Rak żołądka jest jednym z najczęstszych rodzajów nowotworów złośliwych, stanowiąc około 90% wszystkich nowotworów tego narządu. Oprócz raka, inne nowotwory, które mogą wystąpić w żołądku, to chłoniaki, rakowiaki oraz guzy stromalne.

Około 95% przypadków raka żołądka to rak gruczołowy, który może występować jako rak wpustu lub rak pozawpustowy, zależnie od lokalizacji anatomicznej. Istnieją również różne typy raka gruczołowego, takie jak jelitowy i rozlany.

Rak pozawpustowy gruczołowy typu jelitowego jest najczęstszym typem raka żołądka i często rozwija się w wyniku przewlekłego zanikowego zapalenia błony śluzowej spowodowanego zakażeniem .

Rak wczesny to nowotwór, którego nacieki nie wykraczają poza warstwę błony podśluzowej, niezależnie od obecności przerzutów w węzłach chłonnych.

Nowotwór złośliwy może rozwijać się pod wpływem genetycznych predyspozycji oraz czynników środowiskowych. Jeśli osoba ma genetyczną skłonność do choroby i występują odpowiednie czynniki środowiskowe, może dojść do rozwoju nowotworu. To samo dotyczy raka żołądka.

Najczęstszym rodzajem raka żołądka jest rak gruczołowy typu jelitowego, który zazwyczaj rozwija się na tle przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka. To zapalenie prowadzi stopniowo do zniszczenia gruczołów, a następnie do różnych zmian, które mogą doprowadzić do raka. Główną przyczyną tego zapalenia jest infekcja bakterią H. pylori. Czynniki ryzyka obejmują starszy wiek, płeć męską, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz czynniki genetyczne.

Rak gruczołowy typu rozlanego, który rzadziej występuje, często rozwija się u młodych osób z predyspozycjami genetycznymi, takimi jak dziedziczny rozlany rak żołądka związany z mutacją genetyczną w genie CDH1. Ten rodzaj raka jest związany także z rakiem piersi u kobiet. Występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Rak żołądka to jedno z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych – na całym świecie rocznie wykrywa się około 1,1 mln nowych przypadków, a około 800 000 osób umiera z jego powodu. W Polsce obserwuje się zwiększoną zachorowalność na raka żołądka w porównaniu z innymi krajami Europy, chociaż ogólnie zapadalność na tę chorobę maleje od ponad 40 lat. Obecnie rak żołądka zajmuje 5. miejsce w częstości występowania u mężczyzn i 10. u kobiet. Co roku notuje się około 6000 nowych zachorowań i tyle samo zgonów z tego powodu. Mężczyźni zapadają na tę chorobę ponad dwukrotnie częściej niż kobiety, a większość przypadków diagnozuje się po 50. roku życia.

Niemniej jednak w ostatnich latach obserwuje się spadek liczby zachorowań – w latach 60. XX wieku w Polsce rocznie chorowało około 9,5 tysiąca osób, a w latach 90. już tylko 6,5 tysiąca.

Tendencje te były wcześniej zauważalne w USA i krajach Europy Zachodniej. Potencjalne powody zmniejszającej się zachorowalności to:

• zmiana sposobu przechowywania żywności – tradycyjne metody jak solenie, peklowanie czy wędzenie ustępują miejsca chłodzeniu i zamrażaniu, co eliminuje wiele potencjalnie rakotwórczych substancji, np. nitrozaminy
• większe spożycie owoców i warzyw
• zmniejszenie infekcji w niektórych grupach pacjentów
• programy przesiewowe w kierunku raka żołądka (w krajach Azji)
• skuteczne kampanie antynikotynowe (szczególnie w Wielkiej Brytanii i USA).

Rak we wczesnym stadium często nie daje objawów, chociaż mogą pojawić się objawy dyspeptyczne, takie jak dyskomfort w górnej części brzucha, wzdęcia brzucha, odbijanie i nudności. Rak w postaci wrzodu żołądka może powodować ból w górnej części brzucha. Rzadko występują objawy krwawienia z przewodu pokarmowego. Ważne jest jednak, że te objawy mogą być również związane z innymi, mniej poważnymi schorzeniami.

Klasyczne objawy zaawansowanego raka żołądka to m.in. brak łaknienia, utrata masy ciała, niedożywienie, wczesne uczucie sytości, wymioty, problemy z przełykaniem lub ból przy przełykaniu, stały ból w nadbrzuszu, objawy krwawienia z przewodu pokarmowego, powiększenie węzła chłonnego nad lewym obojczykiem oraz ewentualne przerzuty. Wczesne rozpoznanie raka żołądka ma kluczowe znaczenie dla pełnego wyleczenia.

