Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, poniżej wartości referencyjnej 3,5 mmol/l. Potas jest ważnym elektrolitem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Jest głównie obecny wewnątrz komórek, a tylko niewielka ilość znajduje się w przestrzeni pozakomórkowej. Nerki pełnią kluczową rolę w regulacji stężenia potasu. Potas jest dostarczany do organizmu wraz z pokarmem i płynami.

Prawidłowy zakres stężenia potasu w surowicy krwi to 3,5–5,2 mmol/l. Zakres ten może nieznacznie się różnić w zależności od laboratorium.

Hipokaliemia jest określana jako:

• Łagodna - potas 3,1–3,5 mmol/l
• Umiarkowana - potas 2,5–3,0 mmol/l
• Ciężka - potas poniżej 2,5 mmol/l

Najczęstszą przyczyną niedoboru potasu jest jego utrata z organizmu przez nerki lub przewód pokarmowy.

Potrzeba uzupełnienia potasu wynika z różnych przyczyn, takich jak stosowanie leków moczopędnych, zaburzenia hormonalne, niektóre choroby nerek, wrodzone wady nerek, toksyny, zaburzenia przewodu pokarmowego oraz tracona potasu przez skórę.

Niedobór potasu może również wynikać z długotrwałej diety ubogiej w potas, co często dotyczy osób niedożywionych.

Hipokaliemia jest często spotykanym problemem, zwłaszcza u pacjentów przyjmujących leki moczopędne, a także osób z niewydolnością serca lub nadciśnieniem.

Badanie stężenia potasu we krwi może wskazywać zarówno na hipokaliemię, jak i hiperkaliemię, jednak wynik może być błędny z powodu nieprawidłowego przechowywania próbki krwi.

Łagodna niedobór potasu zazwyczaj nie wywołuje żadnych symptomów.

Symptomy pojawiają się zazwyczaj, gdy poziom potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, czyli gdy niedobór potasu jest umiarkowany lub ciężki.

Najczęściej zgłaszanymi wczesnymi objawami niedoboru potasu są: ogólne osłabienie, kurcze mięśni, zaparcia, kołatanie serca.

Objawy zależą od stopnia niedoboru potasu i szybkości jego rozwoju. Szybko rozwijający się brak potasu, nawet o umiarkowanym stopniu, może prowadzić do: groźnych zaburzeń rytmu serca, osłabienia siły mięśni, zaparć, zatrzymania moczu (spowodowanego osłabieniem mięśni pęcherza moczowego) oraz zaburzeń neurologicznych – parestezji, nadpobudliwości nerwowej i apatii.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Pojawienie się wczesnych objawów niedoboru potasu u osoby narażonej na jego brak (np. ze względu na stosowanie leków moczopędnych, biegunkę lub wymioty) powinno skłonić do kontaktu z lekarzem rodzinnym lub udania się na izbę przyjęć w celu sprawdzenia poziomu elektrolitów we krwi.

Nie należy samemu przyjmować suplementów potasu, ponieważ objawy mogą mieć inne przyczyny, a nadmiar potasu może być szkodliwy w niektórych sytuacjach.

Hipokaliemię można zdiagnozować przez badanie stężenia potasu we krwi i stwierdzenie, że jest ono poniżej właściwego poziomu.

Jeśli nie znamy przyczyny hipokaliemii (np. stosowanie leków moczopędnych, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań w celu ustalenia powodu niskiego stężenia potasu.

Warto również zbadać poziom magnezu we krwi, ponieważ hipokaliemia często wiąże się z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w organizmie zawsze polega na uzupełnianiu brakującej ilości tego pierwiastka oraz na leczeniu przyczyny, która spowodowała niedobór.

W przypadku łagodnego niedoboru potasu, gdy nie występują żadne objawy, spożywanie pokarmów bogatych w potas może być wystarczające. Zazwyczaj zaleca się spożywanie 50-100 mmol potasu na dobę, aby zrekompensować brak tego pierwiastka.

Produkty o wysokiej zawartości potasu to m.in. banany (średni banan zawiera 10-12 mmol potasu), pomidory (100 ml soku pomidorowego to 8-10 mmol potasu), ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

W niektórych przypadkach lekarz może zalecić zażywanie suplementów potasu, czyli specjalnych preparatów mających na celu uzupełnienie niedoboru lub zapobieganie hipokaliemii. Suplementy te mogą przyjmować postać tabletek lub płynów, a ich stosowanie powinno odbywać się zgodnie z zaleceniami lekarza.

W trakcie leczenia ważne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi. Lekarz zleca odpowiednie badania kontrolne w wyznaczonych terminach.

W przypadku ciężkiego niedoboru potasu konieczne może być leczenie szpitalne, polegające na podawaniu potasu dożylnie oraz częstym monitorowaniu stężenia potasu we krwi.

Równie istotne jest leczenie lub eliminacja przyczyny, która spowodowała niedobór potasu. Może to obejmować zmianę terapii w przypadku, gdy hipokaliemia jest efektem przyjmowania pewnych leków, leczenie choroby podstawowej (takiej jak zaburzenia hormonalne, choroba układu pokarmowego czy nerek) lub zwiększenie spożycia potasu w diecie, jeśli przyczyną jest niedobór w diecie.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do pełnego wyleczenia hipokaliemii.

W sytuacji, gdy przyczyna hipokaliemii nadal występuje (np. pacjent nadal stosuje diuretyki lub choroba podstawowa nie została skutecznie kontrolowana), konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza, aby w razie potrzeby wprowadzić dalsze uzupełnienie niedoboru potasu.

Pacjenci, którzy mają skłonność do niedoboru potasu podczas stosowania diuretyków, powinni regularnie zwiększać spożycie potasu (tzw. suplementacja). Jest to szczególnie ważne u osób zażywających duże dawki diuretyków. Zazwyczaj wystarcza dodatkowe spożycie około 20-40 mmol potasu dziennie, poza tym, który znajduje się w standardowej diecie. Jeśli zapotrzebowanie jest niższe, np. 10-20 mmol na dobę, potas można uzupełniać poprzez regularne spożywanie produktów bogatych w potas (jak wymienione powyżej). W przypadku większej potrzeby potasu dziennie, często konieczne jest stosowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu według zaleceń lekarza. Ważne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana leczenia poprzez dodanie leku moczopędnego, który zmniejsza wydalanie potasu z moczem. W takim przypadku również istotne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.