Jak serce daje o sobie znać

Serce to pompa, która zaopatruje tkanki w tlen i składniki odżywcze. Gdy napotyka przeszkody (zwężone tętnice wieńcowe, nieprawidłowy rytm, uszkodzenie mięśnia, wady zastawek lub zaburzenia ciśnienia), pojawiają się objawy. Mogą wynikać z:

• niedotlenienia mięśnia sercowego (np. choroba wieńcowa),
• niewydolności pompowania krwi (niewydolność serca),
• zaburzeń elektrycznych (arytmie),
• stanów zapalnych (zapalenie mięśnia sercowego, osierdzia),
• wad strukturalnych (wady zastawek, kardiomiopatie).

Ważne: te same objawy mogą mieć wiele przyczyn, nie tylko kardiologicznych. Kluczowe jest tło objawów (wiek, czynniki ryzyka), ich charakter i sytuacja, w której się pojawiają.

Najczęstsze objawy chorób serca

Ból lub dyskomfort w klatce piersiowej

Klasyczny ból wieńcowy to ucisk, gniecenie, pieczenie za mostkiem. Często promieniuje do lewej ręki, szyi, żuchwy lub pleców. Może narastać przy wysiłku, stresie, zimnie i ustępować w spoczynku. Jeśli ból trwa dłużej niż 10–15 minut, jest bardzo silny lub pojawia się w spoczynku, może oznaczać ostry zespół wieńcowy (w tym zawał).

Inne typy bólu w chorobach serca:

• Ból kłujący nasilany oddechem lub kaszlem — częściej sugeruje zapalenie osierdzia lub przyczynę opłucnową niż niedokrwienie.
• Ból po zjedzeniu, z zgagą — częściej refluks żołądkowo-przełykowy; jednak wykluczenie przyczyny sercowej bywa konieczne.
• Ból miejscowy przy ucisku — zwykle pochodzenia mięśniowo-szkieletowego.

Duszość (krótki oddech)

Duszność wysiłkowa, napadowa nocna duszność (budzenie w nocy z uczuciem braku powietrza), ortopnoe (konieczność spania na kilku poduszkach) to typowe objawy niewydolności serca. Mogą im towarzyszyć męczliwość i spadek tolerancji wysiłku.

Kołatanie serca i nierówny rytm

Uczucie przyspieszonego, mocnego, „przeskakującego” bicia serca może wynikać z arytmii. Do częstych należy migotanie przedsionków (nieregularny, często szybki rytm), częstoskurcze nadkomorowe lub dodatkowe pobudzenia. Kołatanie z towarzyszącymi zawrotami głowy, omdleniami, bólem w klatce lub dusznością wymaga pilnej oceny.

Omdlenia, zasłabnięcia, zawroty głowy

Nagła, krótkotrwała utrata przytomności może wskazywać na groźne zaburzenia rytmu lub zwężenie zastawki aortalnej. Omdlenia przy wysiłku lub bez ostrzegawczych objawów są szczególnie niepokojące.

Obrzęki (puchnięcie) nóg i kostek

Obrzęki nasilające się wieczorem, odciskające ślad po ucisku, przyrost masy ciała o kilka kilogramów w krótkim czasie — to objawy zastoju płynów w niewydolności serca. Obrzękom mogą towarzyszyć uczucie pełności w brzuchu, powiększenie wątroby, ból w prawym podżebrzu.

Męczliwość, spadek wydolności, osłabienie

Niewyjaśnione zmęczenie, gorsza tolerancja wysiłku, uczucie „braku energii” mogą odzwierciedlać postępującą niewydolność serca lub arytmie, zwłaszcza u kobiet i osób starszych, u których ból w klatce bywa mniej wyraźny.

Kaszel i świszczący oddech

Nocny, suchy kaszel, duszność i świsty mogą występować w tzw. astmie sercowej, związanej z zastoem w płucach. Często mylone z zaostrzeniem astmy oskrzelowej lub POChP.

Zimne poty, bladość, niepokój

Zimny pot, bladość, uczucie lęku i „przeczucie zagrożenia” w połączeniu z bólem w klatce piersiowej to czerwone flagi zawału.

Zaburzenia snu, bezsenność i bezdech senny

Choć to nie objaw samego serca, bezdech senny nasila nadciśnienie, arytmie i niewydolność. Głośne chrapanie, przerwy w oddychaniu i senność dzienna to sygnał do diagnostyki.

Objawy alarmowe — kiedy dzwonić po pomoc

• Silny, długotrwały (powyżej 10–15 min) ból/ucisk w klatce piersiowej, często z dusznością, zimnym potem, nudnościami.
• Nowa, nasilająca się duszność spoczynkowa, sinica (sinienie ust), napady duszności w nocy.
• Utrata przytomności, nawracające omdlenia, uczucie „zaraz zemdleję” z kołataniem.
• Objawy udaru: nagłe osłabienie jednej strony ciała, opadnięcie kącika ust, problemy z mową (często towarzyszą migotaniu przedsionków).
• Bardzo szybkie (>150/min) lub bardzo wolne (<40/min) tętno z objawami złego samopoczucia.