W początkowym stadium nowotworu żołądka często nie ma objawów. Jeśli jednak pojawią się jakiekolwiek symptomy, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym, który zaplanuje odpowiednie badania diagnostyczne.

Lekarz najpierw przeprowadza szczegółowy wywiad, dokonuje badania pacjenta, a następnie skierowuje go na dodatkowe testy. Najbardziej istotnym badaniem w diagnostyce raka żołądka jest gastroskopia (endoskopia). Gastroskopia umożliwia wykrycie raka we wszystkich stadiach zaawansowania oraz identyfikację stanów przedrakowych, takich jak rozległe zapalenie zanikowe żołądka, metaplazja jelitowa czy dysplazja. Podczas gastroskopii lekarz pobiera wycinki do badania histopatologicznego, na podstawie którego można określić histologiczny typ nowotworu, czyli pochodzenie komórek raka.

Badania obrazowe nie są niezbędne do postawienia diagnozy. USG i tomografia komputerowa mają na celu ocenę rozległości i głębokości nacieku nowotworowego przed operacją oraz mogą ujawnić przerzuty regionalne i odległe (np. w okolicznych węzłach chłonnych lub wątrobie).

Ponadto lekarz może poprosić pacjenta o badania krwi. Chociaż nie są one istotne w diagnostyce raka żołądka, mają znaczenie w ocenie ogólnego stanu pacjenta. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym objawem późnym, towarzyszącym zaawansowanemu stadium raka.

Rak żołądka może być wykryty podczas USG brzucha, lecz nie zawsze jest widoczny. Gastroskopia jest podstawowym badaniem służącym do wykrywania raka żołądka. USG jamy brzusznej może ujawnić obecność guza żołądka, ale jest to uzależnione od wielu czynników, takich jak wielkość i lokalizacja guza. Natomiast nie można ustalić typu guza podczas USG, ponieważ do potwierdzenia diagnozy raka konieczne jest badanie histopatologiczne, które można wykonać podczas gastroskopii.

Wczesne stadium raka żołądka - metoda endoskopowa

W przypadku początkowego stadium raka żołądka, rozważa się terapię endoskopową, co oznacza usunięcie guza podczas badania endoskopowego. Takie leczenie jest możliwe tylko w wybranych sytuacjach, gdy rak jest ograniczony do śluzówki. W większości przypadków konieczne jest usunięcie żołądka – całkowicie lub częściowo. Po endoskopowym leczeniu wczesnego raka lub dysplazji w żołądku lekarz zaleca leczenie eradykacyjne infekcji bakteryjnej H. pylori (jeśli jest obecna), ponieważ skuteczne wyeliminowanie bakterii istotnie zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu. Leczenie to polega na stosowaniu leków, które eliminują bakterie z żołądka.

Leczenie raka żołądka poprzez operację

W przypadkach zaawansowanego raka żołądka, jedynym skutecznym sposobem terapii jest operacja polegająca na usunięciu żołądka lub jego dużej części, wraz z węzłami chłonnymi. Dodatkowo stosuje się terapię systemową, czyli chemioterapię lub radioterapię w krótkich cyklach przed i po operacji. U niektórych pacjentów zastosowanie terapii systemowej umożliwia przeprowadzenie operacji usunięcia żołądka.

Leczenie paliatywne raka żołądka

W przypadku zaawansowanego raka żołądka, gdy operacja nie jest możliwa, oprócz chemioterapii często zaleca się leczenie paliatywne. Polega ono między innymi na promieniowaniu albo tworzeniu zespolenia między zdrowym fragmentem żołądka a jelitem cienkim, by umożliwić swobodny przepływ jedzenia pomijając obszar guza nowotworowego. Wczesne rozpoczęcie wielospecjalistycznej terapii wspomagającej (m.in. wsparcie dietetyczne i psychologiczne) poprawia jakość życia oraz wydłuża życie pacjenta.

Przywracanie zdrowia po operacji raka żołądka

Osoby poddane operacji raka żołądka zazwyczaj pozostają w szpitalu przez około 10–12 dni, a następnie wracają do domu, gdzie dochodzi do rekonwalescencji. Czas powrotu do pełni sił zależy od wielu czynników, takich jak wiek, współistniejące schorzenia czy charakter pacjenta i wynosi od 2 do 6 tygodni. Pacjenci po operacji paliatywnej krócej pozostają w szpitalu i wracają do domu zwykle po kilku dniach.

