Jakie szczepienia są zalecane przed ciążą? Kompletny, praktyczny przewodnik
Aktualizacja: 2025. Wpis informacyjny, nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Przygotowanie do ciąży to nie tylko kwas foliowy, badania kontrolne i zdrowy styl życia. Równie ważne jest sprawdzenie odporności przeciw chorobom, które w ciąży mogą mieć cięższy przebieg u mamy lub spowodować poważne powikłania u dziecka. Dobra wiadomość: wiele z nich możemy skutecznie zapobiec dzięki szczepieniom. Poniżej znajdziesz ekspercki, a zarazem przystępny przewodnik po szczepieniach zalecanych przed ciążą – wraz z terminami, wskazaniami i odpowiedziami na najczęstsze pytania.
Dlaczego warto zaszczepić się przed ciążą?
Niektóre infekcje wirusowe i bakteryjne w ciąży mogą prowadzić do poważnych powikłań: poronienia, wad rozwojowych, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej czy ciężkiego przebiegu choroby u mamy. Przykłady to różyczka (zespół różyczki wrodzonej), ospa wietrzna (zapalenie płuc u matki, ospa wrodzona), krztusiec (ciężkie napady kaszlu u noworodka), grypa i COVID‑19 (większe ryzyko hospitalizacji).
Zwiększenie odporności jeszcze przed ciążą to:
- ochrona zdrowia mamy podczas ciąży,
- pośrednia ochrona dziecka (przeciwciała matczyne),
- bezpieczne „okno czasowe” na szczepienia żywe, których nie podajemy w ciąży.
Zasady ogólne: żywe vs. inaktywowane, odstępy i badania odporności
Szczepienia dzielimy na żywe (osłabione drobnoustroje) i inaktywowane (zabite wirusy/bakterie lub ich fragmenty). To ważne w planowaniu ciąży:
- Żywe szczepionki (np. MMR – odra/świnka/różyczka, ospa wietrzna, żółta gorączka) są przeciwwskazane w ciąży. Zaleca się odczekać co najmniej 4 tygodnie między podaniem takiej szczepionki a rozpoczęciem starań o ciążę.
- Inaktywowane szczepionki (np. grypa, Tdap, WZW B, HPV, COVID‑19 mRNA) są bezpieczne przed ciążą. W ciąży również stosujemy wiele z nich, ale niektóre (jak Tdap) mają optymalny termin w II–III trymestrze.
Nie ma potrzeby wykonywania testu ciążowego przed szczepieniem (także żywym), natomiast jeżeli istnieje podejrzenie ciąży, odłóż żywe szczepienia i skonsultuj się z lekarzem.
Badania odporności (serologia)
Warto sprawdzić (z krwi) przeciwciała różyczki i ospa wietrzna, zwłaszcza jeśli nie masz pewności co do historii szczepień/zachorowań. W przypadku WZW B ocenia się zwykle anti‑HBs po szczepieniach – plan leczenia i ewentualnych dawek przypominających omów z lekarzem.
Kluczowe szczepienia zalecane przed ciążą
1) Różyczka (w szczepionce MMR: odra–świnka–różyczka)
Dlaczego? Zakażenie różyczką w I trymestrze grozi zespołem różyczki wrodzonej (m.in. wady serca, wzroku, słuchu). W Polsce wiele osób było szczepionych w dzieciństwie, ale nie każdy ma pełną ochronę.
Co zrobić?
- Jeśli badanie wykaże brak odporności lub nie masz pewności szczepień – zaszczep się MMR.
- Dawki: standardowo 2 dawki w odstępie ≥4 tygodni (jeśli dokumentacja jest niepewna, podanie 2 dawek zapewnia ochronę).
- Odstęp przed ciążą: odczekaj co najmniej 4 tygodnie od ostatniej dawki.
Uwaga: Jeżeli zaszczepisz się MMR i zajdziesz w ciążę wcześniej niż po 4 tygodniach, nie jest to wskazanie do przerwania ciąży. Skontaktuj się z lekarzem i kontynuuj standardową opiekę.
2) Ospa wietrzna (Varicella)
Dlaczego? Ospa u dorosłych potrafi przebiegać ciężko (zapalenie płuc), a zakażenie w ciąży grozi powikłaniami u płodu/noworodka.
Co zrobić?
- Jeśli nie chorowałaś lub nie masz potwierdzonej odporności – 2 dawki w odstępie 4–8 tygodni.
- Odstęp przed ciążą: odczekaj minimum 4 tygodnie od ostatniej dawki.
3) Krztusiec, tężec, błonica (Tdap/Td)
Dlaczego? Krztusiec jest wyjątkowo niebezpieczny dla noworodków. Zaleca się Tdap w każdej ciąży między 27.–36. tygodniem, by przekazać przeciwciała dziecku.
Co zrobić przed ciążą?
- Upewnij się, że masz aktualne szczepienie przypominające (co 10 lat – Td lub Tdap). Jeśli dawno nie szczepiłaś się przeciw krztuścowi jako dorosła – wybierz Tdap.
- Nawet jeśli przyjmiesz Tdap przed ciążą, w ciąży i tak dostaniesz Tdap (27.–36. tydzień) – to bezpieczne i rekomendowane.
4) Grypa (sezonowa)
Dlaczego? Ciąża zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu grypy. Szczepienie chroni mamę, a także pośrednio dziecko w pierwszych miesiącach życia.
Co zrobić? Zaszczep się każdego sezonu; jeśli planujesz ciążę w okresie jesień–zima, warto przyjąć szczepionkę przed lub w trakcie ciąży. To szczepionka inaktywowana – bezpieczna w ciąży i przed nią.
5) COVID‑19 (aktualizowana dawka)
Dlaczego? Infekcja może mieć cięższy przebieg w ciąży. Szczepienie zmniejsza ryzyko hospitalizacji i powikłań.
Co zrobić? Jeśli przysługuje Ci aktualizowana dawka (zgodnie z bieżącymi rekomendacjami), przyjmij ją przed ciążą lub w ciąży. Szczepionki mRNA są bezpieczne w ciąży i w okresie okołokoncepcyjnym.
6) Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B)
Dlaczego? WZW B może przechodzić w przewlekłe zapalenie wątroby; zakażenie okołoporodowe grozi transmisją na noworodka.
Co zrobić?
- Jeśli nie jesteś zaszczepiona lub nie masz ochronnego poziomu przeciwciał – rozważ cykl 3 dawek (0–1–6 miesięcy). Istnieją też schematy przyspieszone – zapytaj lekarza o opcje dla dorosłych.
- Nie jest wymagane odkładanie starań o ciążę po szczepieniu WZW B (szczepionka inaktywowana), ale logistycznie wygodnie jest ukończyć cykl przed zajściem w ciążę.
7) Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A)
Dlaczego? Transmisja drogą pokarmową; ryzyko cięższego przebiegu w ciąży. Szczególnie istotne przy wyjazdach do krajów o wyższej zapadalności lub w razie chorób wątroby.
Co zrobić? Dla osób z grup ryzyka – 2 dawki w odstępie 6–12 miesięcy. Szczepionka inaktywowana, bez konieczności odkładania starań o ciążę.
8) HPV (wirus brodawczaka ludzkiego)
Dlaczego? Zmniejsza ryzyko raka szyjki macicy i innych nowotworów związanych z HPV.
Co zrobić?
- Szczepienie jest najkorzystniejsze przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, ale możliwe w wieku dorosłym (zgodnie z krajowymi zaleceniami – często do 26. r.ż., z opcją rozszerzenia po ocenie ryzyka).
- Jeśli możesz, dokończ cykl (2–3 dawki w zależności od wieku i preparatu) przed ciążą. W ciąży nie kontynuuje się szczepienia – przerwane dawki nadrabia się po porodzie.
9) Odra i świnka (część MMR)
Choć skupiamy się na różyczce, pełna ochrona obejmuje też odrę i świnkę w ramach MMR. Odra w ciąży może przebiegać ciężko. Schemat i zasady identyczne jak przy różyczce (szczepionka żywa, odczekanie 4 tygodni).
Dodatkowe wskazania: choroby przewlekłe i podróże
W niektórych sytuacjach lekarz może zalecić szczepienia wykraczające poza listę powyżej:
- Pneumokoki (PCV/PPV): dla osób z chorobami przewlekłymi (np. astma ciężka, POChP, wady serca, cukrzyca, immunosupresja według wskazań).
- Meningokoki (A,C,W,Y i/lub B): przy określonych czynnikach ryzyka lub ekspozycji.
- Szczepienia podróżne: WZW A, dur brzuszny, polio (dawka przypominająca), żółta gorączka (szczepionka żywa – unikać w ciąży; zaplanować z wyprzedzeniem). Zawsze konsultuj trasy i terminy.
- Wścieklizna: profilaktyka poekspozycyjna i przedekspozycyjna w sytuacjach ryzyka – możliwa również w ciąży, ale lepiej zabezpieczyć się odpowiednio wcześniej.
Kiedy zacząć? Prosty plan na 3–6 miesięcy przed ciążą
Idealnie, gdy 3–6 miesięcy przed planowaną ciążą wykonasz przegląd odporności i zrealizujesz brakujące szczepienia. Przykładowy harmonogram:
3–6 miesięcy przed ciążą
- Wizyta u lekarza POZ/ginekologa: omów historię szczepień, choroby przewlekłe, leki, plan podróży.
- Badania: przeciwciała anty‑różyczka IgG, anty‑VZV IgG (ospa), ewentualnie anti‑HBs (WZW B).
- Rozpoczęcie cykli wymagających więcej dawek: WZW B (0–1–6 m), HPV, ewentualnie WZW A.
2 miesiące przed ciążą
- Jeśli brak odporności – MMR dawka 1 i/lub Varicella dawka 1.
- Kontynuacja cykli (2. dawki WZW B/HPV itp.).
1 miesiąc przed ciążą
- MMR i Varicella – dopilnuj, by ostatnia dawka była podana ≥4 tygodnie przed rozpoczęciem starań.
- Sezonowo: grypa. Zaktualizuj COVID‑19, jeśli przysługuje.
