Mózg ludzki jest chroniony przez opony, które otaczają go z zewnątrz. Na początku jest otoczony oponą miękką, a następnie oponą pajęczą, która jest połączona z oponą miękką poprzez beleczki tkanki łącznej. Ostatnią warstwą ochronną mózgu jest opona twarda, przylegająca do czaszki.

Krwiak podtwardówkowy to nagromadzenie krwi pomiędzy oponą twardą a oponą pajęczą. Najczęściej powstaje w wyniku przesuwania się mózgu w czaszce po urazie głowy, co prowadzi do napięcia i rozerwania żył łączących mózg z oponą twardą.

Uraz głowy, który skutkuje krwiakiem podtwardówkowym, zazwyczaj jest poważny. U niektórych osób z zanikiem mózgu (np. osoby w starszym wieku, osoby uzależnione od alkoholu) nawet pozornie niegroźny uraz może spowodować krwawienie podtwardówkowe.

Krew z uszkodzonych żył wypływa powoli i gromadzi się pod oponą twardą. Ponieważ czaszka dorosłego człowieka nie może się rozszerzyć, aby pomieścić nagromadzoną krew, krwiak uciska mózg. W zależności od czasu pojawienia się objawów po urazie głowy rozróżnia się:

• krwiak podtwardówkowy ostry, którego objawy pojawiają się zazwyczaj do 72 godzin po urazie głowy,
• krwiak podtwardówkowy przewlekły, którego objawy pojawiają się po 21 dniach od urazu głowy. Nawet 25-50% pacjentów z krwiakiem podtwardówkowym przewlekłym nie jest w stanie określić dokładnego momentu urazu głowy (w tej grupie są głównie chorzy na padaczkę i osoby uzależnione od alkoholu).

Ostre powikłanie urazu głowy - krwiak podtwardówkowy osty jest zjawiskiem rzadkim, stanowiącym około 1% wszystkich urazów dotyczących czaszki i mózgu. Najczęściej występuje po upadku lub działaniu przemocy, rzadziej jest rezultatem wypadków komunikacyjnych.

Przewlekły krwiak podtwardówkowy, szacowany na 1-2 przypadki na 100 tysięcy osób, częściej dotyczy osób starszych. Wynika to z redukcji masy mózgu, która powoduje rozciągnięcie żył łączących mózg z oponą twardą oraz zmniejszoną elastycznością naczyń żylnych. U osób starszych istnieje większe ryzyko rozerwania żył. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest stosowanie leków przeciwpłytkowych, takich jak acenokumarol i warfaryna.

Objawy oraz tempo ich pojawiania się różnią się w przypadku ostrego i przewlekłego krwiaka podtwardówkowego.

Uraz głowy powodujący ostre krwiak podtwardówkowy często prowadzi do utraty świadomości. Część pacjentów, zwłaszcza tych z ciężkimi obrażeniami, nie odzyskuje świadomości. Jednak u niektórych pacjentów z powstającym krwiakiem podtwardówkowym po krótkim okresie utraty przytomności występuje tzw. okres przerwy jasnej (łac. ), kiedy pacjent odzyskuje świadomość i przez różnie długi okres (czasem kilka minut, czasem nawet kilka godzin) może funkcjonować stosunkowo normalnie. W miarę wzrostu krwiaka stopniowo nasilają się bóle głowy, zaburzenia świadomości oraz pojawiają się objawy neurologiczne. Do objawów neurologicznych, które mogą wskazywać na ostre krwiak podtwardówkowy u pacjenta po urazie głowy należą: niedowład jednej połowy ciała oraz poszerzenie jednego źrenicy i brak reakcji na światło.

Przy przewlekłym krwiaku podtwardówkowym objawy pojawiają się stopniowo. Najczęstszym objawem jest ból głowy o różnym nasileniu, czasem uzależniony od pozycji ciała. Należy jednak zaznaczyć, że chociaż ból głowy jest najczęstszym objawem przewlekłego krwiaka podtwardówkowego, to tylko niewielki odsetek pacjentów cierpi na bóle głowy spowodowane przewlekłym krwiakiem podtwardówkowym. Kolejnymi objawami mogącymi sugerować obecność przewlekłego krwiaka podtwardówkowego są stopniowo narastające zaburzenia pamięci i pogorszenie funkcjonowania intelektualnego. Dość charakterystyczne są również okresowe zaburzenia świadomości, kiedy pacjent jest senny i apatyczny, a następnie powraca do normalnego funkcjonowania.

Jeżeli u pacjenta po urazie głowy pojawią się objawy wskazujące na możliwość wystąpienia ostrego krwiaka podtwardówkowego, należy natychmiast udać się na najbliższy oddział ratunkowy lub wezwać pogotowie ratunkowe.

Należy także mieć na uwadze, że jest to rzadkie powikłanie urazów głowy, które występuje po poważnych obrażeniach.

Rozpoznanie krwiaka podtwardówkowego opiera się na badaniu obrazowym mózgowia i kości czaszki, przeważnie wykonuje się tomografię komputerową.

Charakterystyczny obraz krwiaka podtwardówkowego w tomografii komputerowej przypomina półksiężyc oddzielający mózg od kości czaszki.

Leczenie krwiaka podtwardówkowego, zarówno ostrych jak i przewlekłych, zazwyczaj polega na operacji. Konieczne jest szybkie podjęcie decyzji o zabiegu po postawieniu diagnozy, aby uniknąć potencjalnych powikłań, które mogą być groźne dla pacjenta. Procedura chirurgiczna polega na usunięciu kości czaszki nad krwiakiem oraz usunięciu krwiaka z powierzchni mózgu.

W przypadku przewlekłego krwiaka podtwardówkowego, metoda leczenia zależy od wielkości krwiaka, jego lokalizacji oraz nasilenia objawów. Duże krwiaki podtwardówkowe, które powodują zaburzenia neurologiczne, mogą wymagać operacji podobnej do tej stosowanej przy ostrym krwiaku podtwardówkowym. Natomiast mniejsze krwiaki, które nie powodują poważnych objawów, mogą być leczone zachowawczo - bez konieczności przeprowadzania operacji, a jedynie monitorując stopień wchłaniania się krwi za pomocą badań obrazowych mózgu.

Jeśli krwiak podtwardówkowy zostanie zdiagnozowany i leczony we wczesnym stadium, istnieje możliwość pełnego wyleczenia bez żadnych trwałych konsekwencji. Usunięcie krwiaka i zatrzymanie krwawienia nie oznacza automatycznie powrotu do pełni zdrowia. Jeśli uszkodzenie mózgu spowodowało na przykład niedowład jednej strony ciała, te zmiany mogą być trwałe lub wymagać długoterminowej rehabilitacji, aby powrócić do pełnej sprawności.

Po zakończeniu leczenia krwiaka podtwardówkowego nie ma potrzeby specjalnych działań, chyba że wystąpiły powikłania neurologiczne.

W zależności od rodzaju operacji może być konieczna kontrola neurochirurgiczna w celu ewentualnego uzupełnienia ubytku w kościach czaszki, ponieważ czasami usunięte kości czaszki nie są od razu umieszczane z powrotem na swoim miejscu.