Przewlekłe zapalenie zatok – co to dokładnie znaczy?

Przewlekłe zapalenie zatok (CRS) rozpoznaje się, gdy co najmniej dwa z poniższych objawów utrzymują się ponad 12 tygodni, a jedno z nich to niedrożność (zatkany nos) lub wydzielina z nosa / spływanie po tylnej ścianie gardła:

• zatkany nos (uczucie niedrożności, „zapchania”);
• wodnista, śluzowa lub ropna wydzielina z nosa albo spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła;
• ból lub uczucie ucisku w obrębie twarzy (czoło, policzki, nasada nosa, okolice oczu);
• osłabienie lub utrata węchu (często także zmiana odczuwania smaku).

To definicja stosowana w nowoczesnych wytycznych laryngologicznych. Dodatkowo lekarz zwykle potwierdza rozpoznanie, stwierdzając cechy zapalenia w badaniu endoskopowym nosa lub w tomografii komputerowej zatok.

Najważniejsze objawy przewlekłego zapalenia zatok

Zatkany nos (niedrożność nosa)

To najczęściej zgłaszany problem. Uczucie, że powietrze „nie przechodzi”, często z koniecznością oddychania przez usta. Może być stałe lub falujące (np. gorsze rano, w nocy lub po ekspozycji na kurz, dym, zimne powietrze). Czasem towarzyszy chrapanie, suchość w ustach i poranne bóle gardła.

Wydzielina z nosa i spływanie po tylnej ścianie gardła

W przewlekłym zapaleniu zatok wydzielina bywa różna: wodnista, gęsta śluzowa lub ropna. Spływanie po tylnej ścianie gardła objawia się koniecznością częstego przełykania, chrząkania, uczuciem „guli” w gardle i kaszlem (zwłaszcza w nocy lub po położeniu się). Niekiedy pojawia się nieprzyjemny zapach z ust (halitoza).

Ból i/lub ucisk twarzy

Często opisywany jako tępy ucisk nad brwiami, w policzkach, przy nasadzie nosa czy wokół oczu. Może nasilać się przy pochylaniu, podczas lotu samolotem lub przy zmianach ciśnienia atmosferycznego. W przeciwieństwie do migreny, ból w CRS bywa mniej pulsujący i częściej towarzyszy mu niedrożność i wydzielina.

Osłabienie lub utrata węchu (dysosmia)

Pacjenci mówią: „przestałem czuć zapachy”, „kawa smakuje jak woda”. Osłabienie węchu jest bardzo charakterystyczne dla CRS, zwłaszcza w postaci z polipami nosa. Może wpływać na apetyt, bezpieczeństwo (np. nieczucie dymu) i jakość życia.

Dodatkowe i towarzyszące dolegliwości

Poza „wielką czwórką” objawów, pacjenci często odczuwają także:

• Przewlekły kaszel – zwykle suchy, męczący, nasilający się w nocy (z powodu spływanej wydzieliny).
• Chrypka, drapanie w gardle – podrażnienie przez wydzielinę i oddychanie przez usta.
• Zmęczenie i gorsza koncentracja – przewlekły stan zapalny, zaburzenia snu, niedotlenienie przez zatkany nos.
• Uczucie pełności w uszach, „klikanie” przy przełykaniu, pogorszenie słuchu – z powodu dysfunkcji trąbki słuchowej.
• Ból górnych zębów lub promieniowanie bólu do szczęki – szczególnie przy zajęciu zatok szczękowych.
• Chrapanie, bezdech senny lub płytki sen – niedrożność nosa pogarsza jakość oddychania w nocy.
• Podrażnienie oczu, łzawienie – bliskość zatok do oczodołów.
• Nieprzyjemny zapach z ust (halitoza) – przez zalegającą wydzielinę.
• Uczucie zawrotów głowy/niestabilności – zwykle łagodne, nieprawdziwe wirowanie (rzadko; raczej efekt dyskomfortu, niedotlenienia przez usta, napięcia mięśniowego).

Warto podkreślić: wysoka gorączka nie jest typowa dla przewlekłego zapalenia zatok. Może pojawiać się w zaostrzeniach, ale codziennie podwyższona temperatura to sygnał, by szukać innej przyczyny lub nadkażenia.

Jak zmieniają się objawy w czasie?

