Czym jest endometrioza?

Endometrioza to przewlekłe schorzenie, w którym tkanka podobna do endometrium (błony śluzowej macicy) występuje poza jamą macicy, najczęściej w obrębie miednicy: na jajnikach, otrzewnej, więzadłach macicy, przegrodzie odbytniczo-pochwowej, jelitach czy pęcherzu. Rzadziej ogniska pojawiają się w okolicy przepony i klatki piersiowej, a nawet w bliznach pooperacyjnych.

Zmiany te reagują na hormony cyklu miesiączkowego, co może prowadzić do stanu zapalnego, bólu, bliznowacenia i zrostów. Szacuje się, że endometrioza dotyczy około 10% osób w wieku rozrodczym. Objawy bywają niespecyficzne i różnorodne, dlatego droga do rozpoznania bywa długa.

Najczęstsze objawy endometriozy

Objawy endometriozy często nasilają się około miesiączki, ale mogą utrzymywać się przez cały cykl. Poniżej znajdziesz najczęstsze symptomy oraz wskazówki, na co zwracać uwagę.

1) Bolesne miesiączki (dysmenorrhoea)

Ból miesiączkowy, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie, nie jest „normą”. U wielu osób z endometriozą ból zaczyna się 1–2 dni przed krwawieniem, narasta w trakcie okresu i bywa tępy, rozlany lub skurczowy. Często promieniuje do pleców, pachwin, ud.

• Silny ból wymagający leżenia w łóżku, nieustępujący po standardowych dawkach leków przeciwbólowych lub wymagający łączenia kilku leków.
• Towarzyszące nudności, wymioty, zawroty głowy, omdlenia.
• Pojawienie się bardzo bolesnych miesiączek w wieku nastoletnim lub nasilanie się bólu z biegiem czasu.

2) Przewlekły ból miednicy

Ból w podbrzuszu lub miednicy utrzymujący się przez ponad 3–6 miesięcy, niezależnie od fazy cyklu. Może nasilać się przy długim siedzeniu, aktywności fizycznej, oddawaniu moczu lub stolca.

3) Ból podczas współżycia (dyspareunia)

Głęboki ból przy penetracji, szczególnie w określonych pozycjach lub w czasie okołomiesiączkowym, sugeruje udział ognisk w tylnej zatoce Douglasa, przegrodzie odbytniczo-pochwowej lub więzadłach macicy. Ból może utrzymywać się po stosunku.

4) Objawy jelitowe

Endometrioza może zajmować jelita lub powodować ich drażnienie. Typowe są:

• Cyklowe biegunki lub zaparcia, nasilające się w czasie okresu.
• Ból przy wypróżnianiu (dyschezja), uczucie niepełnego wypróżnienia.
• Wzdęcia i „endo belly” – nagłe, bolesne wzdęcie brzucha, często okołomiesiączkowe.
• Krew w stolcu podczas miesiączki (rzadziej, alarmowy objaw wymagający oceny).

5) Objawy ze strony układu moczowego

• Ból przy oddawaniu moczu, parcie na pęcherz, częstomocz nasilające się okołomiesiączkowo.
• Krew w moczu w czasie okresu (możliwa endometrioza pęcherza lub moczowodu – wymaga pilnej diagnostyki).

6) Problemy z płodnością

Endometrioza jest jedną z częstszych przyczyn niepłodności. Mechanizmy obejmują stan zapalny, zrosty zaburzające anatomię i endometrioma (torbiele „czekoladowe” na jajnikach). Nie każda osoba z endometriozą ma trudności z zajściem w ciążę, ale jeśli po 12 miesiącach (6 miesiącach po 35. r.ż.) regularnych starań nie dochodzi do poczęcia, warto rozważyć ocenę w kierunku endometriozy.

