Mózg człowieka jest otoczony oponami, czyli specjalnymi powłokami, które go chronią. Bezpośrednio przylega do mózgu opona miękka, następnie mamy oponę pajęczą, która łączy się z oponą miękką poprzez beleczki z tkanki łącznej. Ostatnią, zewnętrzną oponą, która otacza mózg, jest opona twarda, przylegająca do kości czaszki.

Krwiak podtwardówkowy to patologiczne gromadzenie się krwi pomiędzy oponą twardą a oponą pajęczą. Zazwyczaj powstaje on w wyniku przemieszczenia mózgu w czaszce podczas urazu głowy, co prowadzi do rozrywania żył łączących powierzchnię mózgu z oponą twardą.

Uraz głowy, który prowadzi do powstania krwiaka podtwardówkowego, zazwyczaj jest poważny, jednak u niektórych osób nawet pozornie niegroźny uraz może spowodować krwawienie podtwardówkowe, zwłaszcza u osób z nasilonym zanikiem mózgu (osoby starsze, osoby uzależnione od alkoholu).

Krew z uszkodzonych żył wypływa dość wolno i zbiera się pod oponą twardą. Ponieważ czaszka dorosłego człowieka nie jest elastyczna i nie może ustąpić przed gromadzącą się krwią, krwiak zaczyna uciskać mózg. W zależności od czasu pojawienia się objawów po urazie głowy, wyróżniamy:

• krwiak podtwardówkowy ostry, którego objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu 72 godzin od urazu głowy
• krwiak podtwardówkowy przewlekły, którego symptomy pojawiają się po 21 dniach od urazu głowy. Nawet 25-50% chorych z krwiakiem podtwardówkowym przewlekłym nie jest w stanie określić dokładnego momentu urazu głowy (w tej grupie przeważają chorzy na padaczkę i osoby uzależnione od alkoholu).

Ostry krwiak podtwardówkowy jest rzadkim powikłaniem urazów głowy, występującym w około 1% wszystkich urazów czaszki i mózgu. Najczęściej pojawia się jako skutek upadku lub przemocy, czasem również jako następstwo wypadków komunikacyjnych.

Przewlekły krwiak podtwardówkowy jest jeszcze rzadszy, występując szacunkowo w 1-2 przypadkach na 100 tysięcy osób. Więcej zdarza się u osób starszych, gdzie zmniejszenie masy mózgu powoduje rozciągnięcie żył łączących mózg z oponą twardą oraz zmniejszenie elastyczności naczyń żylnych, co zwiększa ryzyko rozerwania żył. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest przyjmowanie leków zmniejszających krzepliwość krwi, takich jak acenokumarol i warfaryna.

Objawy oraz tempo ich nasilania się różnią się w przypadku ostrego i przewlekłego krwiaka podtwardówkowego.

Uraz głowy powodujący powstanie ostrego krwiaka podtwardówkowego często prowadzi także do utraty przytomności. Część pacjentów, zwłaszcza tych z poważnymi urazami, nie odzyskuje przytomności. Jednak u niektórych osób z rozwijającym się krwiakiem podtwardówkowym po krótkim okresie utraty przytomności występuje tzw. okres jasności (łac. ), kiedy pacjent powraca do świadomości i przez różny czas (czasem kilka minut, czasem nawet kilka godzin) może funkcjonować stosunkowo normalnie. Jednak wraz ze wzrostem krwiaka stopniowo zwiększa się ból głowy, zaburzenia świadomości i przytomności oraz pojawiają się objawy neurologiczne. Do objawów neurologicznych, które mogą sugerować rozpoznanie ostrego krwiaka podtwardówkowego u chorego po urazie głowy należą: niedowład jednej połowy ciała oraz poszerzenie jednej źrenicy i brak jej reakcji na światło.

W przypadku przewlekłego krwiaka podtwardówkowego objawy rozwijają się stopniowo. Najczęstszym objawem jest ból głowy o zmiennej intensywności, czasem zależnej od pozycji ciała. Należy jednak zauważyć, że chociaż ból głowy jest najczęstszym objawem przewlekłego krwiaka podtwardówkowego, to tylko niewielki odsetek pacjentów z bólami głowy ma je spowodowane przewlekłym krwiakiem podtwardówkowym. Kolejnymi objawami mogącymi sugerować wystąpienie przewlekłego krwiaka podtwardówkowego są stopniowo narastające zaburzenia pamięci i pogorszenie funkcjonowania intelektualnego. Dość charakterystyczne są także okresowe zaburzenia świadomości, kiedy pacjent jest senny i apatyczny, a następnie powraca do normalnego funkcjonowania.

Jeśli u pacjenta po urazie głowy pojawią się objawy sugerujące obecność ostrego krwiaka podtwardówkowego, konieczne jest natychmiastowe udanie się na najbliższy oddział ratunkowy lub wezwanie pogotowia ratunkowego.

Należy pamiętać, że jest to rzadkie powikłanie urazów głowy, które występuje po poważnych urazach.

Rozpoznanie krwiaka podtwardówkowego opiera się na wynikach badań obrazowych mózgowia i kości czaszki, zazwyczaj wykonuje się tomografię komputerową.

Charakterystyczny obraz krwiaka podtwardówkowego w tomografii komputerowej przypomina półksiężyc oddzielający mózg od kości czaszki.

Leczenie krwiaka podtwardówkowego jest zazwyczaj operacyjne i powinno zostać podjęte jak najszybciej po ustaleniu diagnozy, aby zapobiec potencjalnym powikłaniom, które mogą być śmiertelne. Procedura operacyjna polega na usunięciu kości czaszki nad krwiakiem i usunięciu samego krwiaka z powierzchni mózgu.

W przypadku przewlekłego krwiaka podtwardówkowego metoda leczenia zależy od wielkości krwiaka, jego lokalizacji i nasilenia objawów. Duże krwiaki podtwardówkowe, które powodują znaczące objawy neurologiczne, takie jak niedowłady, będą wymagały interwencji operacyjnej, podobnie jak ostre krwiaki podtwardówkowe. Natomiast małe krwiaki podtwardówkowe, które nie prowadzą do poważnych objawów, mogą być leczone zachowawczo - bez konieczności operacji, a stopień wchłaniania krwiaka monitorowany jest poprzez regularne badania obrazowe mózgu.