Nie przyjmuj leków na własną rękę bez konsultacji. W oczekiwaniu na pogotowie spocznij, odsuń obciążenie, rozepnij uciskające ubranie.

Nietypowe objawy: kobiety, seniorzy, osoby z cukrzycą i dzieci

Choroba serca nie zawsze „wygląda” tak samo. U niektórych grup objawy bywają mniej typowe:

• Kobiety — częściej dominują duszność, skrajne zmęczenie, nudności, ból pleców lub żuchwy, dyskomfort w klatce bez wyraźnego ucisku.
• Osoby starsze — mogą zgłaszać jedynie złe samopoczucie, splątanie, osłabienie apetytu, niewielką duszność.
• Osoby z cukrzycą — z powodu neuropatii ból może być słabszy lub nieobecny; objawem bywa duszność, poty, gorsza tolerancja wysiłku.
• Dzieci i niemowlęta — szybkie męczenie się przy karmieniu, pocenie, słaby przyrost masy ciała, sinienie ust i palców, szybki oddech. Przy gorączce i bólu w klatce u nastolatków warto wykluczyć zapalenie mięśnia sercowego po infekcji.

Czy to na pewno serce? Różnicowanie objawów

Objawy „sercowe” bywają mylące. Oto częste alternatywne przyczyny:

• Refluks żołądkowo-przełykowy — pieczenie za mostkiem, nasilone po posiłku, leżeniu; poprawa po lekach zobojętniających.
• Mięśniowo-szkieletowe — ból miejscowy, nasilany ruchem lub uciskiem, po wysiłku.
• Stany lękowe/panikowe — kołatanie, duszność, drżenia; jednak arytmię trzeba wykluczyć.
• Choroby płuc — astma, zapalenie płuc, zatorowość płucna mogą naśladować objawy serca.
• Niedokrwistość, zaburzenia tarczycy — męczliwość, kołatanie, duszność przy wysiłku.

Bez badania lekarskiego czasem nie da się rozstrzygnąć przyczyny. Nie lekceważ nowych, nawracających lub nasilających się dolegliwości.

Czynniki ryzyka chorób serca

Ryzyko choroby serca rośnie, gdy występują:

• wiek (mężczyźni ≥45 lat, kobiety ≥55 lat lub po menopauzie),
• nadciśnienie tętnicze,
• palenie tytoniu i ekspozycja na dym,
• podwyższony cholesterol (LDL), niski HDL, hipertriglicerydemia,
• cukrzyca, insulinooporność, otyłość brzuszna,
• obciążający wywiad rodzinny (zawał/udar u krewnego w młodym wieku),
• przewlekły stres, brak snu, mała aktywność fizyczna,
• przewlekłe choroby zapalne (np. RZS), choroby nerek, bezdech senny.

Diagnostyka: jakie badania zleca lekarz

Ocena objawów sercowych opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym i dobranych badaniach. Najczęstsze to:

• EKG spoczynkowe — ocena rytmu, przewodzenia, cech niedokrwienia lub przebytego zawału.
• Badania krwi — troponiny (uszkodzenie mięśnia sercowego), NT-proBNP (niewydolność serca), profil lipidowy, glukoza/HbA1c, TSH, morfologia, elektrolity.
• Echo serca (USG) — funkcja skurczowa, zastawki, przerosty, wysięk w osierdziu.
• Holter EKG 24–72 h (lub dłużej) — wykrywa napadowe arytmie, koreluje objawy z zapisem.
• Test wysiłkowy — ocena niedokrwienia wywoływanego wysiłkiem i tolerancji wysiłku.
• RTG klatki piersiowej — wielkość serca, zastoje w płucach.
• Tomografia (CT) lub rezonans (MRI) — m.in. ocena tętnic wieńcowych (CT), blizn i zapaleń (MRI).
• Koronarografia — inwazyjna ocena zwężeń w tętnicach wieńcowych, często połączona z leczeniem.

Dobór badań zależy od charakteru objawów i wstępnej oceny ryzyka.

Co zrobić, gdy zauważysz objawy

• Zwróć uwagę na kontekst — kiedy się pojawiają (wysiłek, spoczynek, noc), jak długo trwają, co je nasila/łagodzi.
• Notuj dolegliwości — dzienniczek objawów, tętno, ciśnienie, ewentualnie zapis z zegarka (nie zastępuje EKG, ale bywa pomocny).
• Umów konsultację — nowe, nawracające lub narastające objawy wymagają oceny lekarskiej. Objawy alarmowe — dzwoń po 112/999.
• Dbaj o podstawy — regularny sen, unikanie odwodnienia, ograniczenie alkoholu, nikotyny i energii napojów. Nie podejmuj intensywnego wysiłku w trakcie niejasnych objawów.
• Kontroluj czynniki ryzyka — ciśnienie, lipidy, glikemia, masa ciała; postaw na aktywność dostosowaną do możliwości (po konsultacji).

