Kamica nerkowa (moczowa) to obecność złogów w układzie moczowym, które zwykle znajdują się w moczu. Substancje te są obecne w moczu w formie rozpuszczonej, ale czasem ich stężenie jest zbyt duże, co prowadzi do tworzenia się kryształków, a następnie kamieni moczowych. Kamienie te mogą być zbudowane z różnych substancji, z czego najczęściej występują te związane z wapniem lub fosforanem. Rzadziej spotykane są kamienie związane z kwasem moczowym, fosforanem magnezowo-amonowym lub cystyną.

Czynniki sprzyjające rozwojowi kamicy nerkowej to m.in. zaburzenia odpływu moczu z nerek, niedobór substancji hamujących tworzenie się złogów oraz inne choroby lub nieprawidłowości organizmu. Diagnoza kamicy nerkowej może być trudna, ponieważ nie zawsze udaje się określić bezpośrednią przyczynę powstawania kamieni moczowych.

Kamica nerkowa jest częstym schorzeniem. Objawy kamicy nerkowej w postaci ataku bólu nerkowego występują u około 10% mężczyzn i 5% kobiet. Pierwszy atak kamicy nerkowej zazwyczaj pojawia się między 20. a 40. rokiem życia. Choroba najczęściej dotyka mężczyzn w wieku 40–50 lat oraz kobiet w wieku 50–70 lat. Po pierwszym ataku kamicy nerkowej u połowy pacjentów w ciągu 5–10 lat dochodzi do kolejnych epizodów bólu. U niektórych chorych kamica nerkowa może utrzymywać się przez wiele lat, co skutkuje wielokrotnym usuwaniem kamieni oraz poddawaniem się zabiegom operacyjnym.

Kamica nerkowa może mieć podłoże genetyczne, a w takich przypadkach w rodzinie pacjenta często występują zaburzenia w metabolizmie substancji, które sprzyjają tworzeniu się kamieni nerkowych.

Kamica nerkowa nie jest powiązana z kamieniami żółciowymi (tworzącymi się w pęcherzyku żółciowym i przewodach żółciowych).

Jeśli opisane objawy pojawiły się po raz pierwszy lub są towarzyszone przez gorączkę lub dreszcze, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem. Konieczna jest również pomoc lekarza, gdy nudności i wymioty są na tyle silne, że uniemożliwiają spożywanie płynów i pokarmów.

Osoby z rozpoznaną kamicą nerkową, u których typowe objawy występowały wcześniej i ustępowały w krótkim czasie, często po wydaleniu małego kamienia, i u których nie występują inne przewlekłe choroby, mogą rozpocząć leczenie samodzielnie, stosując dostępne bez recepty leki przeciwbólowe i rozkurczowe (patrz niżej) oraz spożywając dużą ilość płynów (3-4 litry). Nie należy próbować samodzielnego leczenia objawów kolki nerkowej u dzieci i kobiet w ciąży.

Należy skonsultować się z lekarzem w następujących przypadkach:

• gdy objawy występują po raz pierwszy w życiu - lekarz ustali przyczyny i może zdecydować o skierowaniu do specjalisty lub szpitala
• gdy objawy są inne lub bardziej nasilone niż w przeszłości oraz gdy nie ustępują szybko
• natychmiastowo, jeśli występują dodatkowe objawy, takie jak: gorączka, krwiomocz, zmniejszenie ilości oddawanego moczu, inne niepokojące objawy.

W większości przypadków atak kolki nerkowej jest spowodowany przemieszczeniem się małego kamienia przez moczowód, a poza bólem nie ma innych objawów. Zazwyczaj wystarczy zażywanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych, picie dużej ilości płynów oraz leki przepisane przez lekarza. Kolka nerkowa o dużym nasileniu wymaga leczenia pod nadzorem lekarza, który przepisze mocniejsze leki przeciwbólowe i rozkurczowe, zleci badania obrazowe oraz badania laboratoryjne. Ważne jest zachowanie kamienia moczowego, aby możliwe było jego zbadanie i ustalenie przyczyny kamicy nerkowej.

Konsultacja urologiczna jest konieczna:

• gdy kolka nerkowa nie ustępuje pomimo leczenia
• u osób bez objawów kolki nerkowej, które mają powiększony kamień moczowy lub nowe złogi w kontrolnych badaniach.

Interwencja urologiczna jest konieczna, jeżeli:

• kamień moczowy jest zbyt duży, aby mógł być wydalony samodzielnie
• kamień moczowy blokuje odpływ moczu
• występuje zakażenie układu moczowego wraz z kamicą nerkową
• utrzymuje się krwawienie z moczem.

