Jęczmień to określenie ostrego zakażenia powiek. Jeśli dotyka mieszki włosowe rzęs, zazwyczaj wynika to z zaczopowania ujścia oraz zakażenia gruczołów łojowych Zeissa lub gruczołów rzęskowych Molla. Jęczmień zewnętrzny to nazwa dla tego typu infekcji. Natomiast jęczmień wewnętrzny rozwija się w gruczołach tarczkowych Meiboma.

Gruczoły Meiboma wytwarzają wydzielinę łojową i znajdują się w tarczce powieki, nadającej im charakterystyczny kształt. Gruczołów Meiboma jest 30–40 w powiece górnej i 20–30 w dolnej. Ujścia tych gruczołów znajdują się w brzegach powiek. W przypadku zapalenia lub nieprawidłowego funkcjonowania gruczołów dochodzi do zablokowania odpływu wydzieliny, co prowadzi do wtórnego zakażenia.

W większości przypadków jęczmień jest spowodowany infekcją gronkowcami lub innymi patogennymi drobnoustrojami.

Ryzyko rozwoju jęczmienia zwiększają:

• niedobór pracy gruczołów Meiboma
• przewlekłe zapalenie brzegów powiek
• trądzik różowaty.

Jęczmień częściej występuje u osób chorych na cukrzycę oraz u osób z łojotokiem lub łojotokowym zapaleniem skóry.

Jęczmienie są dość powszechne w praktyce lekarskiej i życiu codziennym, choć nie wiadomo, jak często się pojawiają. Najczęściej spotyka się je u dorosłych z powodu większego stężenia hormonów męskich, zwiększonej lepkości wydzieliny łojowej oraz częstszego zapalenia gruczołów Meiboma. Jęczmienie są także bardziej powszechne u dorosłych niż u dzieci i częściej występują między 3. a 5. dekadą życia.

Rozpoznanie choroby jest ustalane na podstawie wywiadu oraz dokładnego badania pacjenta, zazwyczaj przy użyciu lampy szczelinowej. Lekarz szczegółowo ocenia powieki, gałkę oczną oraz tkanki okołooczodołowe. Podczas badania zwraca uwagę na objawy, takie jak ograniczony obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość i guzek, czasem z widocznym ropnym czopem. Nawet jeśli jęczmienia nie widać gołym okiem, możliwe jest ich wyczuwanie dotykiem. Istotne jest również zauważenie ewentualnych cech trądziku różowatego podczas badania. Temperatura ciała oraz powiększenie węzłów chłonnych mogą wskazywać na obecność choroby ogólnej, takiej jak zapalenie tkanek oczodołu. W diagnostyce zazwyczaj nie są przeprowadzane badania laboratoryjne, a przydatność posiewów jest ograniczona.

Jęczmień to schorzenie charakteryzujące się bólem, obrzękiem i obecnością guzka zapalnego na powiece, często towarzyszą mu zaczerwienienie. Czasem objawia się ogólnym obrzękiem i zaczerwienieniem całej powieki, które stopniowo ogranicza się do mniejszego obszaru. W niezwykłych przypadkach infekcja obejmuje całą powiekę. Jęczmień może występować pojedynczo albo wielokrotnie, jedno- lub dwustronnie. Często zdarza się, że pacjent miał już podobne infekcje w przeszłości. Warto zaznaczyć, że jęczmień nie wpływa na zdolność widzenia.

Podstawą terapii są kompresy rozgrzewające i masaż, uzupełnione miejscowym stosowaniem antybiotyków. W przypadku jęczmienia zaleca się cztery razy dziennie ciepłe okłady trwające od 10 do 15 minut. Jęczmień można ogrzewać poprzez nałożenie kompresu na powieki lub umieszczenie małego szklanego pojemnika (np. buteleczki na lekarstwa) wypełnionego ciepłą wodą lub ugotowanego jajka (czystego, ciepłego, w skorupce). Oprócz kompresów, można wykonywać masaż palcem, krawędzią buteleczki lub innym odpowiednim przedmiotem.

Mimo powszechnego przekonania nie ma jednoznacznych dowodów na to, że stosowane kosmetyki powodują lub nasilają jęczmień, jednak warto rozważyć rezygnację z używania dotychczasowych opakowań kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu, gdyż mogą one być zakażone.

Efektywność leczenia jęczmienia poprzez pocieranie złotą obrączką nie jest związana z materiałem, z jakiego wykonana jest obrączka, lecz z faktem, że podczas masażu dochodzi do odblokowania zatkanych gruczołów. Masaż powinien być prowadzony zawsze w kierunku ujść gruczołów w krawędzi powieki, czyli w górnej powiece z góry na dół, natomiast w dolnej powiece – z dołu do góry.

Nie należy wyciskać ani nakłuwać jęczmień samodzielnie na oku. Taka interwencja może jedynie zaostrzyć stan powieki. W przypadku, gdy jęczmień znajduje się w miejscu mieszka włosowego rzęsy, można próbować go delikatnie wyrwać czystą pęsetą. Mechaniczne otwarcie jęczmienia powinno być przeprowadzone wyłącznie przez lekarza.

Jeśli po 2–3 dniach leczenia zachowawczego (ciepłe okłady, masaż) nie ma żadnej poprawy, należy udać się na konsultację do specjalisty od oczu.

Bezzwłoczna wizyta u okulisty jest konieczna w sytuacjach:

• obrzęku całego oka (nie tylko powiek) i/lub pojawienia się sinoczerwonej obwódki wokół rogówki (czyli zadrażnienia rzęskowego/głębokiego)
• problemów z widzeniem
• wypadania rzęs przy jednoczesnym pogrubieniu powieki
• wystąpienia gorączki
• powiększenia i tkliwości regionalnych węzłów chłonnych.

Otwarcie mechaniczne jęczmienia może przyspieszyć proces gojenia. Można delikatnie wyrwać jęczmień obejmujący mieszek włosowy rzęsy, co skutkuje jego otwarciem. Nacięcia jęczmienia powinien wykonywać tylko lekarz.

Ważne jest również stosowanie okładów rozgrzewających i masażu. Antybiotyki podaje się miejscowo w postaci kropli do oczu lub maści.

W przypadku gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów uogólnionego zakażenia podejrzewa się bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpoczyna antybiotykoterapię ogólną. U dzieci może być konieczna hospitalizacja.

Jęczmień na powiece zazwyczaj ulega samoograniczeniu. W większości przypadków jęczmienie pękają samoistnie w ciągu 1–2 tygodni, często bez pozostawiania blizn.

Najczęstszym skutkiem ubocznym jęczmienia jest jego przemiana w postać długotrwałą. W takiej sytuacji pojawia się gradówka, powodująca zmianę wyglądu powieki i pojawienie się niewielkiego guzka.

Prognoza w przypadku zwykłych jęczmieni jest pozytywna. Zazwyczaj goją się one bez pozostawiania blizn, ale mogą wystąpić nawroty choroby. Problemy mogą pojawić się ponownie nawet przy odpowiednim leczeniu zachowawczym lub chirurgicznym, szczególnie jeśli pacjenci z zapaleniem brzegów powiek nie dbają odpowiednio o higienę. Zapalenie brzegów powiek jest stanem, który zwykle nie może być całkowicie wyleczony, podobnie jak łojotok czy trądzik różowaty, które często są jego przyczyną. Pacjenci z trądzikiem różowatym potrzebują specjalistycznego leczenia dermatologicznego.

Podstawą do rozwoju jęczmienia jest najczęściej przewlekłe zapalenie brzegów powiek. W leczeniu, a zwłaszcza w zapobieganiu nawrotom jęczmienia, kluczowe jest odpowiednie oczyszczanie brzegów powiek. Należy unikać dotykania powiek brudnymi rękami.

Higiena brzegów powiek obejmuje:

• codzienne rozgrzewanie powiek za pomocą okładów o odpowiednio wysokiej temperaturze (aby ułatwić usunięcie zalegającej na brzegach powiek wydzieliny)
• masaż powiek połączony z delikatnym uciskaniem (żeby usunąć wydzieliny z gruczołów)
• oczyszczenie brzegów powiek za pomocą dostępnych w aptekach bez recepty jednorazowych, hipoalergicznych chusteczek (np. Blephaclean) lub wacików nasączonych odpowiednim płynem (np. Blephasol)

W przypadku infekcji oczu zaleca się zaprzestanie noszenia soczewek kontaktowych.