Najczęstsze choroby serca a ich typowe objawy

Choroba wieńcowa i ostry zespół wieńcowy (w tym zawał)

Zwężenie tętnic wieńcowych ogranicza dopływ krwi do mięśnia sercowego. Stabilna dławica piersiowa daje ból/ucisk przy wysiłku i ustępuje w spoczynku. Ostry zespół wieńcowy to nowy, narastający lub spoczynkowy ból trwający dłużej, często z dusznością, potami, nudnościami. Wymaga natychmiastowej pomocy.

Niewydolność serca

Objawy postępują: narastająca duszność wysiłkowa, potem spoczynkowa; obrzęki kończyn, przyrost masy ciała, zmęczenie, napady duszności w nocy, kaszel. Mogą pojawić się kołatania, uczucie pełności w jamie brzusznej, utrata apetytu.

Zaburzenia rytmu serca (arytmie)

Migotanie przedsionków: nieregularne kołatanie, zadyszka, spadek wydolności; zwiększa ryzyko udaru. Częstoskurcze: nagłe, szybkie bicie serca (często w napadach), zawroty, „mgła” poznawcza. Bradykardie: zawroty, osłabienie, omdlenia.

Wady zastawek serca

Zwężenie zastawki aortalnej: duszność wysiłkowa, ból w klatce, omdlenia przy wysiłku. Niedomykalność mitralna: kołatania, zmęczenie, duszność. Często wykrywane w echokardiografii po szmerze w osłuchiwaniu.

Zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia

Po infekcji pojawia się ból w klatce (często kłujący, nasilany oddechem), kołatania, uczucie „rozbicia”, gorączka, spadek wydolności. W zapaleniu osierdzia ból może łagodnieć po pochyleniu do przodu. Wymaga diagnostyki i oszczędzania się.

Kardiomiopatie

Choroby mięśnia sercowego (rozstrzeniowa, przerostowa, restrykcyjna) objawiają się dusznością, męczliwością, kołataniami, omdleniami, czasem bólem w klatce. Często mają podłoże genetyczne lub pojawiają się po toksynach/chemioterapii.

Nadciśnienie tętnicze

Często nie daje objawów („cichy zabójca”). Bywa ból głowy, szumy uszne, krwawienia z nosa, kołatania — ale brak dolegliwości nie wyklucza choroby. Regularny pomiar ciśnienia jest kluczowy.

FAQ — najczęstsze pytania o objawy chorób serca

Czy kłujący ból po lewej stronie klatki to zawał?

Kłucie, które nasila się przy wdechu lub ucisku, częściej nie ma podłoża wieńcowego. Jednak każdy nowy, intensywny ból wymaga oceny, zwłaszcza przy czynnikach ryzyka lub towarzyszącej duszności.

Mam kołatania, ale EKG w gabinecie było prawidłowe. Co dalej?

Arytmie bywają napadowe. Potrzebny może być Holter 24–72 h (lub dłużej) albo rejestrator zdarzeń. Zapis z zegarka może pomóc wskazać momenty objawów, ale nie zastąpi diagnostyki.

Jak odróżnić refluks od bólu sercowego?

Refluks zwykle nasila się po jedzeniu, w pozycji leżącej, towarzyszy mu zgaga i kwaśne odbijania. Ból sercowy częściej wiąże się z wysiłkiem i ustępuje po jego zakończeniu. Gdy masz wątpliwości — lepiej wykonać EKG i skonsultować się z lekarzem.

Czy duszność zawsze oznacza chorobę serca?

Nie — przyczyną mogą być choroby płuc, anemia, deconditioning, lęk. Jednak duszność wysiłkowa, nocna lub z obrzękami wymaga badania pod kątem serca.

Jakie badania profilaktyczne warto robić po 40. roku życia?

Pomiar ciśnienia, profil lipidowy, glukoza/HbA1c, EKG spoczynkowe, ocena BMI/obwodu talii, ewentualnie echo serca przy objawach/szmerze, oraz kalkulacja ryzyka sercowo-naczyniowego. Częstotliwość ustala lekarz.

Podsumowanie

Objawy choroby serca mogą być wyraźne (ból w klatce, duszność, kołatania) lub subtelne (męczliwość, spadek wydolności). Zwracaj uwagę na czas trwania, okoliczności i czynniki ryzyka. Objawy alarmowe — silny, długotrwały ból w klatce, duszność spoczynkowa, omdlenia — wymagają natychmiastowej pomocy (112/999). W pozostałych przypadkach umów konsultację, wykonaj podstawowe badania i nie zwlekaj z kontrolą stylu życia oraz czynników ryzyka.