CRS ma charakter przewlekły, ale nasilenie objawów bywa zmienne. Wielu pacjentów obserwuje okresy względnej stabilizacji oraz zaostrzenia (np. przy infekcji wirusowej, kontakcie z alergenami, dymem tytoniowym, zanieczyszczeniami powietrza czy w sezonie grzewczym). Typowe wzorce to:

• Stałe uczucie zatkanego nosa z okresowymi „lepszymi dniami”.
• Napady kaszlu i chrząkania wieczorem i w nocy, kiedy wydzielina spływa do gardła.
• Gorszy węch rano, nieco lepszy po prysznicu lub płukaniu nosa.
• Nasilenie ucisku twarzy przy pochylaniu się, ćwiczeniach lub zmianach ciśnienia.

Zaostrzenia mogą przypominać ostre zapalenie (więcej ropnej wydzieliny, ból, niekiedy stan podgorączkowy), ale podłożem pozostaje przewlekły stan zapalny śluzówki zatok.

Objawy a rodzaje CRS: z polipami i bez polipów

W praktyce klinicznej wyróżnia się dwie główne postacie przewlekłego zapalenia zatok:

CRS z polipami nosa (CRSwNP)

• Dominują: zatkany nos i utrata węchu.
• Wydzielina często jest wodnista lub śluzowa, ból twarzy bywa mniej nasilony.
• Często współistnieje astma i nadwrażliwość na aspirynę/NSAIDs (tzw. triada aspirynowa).

CRS bez polipów (CRSsNP)

• Dominują: ból/ucisk twarzy i gęstsza wydzielina (czasem ropna).
• Niedrożność bywa zmienna, węch zwykle mniej upośledzony niż w CRSwNP.

Istnieją też szczególne fenotypy, np. alergiczne grzybicze zapalenie zatok (gęsta, lepką wydzielina, liczne polipy, częste nawroty) czy CRS związane z wadami anatomicznymi przegrody nosowej. Objawy mogą się nakładać, dlatego decydujące jest badanie laryngologiczne.

Objawy u dzieci vs. u dorosłych

U dzieci przewlekłe zapalenie zatok może wyglądać nieco inaczej:

• Kaszel (często nocny) i spływanie po tylnej ścianie gardła są bardziej wyraźne niż ból twarzy.
• Przewlekły katar, zatkany nos, oddychanie przez usta, chrapanie.
• Podrażnienie, gorszy apetyt, trudności z koncentracją (z powodu snu gorszej jakości).
• Rzadziej silny ból twarzy – zatoki czołowe rozwijają się stopniowo, więc typowe „bóle czoła” mogą pojawić się później.

U dzieci częściej współistnieją przerośnięty migdałek gardłowy, alergie i nawracające infekcje dróg oddechowych, które nasilają objawy.

Co nie jest zatokami? Różnicowanie z innymi przyczynami

Często „zatoki” są obwiniane o bóle głowy, które mają inne podłoże. Oto jak odróżnić częste scenariusze:

Migrena vs. przewlekłe zapalenie zatok

• Migrena: pulsujący ból, często jednostronny, z nudnościami, światłowstrętem, nadwrażliwością na dźwięki; brak stałej wydzieliny i niedrożności. Ataki trwają 4–72 h i ustępują.
• CRS: stała lub często nawracająca niedrożność nosa i wydzielina, ból/ucisk twarzy, zaburzenia węchu trwające > 12 tygodni.

Napięciowe bóle głowy

Rozlane, „obręczowe” bóle bez wyraźnych objawów nosowych. Często związane ze stresem, napięciem mięśni karku i ramion.

Problemy stomatologiczne

Zapalenia korzeni górnych zębów mogą dawać ból przypominający zapalenie zatok szczękowych. W CRS ból zębów częściej towarzyszy innym objawom nosowym, natomiast w problemach dentystycznych może dominować i nasilać się przy nagryzaniu.

Alergiczny nieżyt nosa

Kichanie, wodnisty katar, świąd nosa i oczu, sezonowość. W CRS objawy są mniej „alergiczne” (mniej świądu, mniej kichania), za to długotrwałe, z utratą węchu i gęstą wydzieliną.

Ostre zapalenie zatok

Najczęściej po infekcji wirusowej; objawy poniżej 4 tygodni, z szybką dynamiką. Przewlekłe zapalenie trwa >12 tygodni, z nawrotami i okresami zaostrzeń.

Czerwone flagi: kiedy pilnie do lekarza?

Choć powikłania przewlekłego zapalenia zatok są rzadkie, natychmiastowej konsultacji wymagają:

• silny ból głowy, jakiego wcześniej nie było, lub nagłe pogorszenie;
• obrzęk powiek/okolicy oczu, zaczerwienienie, ból przy poruszaniu gałką oczną, podwójne widzenie lub nagłe pogorszenie widzenia;
• wysoka gorączka (≥ 39°C), dreszcze, wyraźne objawy ogólne;
• sztywność karku, światłowstręt, zaburzenia świadomości;
• obrzęk czoła lub bardzo bolesna, ciepła skóra nad zatoką;
• krwawienie z nosa trudne do opanowania, wyciek przezroczystego płynu po urazie głowy.