Po usunięciu żołądka, pacjenci mogą potrzebować uzupełnienia witaminy B12 (np. w formie zastrzyków) oraz preparatów żelaza.

Wczesny rak żołądka - perspektywy na przyszłość

Najbardziej optymistyczne prognozy dotyczą chorych na wczesny rak żołądka (czyli tych, u których rak ogranicza się do błony śluzowej lub podśluzowej żołądka) - aż 90% chorych przeżywa 5 lat od operacji. Niestety, w Polsce i innych częściach świata, poza Japonią, tego rodzaju raka żołądka diagnozuje się stosunkowo rzadko. Większość chorych (ponad 80%) ma zaawansowaną postać raka żołądka w chwili rozpoznania. Z kolei odsetek pacjentów, którzy przeżywają 5 lat w takich przypadkach, wynosi od 10 do 15%, a jeśli uwzględnić tylko tych operowanych z zamiarem wyleczenia całkowitego - to 30%. Kluczowe dla prognoz po zabiegu operacyjnym są rozległość usuniętej zmiany, głębokość nacieku i liczba zajętych węzłów chłonnych.

Ile można żyć z zaawansowanym rakiem żołądka, gdy operacja nie wchodzi w grę?

Czas przeżycia chorych na raka żołądka, którzy nie poddali się operacji z powodu zaawansowania choroby, jest bardzo zróżnicowany i może wynosić od kilku tygodni lub miesięcy do kilku lat. Ten zróżnicowany okres przeżycia zależy od biologii guza, wieku pacjenta i jego stanu zdrowia, ale także w dużej mierze od psychicznej postawy chorego. Fakt, że chorzy z silną wolą życia, wiarą w sukces i optymistycznym myśleniem, żyją dłużej, jest jednoznaczny. Brak dowodów na to, że postawa "oszczędzania się" (np. unikanie wysiłku i spędzanie czasu w łóżku) przynosi korzyści, dlatego należy zachęcać chorych do aktywności i powrotu do pracy.

Rak żołądka - przerzuty

Chociaż rak wczesny może dawać przerzuty drogą limfatyczną lub krwionośną, jest to zdarzenie rzadkie. W zaawansowanym stadium choroby mogą występować przerzuty do pobliskich węzłów chłonnych, a także do odległych miejsc, takich jak wątroba.

Osoby po zabiegach chirurgicznych oraz pacjenci z chorobami nowotworowymi powinni regularnie konsultować się z lekarzem rodzinnym, chirurgiem lub onkologiem.

Odżywianie po usunięciu żołądka zależy od rodzaju choroby i zastosowanego leczenia. Po operacji żołądka zaleca się spożywanie częstych, ale niewielkich posiłków. Z biegiem czasu fragment jelita zastępujący usunięty żołądek stopniowo się poszerza, co pozwala zwiększyć objętość jedzenia. Skład diety nie ma dużej roli, jednak w pierwszych miesiącach zaleca się unikanie potraw smażonych i ostro przyprawionych. Należy też unikać produktów powodujących wzdęcia.

Osoby z uogólnioną chorobą nowotworową, które nie przeszły operacji, często mają zmniejszone apetyt. Dlatego ważne jest, aby oferować im jedzenie, na które maja ochotę.

Dieta powinna zawierać głównie białko (mięso, ryby, sery, jajka, mleko), a nie skupiać się na ziemniakach i pieczywie. Dodatkowo, jeśli jest to możliwe, zaleca się zachęcanie chorych do umiarkowanej aktywności fizycznej (np. spacery, zakupy, jazda na rowerze).

Należy leczyć infekcję oraz prowadzić zdrowy tryb życia, co obejmuje zaprzestanie palenia, leczenie otyłości oraz zwiększenie spożycia świeżych, surowych owoców i warzyw. W przypadku występowania stanów przedrakowych i zmian dysplastycznych w żołądku należy przestrzegać zaleceń lekarza.

Stany przedrakowe w żołądku to zanik lub tzw. metaplazja jelitowa błony śluzowej żołądka, które zwiększają ryzyko raka żołądka. Są one efektem przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka spowodowanego np. infekcją . Skuteczne leczenie infekcji (eradykacja) może zmniejszyć ryzyko raka żołądka, ale jedynie jeśli zostanie przeprowadzone przed wystąpieniem stanu przedrakowego.