwi
• obniżone stężenie HDL cholesterolu we krwi
• stan przedcukrzycowy lub cukrzyca
• nadwaga lub otyłość.

Dieta Polaków wciąż różni się od zasad zdrowego żywienia, które również jest skuteczne w zapobieganiu chorób sercowo-naczyniowych. Spożycie warzyw i owoców jest zbyt niskie, a spożycie czerwonego mięsa, zwłaszcza przetworzonego, jest zbyt duże. Zaleca się również ograniczenie spożycia cukru, fruktozy, soli oraz tłuszczów nasyconych i izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych.

W 2018 roku aż 30,9% mężczyzn i 20,2% kobiet paliło papierosy, a 62,2% mężczyzn i 45,5% kobiet miało nadwagę lub otyłość (BMI ≥25 kg/m²).

Zasady zdrowego odżywiania są powszechne, chociaż mogą się nieco różnić w zależności od populacji oraz lokalnych zwyczajów żywieniowych i problemów zdrowotnych.

W ramach profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych zaleca się regularne spożywanie posiłków co 3-4 godziny, włączenie do diety dużych ilości warzyw i owoców, wybranie produktów zbożowych i chudych produktów mlecznych, ograniczenie spożycia mięsa oraz unikanie tłuszczów zwierzęcych.

Rekomendowane są także ograniczenie spożycia cukru i słodyczy, unikanie nadmiernego solenia potraw, piciu odpowiedniej ilości wody, unikanie alkoholu oraz regularna aktywność fizyczna.

Nowe badania przynoszą coraz to nowe informacje na temat miażdżycy, co sprawia, że dotychczasowe opinie są stale poddawane weryfikacji. Aktualnie przyjmuje się, że miażdżyca nie rozwija się równomiernie, może ustąpić, a jej przebieg może być modulowany przez styl życia i leki.