Stosowanie operacji chirurgicznej do usuwania kamieni moczowych jest obecnie rzadko spotykane, ponieważ istnieją inne skuteczne metody usuwania kamieni, takie jak:

1. Litotrypsja nerkowa pozaustrojowa (ESWL) polega na rozbiciu kamienia moczowego fala uderzeniową. Jest to powszechnie stosowana procedura w przypadku kamicy nerkowej, która pozwala na łatwe wydalanie rozdrobnionych kamieni z moczem. Zabieg jest bezpieczny i nie uszkadza tkanek, a pacjent może wrócić do codziennej aktywności w ciągu kilku dni. Zaleca się zaprzestanie leków hamujących krzepnięcie krwi przed operacją. W przypadku większych kamieni konieczne może być kilka sesji litotrypsji. Po zabiegu często występuje krwiomocz oraz dyskomfort podczas oddawania moczu.
2. Nefrolitotomia przezskórna (PCNL) jest wykonywana, gdy kamień nerkowy jest duży lub nie można go usunąć za pomocą litotrypsji. Zabieg polega na wprowadzeniu instrumentów do nerki przez niewielkie nacięcie skóry w celu usunięcia kamienia. Po operacji pacjent pozostaje w szpitalu przez kilka dni i wraca do normalnej aktywności po około 2 tygodniach.
3. Ureterorenoskopia służy do usuwania kamieni moczowych z moczowodów. Zabieg nie wymaga nacinania tkanek i pozwala na usunięcie kamienia przy użyciu narzędzi wprowadzonych przez cewkę moczową. Po operacji pacjent powinien pozostawać pod opieką specjalistów przez kilka dni, aby zapewnić prawidłowy odpływ moczu.

Kamica nerkowa występuje u połowy pacjentów tylko raz w życiu i nie zawsze wymaga dalszego leczenia. U pozostałych, po 5-10 latach może dojść do nawrotu, dlatego zawsze zaleca się przeprowadzenie badań w celu znalezienia przyczyny i podjęcia odpowiedniego leczenia zapobiegawczego, takiego jak dieta czy stosowanie leków.

Dzięki interwencjom urologicznym, w praktycznie wszystkich przypadkach możliwe jest usunięcie kamieni nerkowych. Przestrzeganie zdrowego stylu życia oraz regularne stosowanie leków może zapobiec powstawaniu nowych złogów. Wielu pacjentów może więc wyleczyć się z kamicy nerkowej. Kluczowy jest tutaj jednak wysoki poziom dyscypliny pacjenta, który powinien przestrzegać zaleceń dotyczących zapobiegania chorobie do końca życia.

Choć w niektórych przypadkach powtórny nawrót kamicy nerkowej może być spowodowany nieodpowiednim postępowaniem pacjenta, istnieją także sytuacje, w których przyczyny powstawania kamieni moczowych są trudne do zidentyfikowania i niepodatne na zapobieganie. W takich przypadkach niemożliwe jest trwałe wyleczenie kamicy, ale zawsze można zminimalizować częstotliwość nawrotów oraz ich nasilenie.

Kamicy nerkowej można skutecznie zapobiegać poprzez spożywanie odpowiedniej ilości płynów, aby zapewnić co najmniej 2 litry moczu dziennie.

Wskazane jest picie płynów wieczorem i w nocy w przypadku przebudzenia w celu oddania moczu.

Ograniczenie spożycia mięsa, zwłaszcza ryb, może pomóc uniknąć zakwaszenia moczu sprzyjającego tworzeniu się kamieni nerkowych.

Podobnie zaleca się ograniczenie soli, która może zwiększać wydalanie wapnia z moczem, sprzyjając tworzeniu się kamieni.

Należy unikać pokarmów bogatych w szczawiany, takich jak czekolada, kawa, herbata, orzechy, rabarbar, szpinak, truskawki, buraki, jeśli skład kamieni wskazuje na obecność szczawianów.

Ważne jest także stosowanie zaleceń lekarza oraz leków zapobiegających powstawaniu kamieni, które mogą być konieczne przez wiele lat.

Konieczne jest leczenie infekcji dróg moczowych oraz usuwanie przeszkód w odpływie moczu, jeśli to możliwe, w celu zapobieżenia kamicy nerkowej.

W przypadku większości kamicy nerkowej nieznana jest przyczyna, dlatego nie da się jej przewidzieć i podjąć działań zapobiegawczych. Jednakże wiadomo, że kamienie moczowe powstają z substancji znajdujących się w moczu, gdy ich stężenie jest zbyt wysokie. Dlatego należy regularnie spożywać odpowiednią ilość płynów, zwłaszcza gdy zapotrzebowanie rośnie, na przykład podczas wysokich temperatur, ciężkiej pracy fizycznej lub w czasie gorączki. Ponadto, dieta ograniczająca spożycie mięsa i soli, a zwiększająca ilość warzyw i owoców, zmniejsza ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej. Osobom z tendencją do kamicy nerkowej zaleca się szczególnie stosowanie tych środków zapobiegawczych.

Kamienie moczowe częściej pojawiają się u osób cierpiących na przewlekłe infekcje układu moczowego lub problemy z odpływem moczu, dlatego leczenie tych schorzeń istotnie zmniejsza ryzyko kamicy nerkowej.