7) Nieregularne krwawienia i plamienia

Plamienia przed miesiączką, długie i obfite krwawienia mogą współwystępować z endometriozą, zwłaszcza gdy towarzyszy jej adenomyza (ogniska w mięśniu macicy). Same plamienia nie są jednak wystarczające do rozpoznania.

8) Zmęczenie, nudności, obniżenie nastroju

Przewlekły ból i stan zapalny mogą skutkować znacznym zmęczeniem, problemami ze snem i obniżonym nastrojem. To realna część choroby, a nie „słaba odporność na ból”.

9) Objawy poza miednicą

• Ból barku lub ból pod żebrami nasilający się w czasie okresu (możliwa endometrioza przepony).
• Klatkowy ból, duszność, a nawet odma opłucnowa w czasie miesiączki (tzw. zespół katamenialny – pilna konsultacja).
• Ból nogi lub rwa kulszowa cykliczna (rzadko – ucisk nerwów).
• Guzki i ból w bliznach pooperacyjnych, które puchną i bolą podczas miesiączki.

„Normalne” bóle miesiączkowe a endometrioza: jak odróżnić?

Łagodny ból i dyskomfort w pierwszych 1–2 dniach okresu bywa fizjologiczny. O endometriozie warto pomyśleć, gdy:

• Ból zmusza do opuszczania szkoły/pracy lub wyłącza z codziennych aktywności.
• Leki przeciwbólowe w standardowych dawkach nie przynoszą ulgi.
• Pojawia się silny ból przy współżyciu, wypróżnianiu lub oddawaniu moczu.
• Występują cykliczne objawy jelitowe lub moczowe.
• Masz niepłodność lub poronienia nawracające bez innej znanej przyczyny.

Kto jest w grupie ryzyka?

• Wywiad rodzinny endometriozy u krewnej pierwszego stopnia.
• Wczesna pierwsza miesiączka, krótkie cykle, długie/obfite miesiączki.
• Wady anatomiczne utrudniające odpływ krwi miesiączkowej.
• Przewlekły stan zapalny miednicy, przebyte zabiegi w obrębie miednicy.

Ryzyko dotyczy osób miesiączkujących w każdym wieku rozrodczym – w tym nastolatek.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

• Gdy objawy wpływają na jakość życia lub funkcjonowanie.
• Gdy ból nasila się z miesiąca na miesiąc.
• Gdy pojawia się krew w moczu/stolcu okołomiesiączkowo.
• Gdy występują objawy klatkowe w czasie miesiączki (pilnie).
• Gdy planujesz ciążę i masz trudności z poczęciem.

W stanach nagłych (ostry, narastający ból brzucha, omdlenia, gorączka, trudności w oddychaniu) zgłoś się do SOR.

Jak wygląda diagnostyka endometriozy?

Rozpoznanie opiera się na zebraniu wywiadu, badaniu fizykalnym i badaniach obrazowych. Aktualne wytyczne dopuszczają rozpoznanie oparte na obrazie klinicznym i wynikach badań nieinwazyjnych – laparoskopia bywa potrzebna, ale nie zawsze jest wymagana przed rozpoczęciem leczenia.

Wywiad i badanie ginekologiczne

• Szczegółowy opis bólu, cykliczności objawów, wpływu na funkcjonowanie.
• Badanie przez pochwę/odbytnicę: ocena bolesności, zgrubień, ruchomości narządów.

Badania obrazowe

• USG przezpochwowe/transrektalne wykonywane przez doświadczonego ultrasonografistę może wykryć torbiele endometrialne jajników i głęboko naciekającą endometriozę.
• Rezonans magnetyczny (MRI) pomaga ocenić naciek w przestrzeniach miednicy oraz zajęcie jelit/pęcherza.

Markery laboratoryjne

CA‑125 bywa podwyższony, ale nie jest swoisty ani nie służy do samodzielnego rozpoznania. Może wspierać monitorowanie u wybranych pacjentek.

Laparoskopia

Umożliwia bezpośrednią ocenę i pobranie wycinków do badania histopatologicznego, a także jednoczasowe leczenie (usunięcie ognisk, uwolnienie zrostów). Wskazana w wybranych sytuacjach, zwłaszcza przy nieskuteczności leczenia zachowawczego, planowaniu płodności lub wątpliwościach diagnostycznych.

Jak się przygotować do wizyty? Dzienniczek objawów

Dobre przygotowanie przyspiesza rozpoznanie. Zbierz:

• Kalendarz cyklu z zaznaczonymi dniami bólu i jego natężeniem (skala 0–10).
• Listę leków przeciwbólowych i ich skuteczność.
• Informacje o objawach jelitowych/moczowych, plamieniach, bólu przy współżyciu.
• Wywiad rodzinny (endometrioza, adenomyoza, mięśniaki).
• Poprzednie wyniki USG/MRI, wypisy z hospitalizacji, zabiegów.

Przykładowe pytania do lekarza

• Jakie badania obrazowe są u mnie najbardziej wskazane?
• Czy moje objawy sugerują endometriozę głęboko naciekającą?
• Jakie są opcje leczenia zachowawczego i chirurgicznego w mojej sytuacji?
• Jak plan leczenia wpłynie na płodność – teraz i w przyszłości?

Mity i fakty o endometriozie

• Mit: „Bolesne miesiączki są normalne.” • Fakt: silny ból, który ogranicza funkcjonowanie, wymaga diagnostyki.
• Mit: „Ciąża leczy endometriozę.” • Fakt: ciąża może czasowo złagodzić objawy, ale nie jest terapią i nie gwarantuje remisji.
• Mit: „USG zawsze wykryje endometriozę.” • Fakt: czułość zależy od lokalizacji i doświadczenia badającego.
• Mit: „Brak widocznych zmian oznacza, że ból jest „w głowie”.” • Fakt: endometrioza może dawać silny ból mimo małych ognisk; ból jest realny.

FAQ: Najczęstsze pytania o objawy endometriozy

Czy endometrioza zawsze powoduje bolesne miesiączki?

Nie. Część osób ma skąpe dolegliwości lub inne dominujące objawy (jelitowe, moczowe, ból przy współżyciu, problemy z płodnością).

Skąd mam wiedzieć, że to nie IBS (zespół jelita drażliwego)?

W IBS dolegliwości zwykle nie mają wyraźnie cyklicznego charakteru. W endometriozie objawy jelitowe często nasilają się w czasie okresu. Obie choroby mogą współistnieć – potrzebna jest ocena lekarza.

Czy nastolatki mogą mieć endometriozę?

Tak. Silne bóle od pierwszych miesiączek, zwłaszcza z wymiotami i omdleniami, wymagają diagnostyki w kierunku endometriozy.

Co z bólem barku lub klatki piersiowej podczas okresu?

To rzadkie, ale może sugerować ogniska przeponowe lub klatkowe. Objawy klatkowe (np. duszność) w czasie miesiączki wymagają pilnej oceny.

Czy badania krwi wykrywają endometriozę?

Nie ma jednego testu krwi, który rozpoznaje endometriozę. Markery jak CA‑125 mają ograniczoną przydatność i nie są testem przesiewowym.

Podsumowanie

Endometrioza to częsta, ale wciąż niedostatecznie rozpoznawana przyczyna przewlekłego bólu miednicy, bolesnych miesiączek i problemów z płodnością. Kluczem jest uważne obserwowanie cykliczności objawów, odróżnianie „typowego” dyskomfortu od bólu ograniczającego funkcjonowanie oraz szybkie zgłoszenie się do specjalisty. Nowoczesna diagnostyka obrazowa i coraz lepsze schematy leczenia pozwalają skutecznie kontrolować dolegliwości i poprawić jakość życia.

Źródła i wytyczne

Polecane zasoby dla pacjentek i specjalistów: