Co to jest tabletka „dzień po”?

Tabletka „dzień po” to awaryjna metoda antykoncepcji, która zmniejsza ryzyko ciąży po stosunku bez zabezpieczenia albo awarii zabezpieczenia (np. pęknięty prezerwatywy, pominięta tabletka antykoncepcyjna). Nie jest to metoda do regularnego stosowania, ale bezpieczna opcja „na wszelki wypadek”.

W Polsce dostępne są dwa główne typy tabletek awaryjnych: z octanem ulipristalu (UPA, np. ellaOne 30 mg) oraz z lewonorgestrelem (LNG, np. Escapelle 1,5 mg). Oprócz tabletek, awaryjną metodą jest także wkładka domaciczna z miedzią (IUD) założona po stosunku.

Jak działa tabletka „dzień po” — mechanizm

Najważniejsze: antykoncepcja awaryjna nie przerywa istniejącej ciąży i nie jest tabletką wczesnoporonną. Celem jest zapobieżenie owulacji (uwolnieniu komórki jajowej) lub opóźnienie jej na tyle, by plemniki nie były już zdolne do zapłodnienia.

• Ulipristal (UPA) — selektywny modulator receptora progesteronowego. Najskuteczniej opóźnia lub blokuje owulację, nawet blisko momentu jej wystąpienia (również po rozpoczęciu wzrostu LH, ale przed szczytem).
• Lewonorgestrel (LNG) — syntetyczny progestagen, który zapobiega owulacji, gdy przyjęty przed wyrzutem LH. Im bliżej owulacji, tym skuteczność jest niższa.

Dodatkowe efekty (np. zmiany śluzu szyjkowego czy endometrium) mogą współistnieć, ale nie ma dowodów, że tabletki awaryjne przerywają implantację. Z definicji medycznej ciąża zaczyna się od implantacji zarodka w błonie śluzowej macicy.

Rodzaje tabletek: ulipristal vs lewonorgestrel

Ulipristal (ellaOne 30 mg)

• Okno czasowe: do 120 godzin (5 dni) po stosunku, z relatywnie stałą skutecznością w tym czasie.
• Mechanizm: silne opóźnienie owulacji.
• Zalety: najlepszy wybór, gdy nie masz pewności, kiedy była owulacja lub minęło więcej niż 72 h.
• Ograniczenia: nie łączyć z progestagenami przez pierwsze 5 dni po zażyciu (mogą osłabić działanie UPA).

Lewonorgestrel (Escapelle 1,5 mg)

• Okno czasowe: najlepiej do 72 godzin (3 dni), lecz może działać do 120 h z malejącą skutecznością.
• Mechanizm: hamowanie owulacji, jeśli przyjęty przed wyrzutem LH.
• Zalety: można od razu wznowić lub rozpocząć zwykłą antykoncepcję hormonalną.
• Ograniczenia: mniej skuteczny niż UPA blisko owulacji; bardziej wrażliwy na interakcje i masę ciała.

Skuteczność i czas przyjęcia

Skuteczność zależy przede wszystkim od czasu i fazy cyklu:

• Im szybciej, tym lepiej. Najlepiej przyjąć tabletkę w ciągu 24 godzin od współżycia.
• Ulipristal utrzymuje dobrą skuteczność do 120 h. Ryzyko ciąży po UPA zwykle spada do ok. 1–2%, jeśli przyjęta w zalecanym czasie.
• Lewonorgestrel jest najskuteczniejszy w pierwszych 24 h; ogólnie redukuje ryzyko ciąży o ok. 52–95% w porównaniu z brakiem interwencji, ale skuteczność spada z czasem i blisko owulacji.
• Wkładka miedziana jest najskuteczniejszą metodą awaryjną (poniżej 0,1–0,2% ryzyka), skuteczną do 5 dni po stosunku lub 5 dni po owulacji.

Skuteczność tabletek może być niższa u osób z wyższym BMI lub przy stosowaniu induktorów enzymów wątrobowych.

Kiedy zastosować antykoncepcję awaryjną

• Stosunek bez zabezpieczenia.
• Pęknięcie lub zsunięcie prezerwatywy, brak ejakulacji „na zewnątrz”.
• Pominięcie tabletek antykoncepcyjnych lub istotne opóźnienia w przyjęciu (zgodnie z zasadami danego preparatu).
• Wymioty/biegunka po zwykłych tabletkach antykoncepcyjnych (mogły zmniejszyć wchłanianie).
• Przemoc seksualna — oprócz antykoncepcji awaryjnej rozważ profilaktykę poekspozycyjną HIV (PEP) w ciągu 72 h, badania w kierunku STI oraz wsparcie medyczne i psychologiczne.

Jak stosować — krok po kroku

1. Działaj szybko: udaj się do apteki lub skontaktuj z lekarzem jak najszybciej po ryzykownym współżyciu.
2. Wybierz preparat:
   • Jeśli minęło ponad 72 h, preferuj ulipristal lub rozważ wkładkę miedzianą.
   • Jeśli przyjmujesz induktory enzymów (np. leki przeciwpadaczkowe, rifampicyna) — UPA może być nieskuteczny; rozważ wkładkę miedzianą. Jeśli to niemożliwe, skonsultuj się o ewentualnym off-label zwiększeniu dawki LNG.
3. Przyjmij tabletkę doustnie jednorazowo. Jeśli zwymiotujesz w ciągu 3 godzin, weź kolejną tabletkę jak najszybciej.
4. Kontynuacja antykoncepcji:
   • Po lewonorgestrelu możesz od razu zacząć lub kontynuować zwykłą antykoncepcję hormonalną; stosuj dodatkowo prezerwatywy przez 7 dni (niektóre metody wymagają krótszego lub dłuższego okresu — lekarz lub farmaceuta podpowie).
   • Po ulipristalu odczekaj 5 dni przed rozpoczęciem lub wznowieniem antykoncepcji hormonalnej, a następnie używaj prezerwatyw przez co najmniej 7 dni (w przypadku minipigułki mogą być potrzebne dłuższe zabezpieczenia — zapytaj specjalistę).
5. Unikaj kolejnych ryzykownych stosunków do czasu pełnego „zabezpieczenia” przez wybraną metodę, używaj prezerwatyw.

Działania niepożądane i bezpieczeństwo

Tabletki „dzień po” mają dobry profil bezpieczeństwa. Najczęstsze, zwykle łagodne i krótkotrwałe objawy to:

• Nudności, wymioty (pamiętaj o zasadzie 3 godzin).
• Bóle głowy, zawroty, zmęczenie.
• Ból podbrzusza lub tkliwość piersi.
• Plamienia lub zmiana krwawienia miesiączkowego (może być wcześniej, później, obficiej lub skąpiej).

Ciężkie działania niepożądane są rzadkie. Antykoncepcja awaryjna nie zwiększa ryzyka przyszłej bezpłodności i może być stosowana wielokrotnie, jeśli to konieczne, choć nie powinna zastępować regularnej antykoncepcji.

Interakcje z lekami, alkoholem i suplementami

Najważniejsze są induktory enzymu CYP3A4, które mogą istotnie obniżać stężenia zarówno ulipristalu, jak i lewonorgestrelu.

• Leki: niektóre przeciwpadaczkowe (karbamazepina, fenytoina, fenobarbital), ryfampicyna/ryfabutyna, niektóre leki na HIV (np. efawirenz), grizeofulwina.
• Zioła: dziurawiec zwyczajny (Hypericum).

Jeśli stosowałaś induktory w ciągu ostatnich 4 tygodni:

• Nie stosuj ulipristalu — może być nieskuteczny.
• Preferuj wkładkę miedzianą. Jeśli to niemożliwe, skonsultuj z lekarzem farmakologiczną alternatywę (czasem rozważa się zwiększoną dawkę LNG — zastosowanie poza wskazaniami).

Alkohol nie wpływa bezpośrednio na skuteczność, ale może zwiększyć ryzyko wymiotów — zachowaj ostrożność.

Wpływ masy ciała/BMI na skuteczność

Wyższa masa ciała może obniżać skuteczność tabletek, szczególnie lewonorgestrelu. Ulipristal wydaje się mniej wrażliwy na ten efekt, ale również może działać słabiej przy wysokim BMI. Wkładka miedziana pozostaje skuteczna niezależnie od masy ciała. WHO i europejskie towarzystwa podkreślają: wyższe BMI nie jest przeciwwskazaniem, ale może wpływać na wybór metody.

Ciąża i karmienie piersią

• Jeśli jesteś już w ciąży, tabletka „dzień po” nie zadziała i nie przerwie ciąży. Dotychczasowe dane nie wskazują na ryzyko dla rozwijającej się ciąży po przypadkowym przyjęciu LNG lub UPA, ale w takiej sytuacji skontaktuj się z lekarzem.
• Karmienie piersią:
  • Levonorgestrel: można stosować, zwykle bez konieczności przerwy w karmieniu.
  • Ulipristal: zaleca się przerwę w karmieniu przez 1 tydzień po zażyciu; w tym czasie odciągaj i wylewaj pokarm, aby utrzymać laktację.

Co dalej po tabletce — test ciążowy, antykoncepcja na stałe

• Miesiączka: może się przesunąć o kilka dni (wcześniej lub później). Jeśli spóźnia się ponad 7 dni, jest nietypowo skąpa lub obfita, lub odczuwasz objawy ciąży, wykonaj test ciążowy po 3–4 tygodniach od stosunku.
• STI: tabletka „dzień po” nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Rozważ testy i używaj prezerwatyw.
• Stała antykoncepcja: umów się na konsultację, by dobrać metodę długoterminową (tabletki, plaster, krążek, implant, IUD miedziany lub hormonalny). To ograniczy potrzebę antykoncepcji awaryjnej w przyszłości.

Mity i fakty o „tabletce dzień po”

• Mit: To „pigułka wczesnoporonna”. Fakt: nie przerywa istniejącej ciąży; działa głównie przez opóźnienie owulacji.
• Mit: Jednorazowe użycie szkodzi płodności. Fakt: brak dowodów na długoterminowy wpływ na płodność.
• Mit: Działa zawsze. Fakt: skuteczność jest wysoka, ale nie 100%; zależy od czasu przyjęcia, fazy cyklu, interakcji i BMI.
• Mit: Można brać zamiast zwykłej antykoncepcji. Fakt: to rozwiązanie awaryjne, mniej przewidywalne niż regularne metody.

Dostępność i koszt w Polsce

Stan na 2025 r.: w Polsce ulipristal (ellaOne) jest dostępny bez recepty dla osób w wieku co najmniej 15 lat po konsultacji w aptece; młodsze osoby potrzebują recepty. Lewonorgestrel (Escapelle) bywa dostępny bez recepty lub na receptę w zależności od dystrybucji — zapytaj w aptece. Przepisy mogą się zmieniać, więc sprawdź bieżące zasady w swojej aptece.

Cena zależy od preparatu i apteki (zwykle kilkadziesiąt do około 100–150+ zł). Wkładka miedziana wiąże się z kosztem zakupu i założenia, ale zapewnia wieloletnią antykoncepcję.

Alternatywy: wkładka miedziana po stosunku

Wkładka domaciczna z miedzią (IUD) to najskuteczniejsza antykoncepcja awaryjna:

• Można ją założyć do 5 dni po stosunku lub do 5 dni po owulacji.
• Działa natychmiast po założeniu i zapewnia wieloletnią ochronę (do 10 lat w zależności od modelu).
• Skuteczność nie zależy od BMI czy interakcji lekowych.

Wymaga wizyty u lekarza i dostępności terminu, ale warto o niej pamiętać zwłaszcza, gdy minęło więcej czasu od współżycia, występują interakcje lub chcesz trwałego rozwiązania.

Kiedy skontaktować się z lekarzem

• Silny ból podbrzusza jednostronny, omdlenia, ból barku, zasłabnięcia — możliwa ciąża ektopowa (pozamaciczna). To stan nagły.
• Brak miesiączki ponad 7 dni po spodziewanym terminie, nietypowe krwawienie lub objawy ciąży — wykonaj test i skonsultuj się.
• Utrzymujące się lub nasilone działania niepożądane.
• Leki wchodzące w interakcje — przed zastosowaniem skonsultuj farmaceutę lub lekarza.

FAQ: najczęstsze pytania o tabletkę „dzień po”

Czy tabletka „dzień po” działa po owulacji?

Skuteczność jest największa przed owulacją. Ulipristal może zadziałać blisko owulacji, ale po jajeczkowaniu skuteczność obu tabletek znacząco maleje. Wtedy najpewniejszą metodą jest wkładka miedziana.

Czy można stosować „dzień po” kilka razy w jednym cyklu?

Można, jeśli potrzeba, ale nie jest to zalecane jako stała metoda. Może zaburzyć cykl i zmniejszać przewidywalność krwawień. Rozważ dobór stałej antykoncepcji.

Co, jeśli miałam kolejny stosunek po wzięciu tabletki?

Tabletka „dzień po” nie chroni na przyszłość. Używaj prezerwatywy do czasu pełnej ochrony z regularnej metody (patrz zasady po UPA/LNG). W razie kolejnego ryzyka rozważ ponownie antykoncepcję awaryjną lub wkładkę miedzianą.

Czy mogę pić alkohol po tabletce?

Alkohol nie obniża skuteczności, ale może zwiększać ryzyko wymiotów — uważaj zwłaszcza w pierwszych godzinach.

Czy „dzień po” wpływa na wynik testu ciążowego?

Nie. Test ciążowy opiera się na hCG, którego tabletki awaryjne nie zawierają ani nie blokują. Test wykonaj, jeśli miesiączka się spóźnia lub masz objawy ciąży.

Czy potrzebuję badania ginekologicznego, aby wziąć „dzień po”?

Nie, zwykle nie jest wymagane. W aptece uzyskasz poradę farmaceutyczną; w niektórych sytuacjach lekarz może zalecić badanie lub inną metodę (np. wkładkę miedzianą).