- Sprawdź Tdap/Td – jeśli dawno nie było przypominającej, podaj teraz (w ciąży i tak dostaniesz Tdap między 27.–36. tyg.).
Mity i fakty: szczepienia a płodność i bezpieczeństwo
- Mityczne „szczepionki obniżają płodność” – FAŁSZ. Brak dowodów, by zalecane szczepienia zmniejszały płodność kobiety lub partnera.
- „Muszę wykonać test ciążowy przed każdą szczepionką” – NIE. Rutynowy test nie jest wymagany. W przypadku podejrzenia ciąży odłóż jedynie żywe szczepionki (MMR/Varicella).
- „Przypadkowe szczepienie żywą szczepionką w ciąży to tragedia” – NIE. Dane nie wskazują na teratogenność; to nie jest wskazanie do przerywania ciąży. Skontaktuj się z lekarzem.
- „Po inaktywowanej szczepionce muszę odkładać starania” – NIE. Nie ma wymogu czekania po szczepionkach takich jak grypa, Tdap, WZW A/B, HPV, COVID‑19.
FAQ: najczęstsze pytania o szczepienia przed ciążą
Czy muszę mieć udokumentowane dwie dawki MMR przed ciążą?
Najlepiej tak – 2 dawki zapewniają wysoką ochronę. Jeśli nie masz dokumentacji ani odporności w badaniach, lekarz zwykle zaleci podanie 2 dawek w odstępie ≥4 tygodni i odczekanie 4 tygodni po ostatniej dawce przed rozpoczęciem starań.
Chorowałam na ospę w dzieciństwie. Czy potrzebuję szczepienia?
Przebycie ospy zwykle daje trwałą odporność. Jeśli nie masz pewności, możesz wykonać badanie przeciwciał przeciw VZV. Przy braku odporności – szczepienie 2‑dawkowe.
Czy szczepionka na krztusiec przed ciążą zastąpi tę w ciąży?
Nie. W celu maksymalnej ochrony noworodka zaleca się Tdap w każdej ciąży (27.–36. tydzień), niezależnie od wcześniejszych dawek.
Grypa i COVID‑19: lepiej przed czy w trakcie ciąży?
Najlepiej jak najszybciej, gdy tylko dostępna jest aktualna dawka i zbliża się sezon lub minął zalecany odstęp od poprzedniej dawki. Obie szczepionki są bezpieczne w ciąży i przed nią.
Czy HPV można przyjąć, gdy już jestem w ciąży?
Nie. W ciąży nie podaje się szczepionek HPV. Jeśli cykl został rozpoczęty przed – przerwij i dokończ po porodzie.
Jakie badania krwi warto wykonać przy planowaniu szczepień?
Najczęściej: anty‑różyczka IgG, anty‑VZV IgG, rozważ anti‑HBs (po wcześniejszych szczepieniach WZW B). Dalsze badania indywidualizuje lekarz.
Czy są przeciwwskazania do szczepień przed ciążą?
Takie jak: ciężka reakcja alergiczna na wcześniejszą dawkę/składnik, ostra choroba z gorączką (czasowe odroczenie), ciąża w przypadku szczepionek żywych. Zawsze informuj lekarza o alergiach, lekach i chorobach.
Podsumowanie i lista kontrolna
Najważniejsze szczepienia do rozważenia przed ciążą to: MMR (różyczka), ospa wietrzna, Tdap/Td, grypa, COVID‑19, WZW B (a przy wskazaniach także WZW A, HPV oraz szczepienia „ryzykowo‑podróżne”). O żywych szczepionkach pamiętaj: odczekaj 4 tygodnie przed rozpoczęciem starań o ciążę.
Lista kontrolna:
- Sprawdź dokumentację i/lub wykonaj serologię (różyczka, ospa; rozważ anti‑HBs).
- Uzupełnij MMR i ospę wietrzną, jeśli brak odporności.
- Zaktualizuj Tdap/Td (oraz zaplanuj Tdap w II–III trymestrze ciąży).
- Zaszczep się przeciw grypie (sezonowo) i COVID‑19 (zgodnie z zaleceniami).
- Rozpocznij/uzupełnij WZW B, rozważ WZW A i HPV zgodnie z wiekiem i ryzykiem.
- Planujesz podróż? Skonsultuj szczepienia podróżne z lekarzem medycyny podróży.
Każdy plan warto omówić z lekarzem rodzinnym lub ginekologiem, najlepiej na 3–6 miesięcy przed planowaną ciążą. Dzięki temu zyskujesz spokój i najpełniejszą ochronę.
Źródła i dalsza lektura
Aktualne zalecenia i informacje znajdziesz m.in. tutaj:
- Program Szczepień Ochronnych (Polska) – Główny Inspektorat Sanitarny / NIZP PZH–PIB
- WHO – Vaccination in pregnancy
- CDC/ACOG – Immunization for Women, vaccination before and during pregnancy
Uwaga: Zalecenia mogą się aktualizować. Sprawdź bieżące komunikaty krajowych instytucji zdrowia publicznego lub zapytaj lekarza.