To objawy, które mogą sugerować powikłania oczodołowe lub wewnątrzczaszkowe i wymagają pilnej diagnostyki.

Jak lekarz potwierdza rozpoznanie (w skrócie)

Choć ten artykuł dotyczy objawów, zrozumienie procesu diagnostycznego pomaga uporządkować wiedzę:

• Wywiad: czas trwania objawów >12 tygodni, dominujące dolegliwości, czynniki wyzwalające.
• Badanie laryngologiczne (rinoskopia/endoskopia): ocena obrzęku, polipów, wydzieliny.
• Tomografia komputerowa zatok (TK) – przy niejasnym obrazie, przed zabiegami lub gdy leczenie nie działa; zdjęcia RTG mają ograniczoną wartość.
• Badania dodatkowe wg wskazań: alergologiczne, ocena astmy, czasem immunologiczne.

Co możesz zrobić, aby złagodzić objawy

Postępowanie lecznicze dobiera lekarz, ale są metody, które często przynoszą ulgę w objawach:

• Płukanie nosa roztworem soli (irygacja) 1–2 razy dziennie – rozrzedza i usuwa wydzielinę, zmniejsza obrzęk.
• Donosowe glikokortykosteroidy – podstawowa terapia przewlekłego zapalenia, zmniejszają stan zapalny i polipy.
• Unikanie czynników drażniących (dym tytoniowy, pyły, agresywne aerozole) i kontrola alergenów.
• Nawilżanie powietrza, odpowiednie nawodnienie, higiena snu.
• Konsultacja lekarska przy braku poprawy – być może potrzebna modyfikacja leczenia, diagnostyka podłoża (alergie, astma), a niekiedy leczenie zabiegowe.

Uwaga: przewlekłe zapalenie zatok rzadko wymaga długich antybiotykoterapii bez cech ostrego nadkażenia. O ich zasadności decyduje lekarz.

Szybki autosprawdzian objawów

Jeśli na większość pytań odpowiadasz „tak”, porozmawiaj z lekarzem o możliwym przewlekłym zapaleniu zatok:

• Czy od co najmniej 12 tygodni masz zatkany nos i/lub ciągłą wydzielinę/spływanie po tylnej ścianie gardła?
• Czy często odczuwasz ucisk lub ból twarzy, gorszy przy pochylaniu?
• Czy zauważyłeś(aś) osłabienie węchu albo smaku?
• Czy w nocy męczy Cię kaszel lub budzisz się z suchością w ustach przez oddychanie przez usta?
• Czy objawy wracają po każdej „przeziębieniowej” poprawie i utrzymują się przez większą część roku?

FAQ: najczęstsze pytania o objawy przewlekłego zapalenia zatok

Czy przewlekłe zapalenie zatok zawsze boli?

Nie. Ból twarzy może być niewielki lub okresowy. U wielu osób dominują zatkany nos i utrata węchu, a ból jest mało nasilony lub nieobecny.

Czy bez gorączki można mieć przewlekłe zapalenie zatok?

Tak. Długotrwała gorączka nie jest typowa. Brak gorączki nie wyklucza CRS, a jej obecność częściej towarzyszy ostrym zaostrzeniom.

Skąd ból zębów przy zapaleniu zatok?

Zatoki szczękowe leżą blisko korzeni górnych zębów trzonowych i przedtrzonowych. Stan zapalny może dawać rzutowany ból do zębów, zwłaszcza przy pochylaniu.

Jak odróżnić „bóle zatokowe” od migreny?

Migrena to pulsujący, napadowy ból z nudnościami i światłowstrętem, zwykle bez stałej niedrożności i wydzieliny. W CRS dominuje uczucie zatkanego nosa, wydzielina i przewlekłe zaburzenia węchu.

Czy przewlekłe zapalenie zatok oznacza zakażenie bakteryjne?

Nie zawsze. CRS to przewlekły stan zapalny błony śluzowej, często związany z alergią, polipami czy nadreaktywnością. Bakterie mogą dołączać w zaostrzeniach, ale nie są jedyną przyczyną.

Czy przewlekłe zapalenie zatok może wpływać na sen i energię?

Tak. Zatkany nos, chrapanie, kaszel nocny i oddychanie przez usta pogarszają jakość snu, co przekłada się na zmęczenie i problemy z koncentracją.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. Jeśli podejrzewasz u siebie przewlekłe zapalenie zatok lub masz niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem.